Wikipedia

Chełmno (powiat kolski): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
lit., int.
drobne redakcyjne
Linia 25:
|www =
}}
[[Plik:Chełmno - krematorium.jpg|200px240px|right|thumb|Pozostałości krematorium]]
[[Plik:Chełmno - Pomnik 01.JPG|200px240px|right|thumb|Pomnik na terenie byłego obozu zagłady Kulmhof]]
'''Chełmno nad Nerem''' – [[wieś]] w [[Polska|Polsce]] położona w [[województwo wielkopolskie|województwie wielkopolskim]], w [[powiat kolski|powiecie kolskim]], w [[gmina Dąbie (powiat kolski)|gminie Dąbie]], nad [[Ner]]em.
 
Do [[1954]] roku miejscowość była siedzibą [[gmina Chełmno (województwo poznańskie)|gminy Chełmno]]. [[Podział administracyjny Polski 1975-1998|W latach 1975-19981975–1998]] miejscowość należała administracyjnie do [[województwo konińskie|województwa konińskiego]]. Miejsce utworzenia w [[1941]] r. pierwszego na ziemiach polskich niemieckiego obozu zagłady.
 
=== Historia ===
Wzmiankowana w [[Język polski|języku polskim]] po raz pierwszy w [[1136]] r. pośród innych miejscowości w tzw. [[Bulla gnieźnieńska|Bulli gnieźnieńskiej]] jednym z najcenniejszych zabytków polskiej historiografii.<ref>"Dzieje Wielkopolski w wypisach", PZWS, Warszawa 1963, str.37</ref> Już wówczas była własnością [[archidiecezja gnieźnieńska|arcybiskupów gnieźnieńskich]]. Od połowy [[XVI wiek]]u stanowiła centrum klucza składającego się z sześciu wsi. Istniał tutaj także folwark arcybiskupi. W [[1837]] r. generał lejtnant [[Karol Bystram]] otrzymuje jako darowiznę majątek, którego centrum stanowi dawny pałac arcybiskupi. Jest to nagroda za zasługi wojenne i tłumienie powstania listopadowego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości majątek przechodzi na własność Skarbu Państwa. W dniu [[7 października]] [[1863]] r. doszło w pobliżu wsi do potyczki pomiędzy kilkudziesięcioosobowym oddziałem jazdy powstańczej a kozakami. W połowie listopada [[1914]] r. w okolicach Chełmna i [[Rzuchów (województwo wielkopolskie)|Rzuchowa]] dochodzi do bitwy pomiędzy wojskami rosyjskimi i niemieckimi. Świadectwem tamtych wydarzeń jest cmentarz wojenny, na którym spoczywają polegli w bitwie żołnierze. W czasach [[II wojna światowa|drugiej wojny światowej]] istniał tutaj niemiecki obóz zagłady [[Kulmhof]]. W okresie [[Okupacja niemiecka w Polsce 1939-1945|okupacji]] Niemcy zmienili nazwę wsi na [[język niemiecki|niem.]] ''Kulmhof an der Nehr'' ([[1939]]-–[[1945|45]]). [[31 stycznia]] [[1942]] naziści za próbę poinformowania opinii publicznej o istnieniu obozu, dokonują aresztowania sekretarza gminy, Stanisława Kaszyńskiego. Wkrótce potem zostaje aresztowana również jego żona Karolina Kaszyńska. Kaszyński zginął rozstrzelany trzy dni później. [[7 kwietnia]] [[1943]] r. pałacyk został zburzony przez Niemców. W [[1973]] r. otwarto nowo wybudowaną szkołę podstawową, która od [[1999]] r. nosi imię [[Adam Mickiewicz|Adama Mickiewicza]].
 
 
=== Kościół ===
{{main|Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie nad Nerem}}
 
We wsi, na stromym zboczu doliny rzeki Ner, znajduje się eklektyczny kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny z [[1875]] r. Budynek kościoła zaprojektował inżynier powiatowy [[Ignacy Miłobędzki]] ojciec [[Tadeusz Miłobędzki|Tadeusza Miłobędzkiego]], profesora chemii, który w latach [[1920]] - –[[1921]] pełnił funkcję rektora [[Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie|SGGW]] w [[Warszawa|Warszawie]]. Ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej oraz rzeźbami św. Piotra i św. Pawła. Na początku lat 90. [[XX wiek]]u gruntownie przebudowano prezbiterium świątyni. W latach [[1944]] - –[[1945]] w kościele znajdowała się "stacja obnażenia". Żydów ograbiano z bagaży i odzieży, ładowano do samochodów - komór gazowych; fakt ten upamiętnia pomnik przy kościele. ▼
 
▲We wsi, na stromym zboczu doliny rzeki Ner, znajduje się eklektyczny kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny z [[1875]] r. Budynek kościoła zaprojektował inżynier powiatowy [[Ignacy Miłobędzki]] ojciec [[Tadeusz Miłobędzki|Tadeusza Miłobędzkiego]], profesora chemii, który w latach [[1920]] - [[1921]] pełnił funkcję rektora [[Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie|SGGW]] w [[Warszawa|Warszawie]]. Ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej oraz rzeźbami św. Piotra i św. Pawła. Na początku lat 90. [[XX wiek]]u gruntownie przebudowano prezbiterium świątyni. W latach [[1944]] - [[1945]] w kościele znajdowała się "stacja obnażenia". Żydów ograbiano z bagaży i odzieży, ładowano do samochodów - komór gazowych; fakt ten upamiętnia pomnik przy kościele.
 
 
=== Ośrodek zagłady ===
Linia 54 ⟶ 51:
Współdziałanie obu tych elementów zostało tak opracowanie przez oprawców, aby ofiary do momentu znalezienia się w ruchomej komorze gazowej zamontowanej na samochodzie nie zorientowały się w istocie tego miejsca. Przywożone tu ofiary były natychmiast likwidowane, miejsce nie było przewidziane do przetrzymywania przez dłuższy czas jakichkolwiek grup Żydów. Wyjątkiem była kilkudziesięcioosobowa grupa mężczyzn zmuszonych do "pracy" przy procesie zagłady. Nocą przetrzymywano ich w podziemiach pałacu chełmskiego. Przy najmniejszym objawie opóźniania się w tym działaniu, a tym bardziej jakiejkolwiek formy oporu byli oni natychmiast zabijani a na ich miejsce z kolejnego transportu wybierano następne osoby.
 
Przywiezione osoby najpierw wprowadzano na dziedziniec pałacowy. Tu wyznaczony esesman informował ofiary, że zostaną najpierw poddane kąpieli a potem skierowane do obozu pracy. W tym celu musieli pozostawić na dziedzińcu wszystkie swoje rzeczy i ubrania. Następnie grupami po kilkadziesiąt osób byli wprowadzani do pałacu, przez który przechodzili do rampy na jego tyłach, gdzie podjeżdżały auta na których zamontowano szczelnie zamykane konstrukcje. Po wypełnieniu maksymalnie tej ruchomej komory gazowej zamykano jej drzwi, a następnie kierowca włączał silnik auta z którego spaliny były kierowane do wnętrza komory. Kierowca miał możliwość obserwacji z kabiny postępu duszenia się ofiar. W odpowiednim momencie proces napełniania komory spalinami był kończony i auto ruszało powoli w stronę lasu rzuchowskiego, odległego o ok. 4 kilometry. Tu komando Żydów wyrzucało zwłoki do masowych grobów. W przypadku natrafienia na osobę jeszcze żyjącą była ona zastrzeliwanazabijana przez nadzorujących proces zagłady wachmanów. Nie wykluczone były przypadki pogrzebania żywcem. Ponadto, przed zrzuceniem zwłok do grobu, były one poddawane szczegółowej rewizji w celu odnalezienia precjozów lub waluty. Dokonywali tego również zmuszeni do tego robotnicy żydowscy.
 
Początkowo zwłoki zakopywano we wspólnych mogiłach. Od lata [[1942]] r. podjęto akcję ich wydobycia i palenia w ogromnych ogniskach. W tym celu wybudowano także dwa prowizoryczne piece krematoryjne.
Linia 63 ⟶ 60:
 
Według historyków zginęło tutaj ponad 300 000 osób, przede wszystkim [[Żydzi|Żydów]], nieliczni [[Polacy|Polacy]] oraz wspomniana wyżej 5-tysięczna grupa [[Romowie|Cyganów]].
 
 
Załogę stanowiło kilkunastu funkcjonariuszy [[Gestapo]] z [[Poznań|Poznania]] oraz kilkuset żandarmów i policjantów, tworzących tzw. Sonderkommando.
 
 
Ośrodek zagłady w Kulmhof a. Nehr (Chełmno n. Nerem) odegrał ważną rolę w organizacji procesu zagłady ludności żydowskiej w ramach zbrodniczej nazistowskiej akcji [[Endlösung|ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej]]. Był jego "ośrodkiem doświadczalnym" w kwestii sposobu szybkiego uśmiercania dużych grup ludzi. Korzenie powstania komór gazowych Auschwitz-Birkenau tkwią w Chełmnie.
 
Obecnie na miejscu obozu mieści się [[Muzeum byłego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem|muzeum]] i oraz monumentalny pomnik, wzniesiony [[27 września]] [[1964]] r. Potężna betonowa płyta o wymiarach 35 i 36 m i wysokości 6-7 m, wsparta jest na pięciu piramidach. Na jej przedniej ścianie znajduje się olbrzymia płaskorzeźba, przedstawiająca sceny męczeństwa więźniów. Obok widniej napis - ''Pamiętamy''. Na tylnej ścianie pomnika wyryto fragment wstrząsającego listu napisanego przez jedną z ofiar:
Linia 75 ⟶ 69:
''"Wzięto nas od starca do niemowlęcia między miastem [[Koło (województwo wielkopolskie)|Koło]] a [[Dąbie]]. Wzięto nas do lasu i tam nas gazowano i rozstrzeliwano i palili... Otóż prosimy aby nasi przyszli bracia ukarali naszych morderców. Świadków naszego gnębienia, którzy mieszkają w tej okolicy jeszcze raz prosimy o rozgłoszenie tego morderstwa po całym świecie..."''
 
Po południowej stronie pomnika utworzono lapidarium nagrobków ze zniszczonego w latach [[1941]] - –[[1943|43]] cmentarza żydowskiego w [[Turek|Turku]]. W głębi lasu - obok zrekonstruowanych fragmentów krematorium i zbiorowych mogił - ustawiono w [[1990]] r. Ścianę Pamięci. Przy niej znajdują się liczne tablice i pomniki upamiętniające ofiary Holocaustu.
 
 
{{Przypisy}}
Linia 83 ⟶ 76:
* BEDNARZ Władysław, ''Obóz straceń w Chełmnie nad Nerem.'', Warszawa 1946.
* CZERKAWSKI Andrzej, DUNIN-WĄSOWICZ Marek, ''Chełmno nad Nerem, Wyd. 1: W-wa 1967, Wyd. 2: W-wa 1969.
* GULCZYŃSKI Janusz, ''Obóz śmierci w ChelmnieChełmnie nad Nerem'' [przewodnik muzealny]. Konin 1991. Muzeum Okręgowe w Koninie.
* KĄKOL Kazimierz, ''Zbrodnia nie ukarana. Ściganie zbrodniarzy hitlerowskich w [[NiemieckaNiemcy republika FederalnaZachodnie|NRF]] (1959-1969)''. W-waWarszawa 1970., ss. 94 - 97.
* KRAKOWSKI Shmuel, ''Das Todeslager Che łmnoChełmno Kulmhof'', Wallstein 2007 (?).
* MÓWIĄ''Mówią świadkowie Chełmna'', Łódź-Konin 2004, Oficyna Bibliofilów.
* NAŁKOWSKA Zofia, ''Medaliony'', [wiele wydań]; opowiadanie "Człowiek jest mocny".
* OŚRODEK''Ośrodek zagłady Żydów w Chełmnie nad Nerem w świetle najnowszych badań. Materiały z sesji naukowej.'', Muzeum Okręgowe w Koninie, 6-7 września 2004.
* POSPIESZALSKI K.M., ''Niemiecki leśniczy o zagładzie Żydów w Chełmnie nad Nerem. ''' [w:]''' "Przegląd Zachodni", 1962, nr 3, ss. 93-95.
* SAKOWSKA Ruta, ''Chełmno nad Nerem. Ostrzeżenia i pomoc. ''' [w:]''' "Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, 1987, nr 2 (142), ss. 135-139 (bibliografia w przypisach !).
* SERWAŃSKI Edward, ''Obóz zagłady w Chełmnie nad Nerem.'', Poznań 1964.
 
 
=== Linki zewnętrzne ===
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Chełmno_(powiat_kolski)”