Operacja praska: Różnice pomiędzy wersjami

|wynik = decydujące zwycięstwo [[alianci II wojny światowej|aliantów]]

|terytorium = [[CzechyProtektorat Czech i Moraw]]

13 kwietnia 1945 roku wojska [[3 Front Ukraiński|3. Frontu Ukraińskiego]] [[Operacja wiedeńska|zdobyły Wiedeń]] stwarzając tym samym idealne warunki do zajęcia północnej i środkowej części [[Austria|Austrii]], uderzenia na zachodnią i południową część tego państwa i wyzwolenia [[Czechy|Czech]]. W tym samym czasie [[9 Armia Gwardii (ZSRR)|9. Armia Gwardii]] 3. Frontu Ukraińskiego ścigała cofających się na zachód [[Niemcy (naród)|Niemców]]. Do 15 kwietnia oddziały radzieckie opanowały cały brzeg [[Dunaj]]u do [[Krems an der Donau|Krems]], zdobywając przy tym [[Sankt Pölten]]. Opór Niemców w zalesionym i górzystym terenie stawał się coraz silniejszy i natarcie w tym rejonie zostało zatrzymane, podobnie jak centrum 3. Frontu Ukraińskiego uderzające na [[Graz]]. Na północ od Wiednia [[2 Front Ukraiński|2. Front Ukraiński]] rozpoczął zajmowanie pozycji umożliwiających przeprowadzenie natarcia w kierunku [[Praga|Pragi]]. Na południu, czyli na lewym skrzydle tego frontu, [[57 Armia (ZSRR)|57. Armia]] i część bułgarskiej [[1 Armia (Bułgaria)|1. Armii]] rozpoczęły 29 marca natarcie w kierunku [[Maribor]]u i do 15 kwietnia osiągnęły rubież rzeki [[Mura (rzeka)|Mur]]<ref name=autonazwa1>''Encyklopedia II wojny światowej nr 48...'', s. 859.</ref>.

W połowie kwietnia na terenie Czech znajdowały się jeszcze dość znaczne siły niemieckie. Powodowało to, że tempo natarcia 2. i [[4 Front Ukraiński|4. Frontu Ukraińskiego]] było bardzo powolne i do początku maja linia frontu praktycznie nie uległa większym zmianom<ref name=autonazwa1 />.

Na początku maja siły niemieckie na terenie Czech liczyły jeszcze ok. 900 tys. żołnierzy wyposażonych w 9700 dział i moździerzy oraz 1900 czołgów i dział samobieżnych. Teoretycznie miały one także do dyspozycji ok. 1000 samolotów, ale do większości z nich brakowało paliwa. Również zapas materiałów pędnych do pojazdów był niewystarczający. Siły niemieckie składały się w całości z tego co pozostało po [[Grupa Armii Środek|Grupie Armii "Środek"]] dowodzonej przez feldmarsz.feldmarszałka [[Ferdinand Schörner|Ferdinanda Schörnera]]. W jej skład wchodziły wtedy [[4 Armia Pancerna (III Rzesza)|4.]] i [[1 Armia Pancerna (III Rzesza)|1. Armia Pancerna]] oraz [[7 Armia (III Rzesza)|7.]] i [[17 Armia (III Rzesza)|17. Armia]]. Część oddziałów niemieckich pochodziła także z [[Grupa Armii Ostmark|Grupy Armii "Ostmark"]] dowodzonej przez gen. [[Lothar Rendulic|Lothara Rendulica]]<ref name=autonazwa1 />.

Do likwidacji niemieckiego zgrupowania w Czechach [[Armia Czerwona]] przeznaczyła 2 mln 28 tys. żołnierzy, w tym 139 500 rumuńskich (wchodzących w skład [[1 Armia (Rumunia)|1.]] i [[4 Armia (Rumunia)|4. Armii]] rumuńskiej]]), 69 500 polskich (wchodzących w skład [[2 Armia Wojska Polskiego|2. Armii WPWojska Polskiego]]) i 48 400 czechosłowackich (wchodzących w skład [[I Czechosłowacki Korpus Armijny|I Korpusu Armijnego]]), wyposażonych w 30 452 działa i moździerze, 1960 czołgów i dział samobieżnych oraz 3014 samolotów. Główną rolę w działaniach miały odegrać wojska [[1 Front Ukraiński|1. Frontu Ukraińskiego]] pod dowództwem marsz.marszałka [[Iwan Koniew|Iwana Koniewa]] atakujące z rejonu [[Drezno|Drezna]] i [[2 Front Ukraiński|2. Frontu Ukraińskiego]] dowodzone przez marsz. [[Rodion Malinowski|Rodiona Malinowskiego]] nacierające od strony [[Brno|Brna]]. Zakładano, że stolica Czech zostanie zajęta nie wcześniej niż w połowie maja. Początek działań wyznaczono na 7 maja. Wcześniej, 5 maja, 2. Front Ukraiński wzmocniono [[9 Armia Gwardii|9. Armią Gwardii]], która razem z [[7 Armia Gwardii (ZSRR)|7. Armią Gwardii]] i [[46 Armia (ZSRR)|46. Armią]] miała z rejonu na północ od [[Wiedeń|Wiednia]] prowadzić działania w kierunku [[Pilzno|Pilzna]]. W walkach brałby także udział [[4 Front Ukraiński|4. Front Ukraiński]] (dowodzony przez gen. [[Andriej Jeriomienko|Andrieja Jeriomienko]]), który na początku maja zajął rejon [[Ostrawa|Ostrawy]]. Z jego składy wydzielono specjalną grupę uderzeniową i skierowano ją w kierunku Pragi. Natomiast oddziały czechosłowackie i rumuńskie miały zająć [[Ołomuniec]]. 2. Armia Wojska Polskiego i polski [[1 Drezdeński Korpus Pancerny|1. Korpus Pancerny]] miały wyruszyć z rejonu Drezna. Przed przystąpieniem do operacji praskiej 1. Front Ukraiński, natychmiast po zakończeniu się [[Bitwa o Berlin|bitwy o Berlin]], w której brał udział, musiał w ciągu pięciu dni przemieścić o 100-200 km na południe od [[Berlin]]aBerlina trzy armie ogólnowojskowe, dwie pancerne, dwa korpusy pancerne i po jednym zmechanizowanym, kawaleryjskim i artyleryjskim<ref>''Encyklopedia II wojny światowej nr 48...'', s. 859–860.</ref>.

Sytuacja powstańców w Pradze 7 maja stała się krytyczna. Niemcy ponownie opanowali centrum miasta i zaczęli represje wobec mieszkańców. Zmusiło to wojska 1. Frontu Ukraińskiego do rozpoczęcia działań przed osiągnięciem pełnej gotowości. Jednocześnie z terytorium [[WęgryKrólestwo Węgier (1920-1946)|Królestwa Węgier]] ruszyła [[7 Armia Gwardii|7. Armia Gwardii]], która przerwała front na szerokości 25 km i głębokości 12 km. W powstały wyłom skierowano [[6 Armia Pancerna Gwardii (ZSRR)|6. Armię Pancerną Gwardii]]. Na północ od Wiednia ruszyły także 9. Armia Gwardii i 46. Armia. Do wieczora czołgi przebyły 50 km, zajmując [[Jaroměřice nad Rokytnou|Jaroměřice]] i [[Igława (miasto)|Jihlavę]]. Do Pragi było jeszcze daleko, ale sytuację powstańców uratowali inni Rosjanie. Mianowicie na ich stronę przeszły oddziały [[Rosyjska Armia Wyzwoleńcza|Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA)]], co zdecydowanie zmieniło stosunek sił. Była to formacja utworzona z jeńców i dowodzona przez gen. [[Andriej Własow|Andrieja Własowa]]. Na pomoc powstańcom chciał też ruszyć gen. [[George Patton|Patton]], którego oddziały znajdowały się znaczenie bliżej, ale Rosjanie kategorycznie odmówili<ref name=autonazwa2 />.

Wieczorem 8 maja prawe skrzydło 1. Frontu Ukraińskiego weszło na terytorium Czech na głębokość 40 km. Czołowe oddziały pancerne miały do Pragi jeszcze 70-80 km. Tego samego dnia zostało zajęte [[Drezno]]. Wieczorem oddziały niemieckie walczące w Pradze zawarły rozejm z powstańcami i zaczęły się wycofywać w kierunku wojsk amerykańskich z zamiarem złożenia broni po drugiej stronie [[linia demarkacyjna|linii demarkacyjnej]]. W nocy do miasta weszły pierwsze oddziały pancerne [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]]. Dojście – z wielu kierunków – do Pragi oddziałów radzieckich uniemożliwiło zorganizowane odejście na zachód głównych sił [[Grupa Armii Środek|Grupy Armii "Środek"]] znajdujących się na wschód od stolicy [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]]. Większość otoczonych oddziałów poddała się 10 i 11 maja. Do niewoli trafiło ok. 860 tys. ludzi. Zdobyto 9500 dział i moździerzy, 1800 czołgów i dział samobieżnych oraz 1100 samolotów. Jednocześnie do 11 maja oddziały posuwające się na zachód doszły do linii [[Chemnitz]] – [[Karlowe Wary]] – rejon [[Pilzno|Pilzna]], nawiązując bezpośredni kontakt z [[United States Army|armią amerykańską]]<ref name=autonazwa2 />.

=== Działania 2. Armii WPWojska Polskiego ===

2 Amia WP, na początku maja, znajdowała się w obronie na rubieży: Kamenz, Zescha, Luppandubrau, Oppit, Spreefurt. 4 maja 2 AWP otrzymała zadanie bojowe. Zadaniem [[2 Armia Wojska Polskiego|2. Armii Wojska Polskiego]] wraz z sąsiadującymi oddziałami Armii Czerwonej było przejście 7 maja do natarcia z rubieży: Kamenz - Dauban, w kierunku Bischofswerda, Bad Schandau i dalej w kierunku Pragi, i zniszczenie zgrupowania drezdeńsko-zgorzeleckiego, a następnie prowadzenie natarcia i wyjście nad [[Łaba|Łabę]] oraz uderzenie w kierunku [[Praga|Pragi]]. W toku operacji zaczepnej 2 AWP miała zabezpieczyć siły główne 1 Frontu Ukraińskiego od uderzenia niemieckiego i uniemożliwienie wycofania się Niemców na zachód przez Łabę w rejon Pirna i Bad Schandau. Pas działania 2 AWP charakteryzował się górzysto-lesistym terenem, co utrudniało prowadzenie natarcia. Ruch wojsk możliwy był tylko po wąskich drogach biegnących w wąwozach i po przełęczach. W pasie natarcia Armii broniły się niemieckie: 72 i 269 DP, 549 Dgrenadierów, oraz dwa bataliony forteczne wsparte 777 Brygadą Artylerii. Obrona niemiecka składała się z doraźnie zorganizowanych punktów oporu.

Dowódca 2 AWP ugrupował Armię w dwa rzuty. I rzut: 9, 5, 8 i 7 DP, w II rzucie na prawym skrzydle 10 DP oraz I Korpus Pancerny jako grupa szybka. Główne uderzenie Armia miała wykonywać prawym skrzydłem (9 i 5 DP), wzmocnione 6 Brygadą Artylerii Lekkiej, 7 Brygadą Artylerii Haubic, 3 pułkiem moździerzy, 1 i 2 batalionem 16 Brygady Pancernej, 2 i 3 kompanią 28 pułku artylerii pancernej, 30 i 32 batalionami saperów z 4 BSap. Odcinek przełamania wynosił 11 km. Pod koniec czwartego dnia operacji 9 i 5 DP miały wyjść na Łabę. 10 DP wzmocniona 5 pułkiem czołgów ciężkich miała być wprowadzona do walki na kierunku działania 5 DP. Zadanie pościgu za wycofującymi się wojskami niemieckimi otrzymał [[1 Drezdeński Korpus Pancerny|1. Korpus Pancerny]], który miał rozpocząć natarcie po dojściu czołowych dywizji piechoty 2. Armii WP do linii Gade – Leutwitz – [[Burkau]]<ref name=autonazwa3 />. 1 Korpus miał nacieracnacierać na kierunku Crostwitz, Prischwitz, Bischofswerda. 8 i 7 DP, na lewym skrzydle, miały początkowo wiązać nieprzyjaciela, a następnie przejść do natarcia.

Natarcie 1 Frontu UkrainskiegoUkraińskiego zaczęło się 6 maja po południu. Zagroziło ono skrzydłu i tyłom Niemców broniących się przed frontem 2 AWP i zmusiło je do odwrotu w nocy 6/7 maja. W tej sytuacji dowódca 2 AWP zaniechał przygotowania artyleryjskiego do natarcia i rozpocząć pościg za wycofującymi się Niemcami.

7 maja polskie czołgi ruszyły do natarcia. Por. Waldemar Gajewski, dowódca jednej z kompanii w [[1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte|1. Brygadzie Pancernej]], pisał<ref name=autonazwa3 />: <blockquote>''Działania przebiegały pomyślnie. [[4 Drezdeńska Brygada Pancerna|4. Brygada Pancerna]] mając zadanie osłony głównych sił armii w kierunku [[Budziszyn]]a do końca dnia opanowała: Rothnaublitz, Medewitz. [[2 Sudecka Brygada Pancerna|2. Brygada Pancerna]] wprowadzona do walki na nowym kierunku wspólnie z [[1 Brygada Piechoty Zmotoryzowanej|1. Brygadą Piechoty Zmotoryzowanej]], podeszły wieczorem do m. [[Bischofswerda]]. Tu napotkały silny opór wroga. [[3 Drezdeńska Brygada Pancerna|3. Brygada Pancerna]] po złamaniu oporu nieprzyjaciela w m. Burkau, w godzinach popołudniowych dotarła do m. [[Rammenau]]. O tę miejscowość stoczyła zaciekłą walkę. Nie trwało to jednak długo. Nasza przewaga była znaczna. Pod koniec dnia zgrupowanie 3. Brygady Pancernej wyszło na zachód od miejscowości Bischofswerda. W tych działaniach zdobyto wielu jeńców i sprzętu wojennego. Z tymi jeńcami to był zawsze problem. Poddawali się pojedynczo w mniejszych i większych grupach i nie wiadomo było co z nimi zrobić. Piechota przeważnie posuwała się za nami, niekiedy o parę kilometrów. Mieliśmy w zasadzie jedyne wyjście, które stosowaliśmy. Po rozbrojeniu, wyznaczeniu starszego kazaliśmy czekać na podejście naszej piechoty. Podobna sytuacja miała miejsce ze zdobytym sprzętem. Takie "prezenty" piechota chętnie przyjmowała i zapisywała na swoje waleczne konto<ref name=autonazwa3 />.''</blockquote>.

Rano 8 maja 2. Brygada Pancerna razem z oddziałami 3. Brygady Pancernej i 1. Brygady Piechoty Zmotoryzowanej zdobyła Bischofswerda. W dalszych działaniach 1. Korpus Pancerny miał tak szybko jak to możliwe dotrzeć do Łaby i zająć most w miejscowości [[Bad Schandau]]. Jednak zanim 1. Korpus Pancerny mógł uderzyć na Bad Schandau musiał zdobyć miasto [[Neustadt in Sachsen|Neustadt]]. Jednocześnie [[7 Łużycka Dywizja Piechoty|7.]] i [[8 Drezdeńska Dywizja Piechoty|8. Dywizja Piechoty]] po złamaniu niemieckiej obrony powinny przekroczyć granicę niemiecko-czeską w [[Sudety|Sudetach]]<ref name=autonazwa4>P. Barański, Z. Wawer, ''Wojsko Polskie – II wojna światowa nr 70'', s. 9.</ref>.

Dowódca 1. Korpusu Pancernego wydał rozkaz zajęcia Neustadt z marszu. Jednak wykonanie tego zadanie nie było łatwe. Miasto posiadało silną obronę, broniły go najlepsze oddziały niemieckie znajdujące się w tym rejonie. Jako pierwsza uderzyła 3. Brygada Pancerna, która próbowała zdobyć miasto atakiem frontalnym. Atak ten zakończył się porażką i z tego powodu dowódca Korpusu wydał rozkaz oskrzydlenia miasta, aby ograniczyć straty. Od zachodu atakowała 2. Brygada Pancerna, od wschodu 1. Brygada Piechoty Zmotoryzowanej, natomiast od czoła 3. Brygada Pancerna. Walki w mieście trwały godzinę. Z powodu przewagi polskich oddziałów jednostki [[Wehrmacht]]u wycofały się do [[Hohnstein|Ullbersdorf]]. Po zdobyciu Neustadt 1. Korpus Pancerny ruszył do ataku na Bad Schandau. Jednak żeby dotrzeć do miasta Korpus musiał wyjść z wąwozu bronionego przez niemieckie jednostki przeciwpancerną<ref name=autonazwa4 />.

Jako pierwszy do Bad Schandau dotarł patrol 2. Brygady Pancernej, który z zaskoczenia zdobył przyczółki na rzece i utrzymał most do czasu przybycia głównych sił Korpusu. 9 maja oddziały polskie opanowały miasto. Jednostki niemieckie broniące przeprawy wycofały się do lasów w pobliżu miasta. Wojska 1. Korpusu Pancernego nacierające na Bad Schandau nie poniosły żadnych strat. Por. Gajewski napisał<ref name=autonazwa5>P. Barański, Z. Wawer, ''Wojsko Polskie – II wojna światowa nr 70'', s. 11.</ref>: <blockquote>''Dzień zakończenia wojny – dzień zwycięstwa i kapitulacji Niemiec hitlerowskich, przywitaliśmy z wielką radością. Cieszyliśmy się z dobrze spełnionego obowiązku wobec Ojczyzny. Nie wszyscy jednak dzień ten mogli obchodzić radośnie i beztrosko. W rejonie Sudetów dowództwo grupy armii "Centrum" nie podporządkowało się aktom kapitulacji, nie chciało złożyć broni. Aby temu zapobiec i ostatecznie rozbić wroga, działania trwały<ref name=autonazwa5 />.''</blockquote>

Wobec kontynuowania oporu przez Niemców wznowiono działania pościgowe. 10 maja, przed południem, dywizje 2 AWP opanowały rubież: Chlum, Rychnow, Ustek, Tuhau, Libechow. W maju 1945 roku miasto [[Schirgiswalde]], położone na [[Łużyce|Łużycach]], były atakowane przez [[8 Drezdeńska Dywizja Piechoty|8. Dywizję Piechoty]]. Jednostki niemieckie, broniące tej miejscowości, zostały zmuszone do wycofania się na południe. Kolejną miejscowością na drodze nacierającej polskiej dywizji była wioska Leben-dava w pobliżu granicy czesko-niemieckiej. W tej wiosce, 8 maja, już po podpisaniu bezwarunkowej [[Kapitulacja III Rzeszy|kapitulacji przez III Rzeszę]], w walkach poległo 19 polskich żołnierzy z [[34 Budziszyński Pułk Piechoty|34. pułku]] 8. Dywizji Piechoty<ref name=autonazwa5 />. Na rubieży Chlum - Libechow odziały 2 AWP zatrzymał rozkaz dowódcy 2 AWP, oznajmiający o zakonczeniuzakończeniu wojny.

Kapitulacja III Rzeszy nie oznaczała jednak końca walk 2. Armii Wojska Polskiego. Jeszcze po 8 maja na terenie Czech zginęło kilkudziesięciu żołnierzy polskich, a kilkuset zostało rannych<ref name=autonazwa5 />.

Najbardziej wysuniętą na południe jednostką polską był 1. Korpus Pancerny. Por. Gajewski pisał<ref name=autonazwa5 />: <blockquote>''Szybkim marszem po trudnych górzystych drogach mimo stosowanych przez wroga przeszkód, brygady stale posuwały się do przodu i w godzinach wieczornych 9 maja osiągnęły: [[Krawarze|Kravaře]], C.Lipa. Przebycie naszych czołgów wywołało panikę wśród cofającego się nieprzyjaciela. Dowódcy brygad wykorzystując sprzyjającą sytuację postanowili zwiększyć szybkość działania by przeciąć odwrót w kierunku Pragi. Nastał już wieczór, a my wciąż kontynuowaliśmy pościg. Po krętych, wąskich, górzystych drogach z wielkim trudem, stale posuwając się do przodu. Wiele rozbitych kolumn niemieckich szło w jednym kierunku z nami. Nie było możliwości brania ich do niewoli, pozostawiliśmy to piechocie, która za nami podążała<ref name=autonazwa5 />.''</blockquote>

Niemcy kontynuowali opór. Dalszy pościg kontynuował 1 Korpus Pancerny, którego 10 maja 1945 roku, czołowe jednostki dotarły do [[Mielnik (Czechy)|MelnikaMělníka]], a jego oddział rozpoznawczy 11 maja dotarł do Cackovic na północ od Pragi. W tym mieście jednostki polskie zakończyły swoje działania. W okresie od 7 do 10 maja 1945 roku oddziały 2. Armii Wojska Polskiego zniszczyły 13 czołgów i dział pancernych przeciwnika, 59 ndziałdział i moździerzy oraz wzięły do niewoli 3086 żołnierzy niemieckich<ref>P. Barański, Z. Wawer, ''Wojsko Polskie – II wojna światowa nr 70'', s. 12.</ref>. Wyzwolono z [[Obozy niemieckie 1933-1945|obozów hitlerowskich]] ok. 4800 więźniów. W walkach w operacji praskiej 2 AWP straciła poległych i rannych 1302 żołnierzy.

Walki 2 AWP w maju 1945 r. zostały upamiętnione na [[Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie|Grobie Nieznanego Żołnierza]] w [[Warszawa|Warszawie]], napisem na jednej z tablic w okresie po II wojnie światowej - "Melnik 4 V 1945".