Bitwa o Charków (1943): Różnice pomiędzy wersjami

|straty2 = 45 219 zabitych<br />41 250 rannych

}}

'''Bitwa o Charków (1943)''' – bitwa stoczona pomiędzy wojskami radzieckimi a niemieckimi na [[front wschodni (II wojna światowa)|froncie wschodnim]] w dniach od 21 lutego do 18 marca 1943 roku. Dla Niemców jest ona znana pod nazwą '''kampania doniecka''', zaś dla Rosjan jako '''operacje donbasko-charkowskie'''. Niemiecki kontratak doprowadził do zniszczenia ok. 52 dywizji radzieckich i odbicia z rąk Rosjan miast [[Biełgorod]] i [[Charków]]. Bitwa ta doprowadziła do stabilizacji frontu wschodniego po katastrofalnej porażce [[Bitwa stalingradzka|pod Stalingradem]].

 

 

=== Działania Armii Czerwonej przed bitwą i zdobycie Charkowa ===

[[Front Woroneski]] rozpoczął działania 2 i 3 lutego, atakując z dwóch kierunków. Od północy Charków miały obejść armie [[40 Armia (ZSRR)|40.]] i [[69 Armia (ZSRR)|69.]] oraz [[5 Korpus Pancerny Gwardii|5. Korpus Pancerny Gwardii]]. Od południa atakowały [[3 Armia Pancerna (ZSRR)|3. Armia Pancerna]] i [[6 Korpus Kawalerii Gwardii|6. Korpus Kawalerii Gwardii]]. [[60 Armia (ZSRR)|60. Armia]] tego frontu razem z [[13 Armia (ZSRR)|13. Armią]] [[Front Briański|Frontu Briańskiego]] (dowodzonego przez gen. [[Maks Reiter|Maksa Reitera]]) ruszyły w kierunku [[Kursk]]a, natomiast 38. Armia nacierająca na [[Obojań]] jednocześnie musiała walczyć z niemieckimi oddziałami przebijającymi się z rejonu Gorszecznego i [[Stary Oskoł|Starego Oskołu]]. Przerwanie linii frontu poszło dość łatwo i po dwóch dniach 60. Armia przesunęła się o 30 km, zdobywając miasta Szczigry i Tim. Natomiast 13. Armii udało się osiągnąć linię kolejową [[Orzeł (miasto)|Orzeł]] – [[Kursk]]. Dowódca 60. Armii zwiększył tempo natarcia i wydzielił dwie grupy, które zaczęły okrążać miasto i zbliżyły się do niego wieczorem 6 lutego. Po kilkudziesięciu godzinach walk rankiem 8 lutego Kursk został zdobyty. 60. Armia rozpoczęła marsz na [[Lgow]]<ref name=autonazwa2 />.

 

Podczas gdy Niemcy przygotowywali obronę miasta, [[Armia Czerwona]] powoli je otaczała, pozostawiając jedynie wąski korytarz od strony południowej. Od północy zbliżała się 40. Armia, od wschodu 69. Armia, a od południowego wschodu 3. Armia Pancerna. Natomiast [[6 Armia (ZSRR)|6. Armia]] Frontu Południowo-Zachodniego dotarła do linii kolejowej [[Łozowa (miasto)|Łozowa]]–Charków. Skierowanie do utrzymania Charkowa [[II Korpus Pancerny SS|II Korpusu Pancernego SS]], złożonego z trzech dywizji wyposażonych w 172 czołgi [[Panzerkampfwagen III|PzKpfw III]], 95 [[Panzerkampfwagen IV|PzKpfw IV]], 28 [[Panzerkampfwagen VI Tiger|PzKpfw VI Tiger]] i 49 innych, nie było rozsądnym pomysłem i dowódca korpusu chciał go wycofać. Spotkał się jednak z odmową, a do tego w momencie zbliżenia się Rosjan 16 lutego do przedmieść skierowano tam jeszcze dywizję [[3 Dywizja Pancerna SS Totenkopf|SS "Totenkopf"]]. Kiedy na ponowną propozycję wycofania udzielono negatywnej odpowiedzi, dowódca na własną rekę zarządził ewakuację korpusu, bardziej przydatnego na otwartych przestrzeniach. W efekcie część korpusu opuściła miasto, pozostawiając wiele sprzętu. Znacznie osłabiona niemiecka obrona nie wytrzymała szturmu i do 18 lutego oddziały radzieckie zajęły miasto<ref name=autonazwa3>''Encyklopedia II wojny światowej nr 36...'', s. 645.</ref>.

 

Zanim ruszył [[Front Woroneski]], działania rozpoczął Front Południowo-Zachodni. Trzon jego sił stanowiła grupa uderzeniowa złożona z 6. Armii gen. F.M. Charitonowa, grupa ruchoma gen. [[Markian Popow|Markiana M. Popowa]] i [[1 Armia Gwardii|1. Armia Gwardii]] gen. [[Wasilij Kuzniecow|Wasilija I. Kuzniecowa]]. Do osłony lewego skrzydła wyznaczono [[3 Armia Gwardii|3. Armię Gwardii]] gen. [[Dmitrij Leluszenko|Dmitrija D. Leluszenki]] i [[5 Armia Pancerna (ZSRR)|5. Armię Pancerną]] gen. [[Iwan Szlemin|Iwana T. Szlemina]]. Armie te miały nacierać bez drugiego rzutu, a grupa Popowa, przewidziana do przerwania frontu, miała tylko 137 czołgów oraz niewielkie zapasy paliwa i amunicji. Wsparcie z powietrza miała zapewniać [[17 Armia Lotnicza|17. Armia Lotnicza]], liczącą zaledwie 274 sprawne samoloty bazujące na oddalonych lotniskach<ref name=autonazwa3 />.

 

 

== Kontrofensywa Mansteina i odbicie Charkowa ==

W połowie lutego możliwości ofensywne Armii Czerwonej na południu zostały całkowicie wyczerpane. Poniosła ona duże straty w ludziach i utraciła większość czołgów. Dla pozostałych brakowało paliwa i amunicji. Jeszcze gorzej było z amunicją do dział i moździerzy, co uniemożliwiło działania artylerii. Także wsparcie lotnicze, z powodu braku lotnisk umożliwiających objęcie zasięgiem linii frontu, było jedynie teoretyczne. Mimo tak trudnej sytuacji [[Józef Stalin|Stalin]] domagał się dalszych działań ofensywnych. [[Front Woroneski]] miał zająć [[Rylsk (miasto)|Rylsk]], Sumy, [[Ochtyrka|Achtyrkę]] i [[Połtawa|Połtawę]], a następnie nacierać w kierunku [[Kijów|Kijowa]] i osiągnąć rejon tego miasta, zanim ruszą lody na [[Dniepr]]ze. [[Front Południowo-Zachodni (radziecki)|Fronty Południowo-Zachodni]] i [[Front Południowy (radziecki)|Południowy]] miały rozbić niemieckie wojska w Zagłębiu Donieckim i dojść do Dniepru na odcinku od [[Krzemieńczuk]]a do [[Dniepropetrowsk|Dniepropietrowska]]. Znaczenie miał też aspekt polityczno-propagandowy tych działań. Wyzwolony [[Charków]] zamierzano ustanowić tymczasową stolicą [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Ukraińskiej SRR]]<ref>''Encyklopedia II wojny światowej nr 36...'', s. 646–647.</ref>.

 

Podczas gdy radzieckie dowództwo snuło nierealne plany, przeciwnik zajmował się konkretnymi działaniami. Uderzenia z rejonów Krasnogradu i na południowy zachód od Krasnoarmiejska zbiegające się pod Pawłogradem miały rozbić kierujące się na [[Dniepropetrowsk|Dniepropietrowsk]] prawe skrzydło Frontu Południowo-Zachodniego. Następnie zamierzano resztki tego frontu odrzucić za Doniec, pobić Front Woroneski i ponownie zająć [[Charków]] i [[Biełgorod]]. Kolejnym etapem miał być manewr oskrzydlający przeprowadzony na południe od Biełgorodu i na północ od [[Orzeł (miasto)|Orła]] w kierunku [[Kursk]]a. W założeniu działania te miały zakończyć się rozbiciem [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] na tym odcinku<ref name=autonazwa5>''Encyklopedia II wojny światowej nr 36...'', s. 647.</ref>.

 

Do kontrofensywy armia niemiecka przygotowywała się w pośpiechu, ale starannie. 13 lutego na bazie [[Grupa Armii Don|Grupy Armii "Don"]] została utworzona [[Grupa Armii Południe|Grupa Armii "Południe"]], której podporządkowano wszystkie wojska znajdujące się w pasie od [[Taganrog]]u do Grajworonu. Trzon wojsk tej grupy stanowiły [[1 Armia Pancerna (III Rzesza)|1.]] i [[4 Armia Pancerna (III Rzesza)|4. Armia Pancerna]] oraz grupy operacyjne [[Grupa Operacyjna Kempf|"Kempf"]] i "Hollidt". Dodatkowo stan tej grupy armii uzupełniono siedmioma dywizjami przerzuconymi spod Rostowa i z zachodniej Europy oraz zrekonstruowanym [[II Korpus Pancerny SS|II Korpusem Pancernym SS]]. Do 18 lutego Grupa Armii "Południe" rozrosła się do 30 dywizji, w tym 13 pancernych i zmechanizowanych. Operację odrzucenia Rosjan rozpoczęto 21 lutego, jeszcze przed zakończeniem przygotowań. 4. Armia Pancerna i II Korpus Pancerny SS spod Krasnogradu uderzyły na prawe skrzydło 6. Armii Frontu Południowo-Zachodniego, a cztery dywizje XL Korpusu Pancernego 1. Armii Pancernej nacierały spod Krasnoarmiejska w kierunku [[Barwinkowe|Barwinkowa]]. Po kilku dniach do działań miał się włączyć XLVIII Korpus Pancerny i zaatakować od południa [[Pawłohrad|Pawłograd]]. W rezerwie miały pozostać dwie dywizje piechoty. Łącznię do przerwania frontu wyznaczono 7 dywizji pancernych i zmechanizowanych oraz 3 dywizje piechoty. Posiadały one ponad 800 czołgów, głównie średnich i nieliczne [[Panzerkampfwagen VI Tiger|Tygrysy]]. Wsparcie lotnicze liczyło ok. 750 samolotów<ref name=autonazwa5 />.

 

Szturm Charkowa rozpoczął się 4 marca atakiem [[II Korpus Pancerny SS|II Korpusu Pancernego SS]] i [[XLVIII Korpus Pancerny (III Rzesza)|XLVIII Korpusu Pancernego]] na pozycje 3. Armii Pancernej, której opór był na tyle silny, że w ciągu dwóch dni Niemcy posunęli się tylko o 6-8 km. W takiej sytuacji kierunek ataku został zmieniony 6 marca na styk 69. Armii i 3. Armii Pancernej. Niemieckie oddziały pancerne zdołały w rejonie Walek przerwać front i wejść na 15 km w głąb pozycji wroga. Następnego dnia zwiększono nacisk przez wprowadzenie do walki Korpusu Armijnego "Raus", co zmusiło 3. Armię Pancerną do cofnięcia się za rzekę [[Mża]]. Niemieckiego marszu nie powstrzymało też skierowanie pod Charków kolejnych trzech dywizji piechoty<ref name=autonazwa6 />.

 

Dla ratowania położenia na froncie Stawka nakazała 8 marca, aby [[Front Południowo-Zachodni (radziecki)|Front Południowo-Zachodni]] siłami [[2 Korpus Pancerny Gwardii|2. Korpusu Pancernego Gwardii]] i trzech dywizji piechoty przeprowadził kontratak z rejonu Zmijewa przez Taranowkę w kierunku Nowej Wołogdy na skrzydło i tył wojsk niemieckich. Jednocześnie 40. Armia miała uderzyć na zachód od Ljubotyna. Prowadzone tego i następnego dnia działania nie przyniosły rezultatu. 9 marca przerwa między 69. Armią a 3. Armią Pancerną powiększyła się do 45 km. Następnego dnia miała ona już 60 km. Rzucone na pomoc dwa korpusy pancerne ([[2 Korpus Pancerny Gwardii|2. Gwardii]] i [[18 Korpus Pancerny (ZSRR)|18.]]) Frontu Południowo-Zachodniego i rezerwowy [[3 Korpus Pancerny Gwardii|3. Gwardii]] też niczego nie zmieniły, a poniosły dotkliwe straty. Wieczorem 10 marca wojska niemieckie podeszły do przedmieść Charkowa. Po dwóch dniach walki toczyły się już na terenie miasta. Kiedy po całkowitym okrążeniu Charkowa 14 marca los miasta wydawał się przesądzony, dowódca [[Front Woroneski|Frontu Woroneskiego]] wydał rozkaz o ewakuacji. Do rana 17 marca część oddziałów 3. Armii Pancernej zdołała się wyrwać z okrążenia i przejść na lewy brzeg Dońca<ref name=autonazwa6 />.

 

 

== Podsumowanie i straty obu stron ==

W czasie bitwy zniszczeniu uległy trzy radzieckie armie oraz jeden korpus pancerny – 52 dywizje, ponad 80 000 żołnierzy, z czego 45 219 zabitych i zaginionych. Odbudowa sił na tym odcinku przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] trwała aż do lipca 1943 roku. Straty niemieckie są trudniejsze do ustalenia, ale np. w oddziałach uderzeniowych [[II Korpus Pancerny SS|II Korpusu Pancernego SS]]

wyniosły ok. 44%. Nie są to jednak dokładne ustalenia strat niemieckich, gdyż jednostki SS, jako najbardziej fanatyczne, rozmieszczane były na odcinkach, gdzie spodziewano się szczególnie trudnych walk. Ogólny bilans strat niemieckich szacowany jest na ok. 10 000 do 12 000 straconych żołnierzy.