Wikipedia

Pomniki granic getta w Warszawie: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
dodanie zdjęcia, , drobne merytoryczne
WP:SK, drobne redakcyjne, drobne techniczne
Linia 6:
|państwo = POL
|miejscowość = [[Warszawa]]
|miejsce =
|typ pomnika =
|styl architektoniczny =
|projektant = [[Eleonora Bergman]] i Tomasz Lec
|fundator =
|całkowita wysokość =
|rozpoczęcie budowy =
|ukończenie budowy =
|odsłonięto = 2008, 2010
|ważniejsze przebudowy =
|zniszczono =
|kod mapy =
|opis miejsca =
|stopniN = |minutN = |sekundN =
|stopniE = |minutE = |sekundE =
|commons = Category:Markers of the Warsaw Ghetto borders
}}
'''Pomniki granic getta w Warszawie''' – zespół 22 upamiętnień przebiegu granic [[Getto warszawskie|warszawskiego getta]] na [[Wola (Warszawa)|Woli]] i w [[Śródmieście (Warszawa)|Śródmieściu]]. ▼
[[Plik:Tablice granica getta Żelazna róg Grzybowskiej Duschik i Szolce.JPG|thumb|Tablice umieszczone na budynku dawnej fabryki Fabryki Wyrobów Żelaznych „Duschik i Szolce” przy ulicy [[Ulica Żelazna w Warszawie|Żelaznej]] 63 (od strony ulicy [[Ulica Grzybowska w Warszawie|Grzybowskiej]])]]▼
[[Plik:Mapa warszawskiego getta pomnik granic getta ul. Świętojerska.JPG|thumb|Zbliżenie mapy getta z zaznaczonym upamiętnionym miejscem ([[Ulica Świętojerska w Warszawie|ul. Świętojerska]])]]▼
[[Plik:Tablica pomnik granic getta ulica Bielańska.JPG|thumb|Tablica z historią getta i informacją o upamiętniony miejscu ([[Ulica Bielańska w Warszawie|ul. Bielańska]])]]▼
[[Plik:Upamiętnienie muru getta PKiN.jpg|thumb|Płyty pokazujące przebieg murów getta przy [[Pałac Kultury i Nauki|Pałacu Kultury i Nauki]]]]▼
[[Plik:Pomnik granic getta ul. Twarda.JPG|thumb|Pomnik granic getta przy ulicy [[Ulica Twarda w Warszawie|Twardej]]]]▼
[[Plik:Bundesarchiv Bild 101I-134-0791-26A, Polen, Ghetto Warschau.jpg|thumb|Drewniana kładka nad nieistniejącą ulicą Przebieg, upamiętniona przy ulicy [[Ulica Bonifraterska w Warszawie|Bonifraterskiej]]]]▼
[[Plik:Bundesarchiv Bild 101I-270-0298-14, Polen, Ghetto Warschau, Brücke.jpg|thumb|Mury getta wzdłuż przelotowej ulicy [[Ulica Chłodna w Warszawie|Chłodnej]] wraz z drewnianą kładką łączącą od stycznia do sierpnia 1942 tzw. małe i duże getto]]▼
[[Plik:Bundesarchiv Bild 101I-134-0791-29A, Polen, Ghetto Warschau, Ghettomauer.jpg|thumb|Mur getta przy [[Plac Za Żelazną Bramą|placu Żelaznej Bramy]] upamiętniony przy al. P. Drzewieckiego]]▼
[[Plik:Bundesarchiv Bild 101I-270-0298-07, Polen, Ghetto Warschau, Mauer.jpg|thumb|Mur getta wzdłuż ulicy [[Ulica Grzybowska w Warszawie|Grzybowskiej]], widok w kierunku wschodnim ze skrzyżowania z ulicą [[Ulica Żelazna w Warszawie|Żelazną]]]]▼
▲'''Pomniki granic getta w Warszawie''' – zespół 22 upamiętnień przebiegu granic [[Getto warszawskie|warszawskiego getta]] na [[Wola (Warszawa)|Woli]] i w [[Śródmieście (Warszawa)|Śródmieściu]].
 
== Historia projektu ==
▲[[Plik:Tablice granica getta Żelazna róg Grzybowskiej Duschik i Szolce.JPG|thumb|upright|left|Tablice umieszczone na budynku dawnej fabryki Fabryki Wyrobów Żelaznych „Duschik i Szolce” przy ulicy [[Ulica Żelazna w Warszawie|Żelaznej]] 63 (od strony ulicy [[Ulica Grzybowska w Warszawie|Grzybowskiej]])]]
Inicjatorami upamiętnienia w przestrzeni miejskiej [[Warszawa|Warszawy]] najważniejszych punktów granicznych getta byli m.in. pracownicy [[Żydowski Instytut Historyczny|Żydowskiego Instytutu Historycznego]] oraz Stołeczny Konserwator Zabytków. Projekt opracowali [[Eleonora Bergman]] i Tomasz Lec przy współpracy Ewy Pustoły-Kozłowskiej (rozmieszczenie pomników) oraz [[Jan Jagielski|Jana Jagielskiego]] (informacje historyczne umieszczone na tablicach oraz wybór zdjęć).
 
Upamiętnienia powstały pomiędzy kwietniem a listopadem 2008<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.um.warszawa.pl/aktualnosci/inauguracja-projektu-upamietnienia-granic-getta-warszawskiego | tytuł = Inauguracja projektu Upamiętnienia Granic Getta Warszawskiego | opublikowany = um.warszawa.pl | data dostępu = 2013-01-09}}</ref>. Początkowo projekt zakładał oznakowanie przebiegu granic getta w 21 lokalizacjach. Dwudziestą drugą tablicę odsłonięto 27 stycznia 2010 w ramach obchodów [[Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu|Międzynarodowego Dnia Pamięci o Holokauście]] na zachowanym [[Fragmenty murów getta w Warszawie|fragmencie muru getta]] przy [[Ulica Sienna w Warszawie|ulicy Siennej]]<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.zw.com.pl/artykul/442451.html | tytuł = Uciekła z getta, teraz odsłoniła tablicę | nazwisko = Rybarczyk | imię = Robert | autor = "Życie„Życie Warszawy"Warszawy” | data = 27-01-2010 | opublikowany = zw.com.pl | data dostępu = 2012-12-28}}</ref>.
 
Każdy z pomników składa się z trzech elementów:
* tablicy odlanej z [[Brązy|brązu]] o wymiarach 60 x× 70 cm, na której przedstawiono kontury getta w jego najdalszych granicach i przedwojenną siatką ulic na tle plastycznej mapy Warszawy wraz z zaznaczonym punktem, w którym znajduje się upamiętnione miejsce,
* tablicy z [[pleksiglasSzkło akrylowe|pleksiglasu]]u o wymiarach 36 x× 50 cm, z krótką informacją w językach polskim i angielskim o roli, jaką odegrało dane miejsce w historii dzielnicy zamkniętej, i archiwalnym zdjęciem pochodzącym z okresu istnienia getta, poprzedzoną jego krótką historią:
 
{{cytatD|''W ślad za zarządzeniami niemieckich władz okupacyjnych getto zostało odcięte od reszty miasta dnia 16 listopada 1940 r. Otoczony murem obszar miał z początku około 307 ha, potem był zmniejszany; od stycznia 1942 r. dzielił się na tzw. duże i małe getto. Stłoczono tu około 360 tys. Żydów z Warszawy i około 90 tys. z innych miejscowości. Około 100 tys. osób zmarło z głodu. W lecie 1942 r. Niemcy wywieźli i zamordowali w komorach gazowych [[Treblinka (KL)|Treblinki]] około 300 tys. osób. 19 kwietnia 1943 r. wybuchło [[Powstanie w getcie warszawskim|powstanie]]; do połowy maja powstańcy i ludność cywilna ginęli w walce i w płomieniach systematycznie palonego getta; resztę Niemcy zamordowali w listopadzie 1943 r. na [[Lublin (KL)|Majdanku]], w [[Poniatowa|Poniatowej]] i [[Trawniki (województwo lubelskie)|Trawnikach]]. Przeżyli nieliczni.
 
''Pamięci tych, którzy cierpieli, walczyli, zginęli.''
 
''Miasto Warszawa, 2008 r.''
|}}
* betonowych płyt o szerokości 25 cm z wykonanym z żeliwa dwujęzycznym napisem ''MUR GETTA 1940/GHETTO WALL 1943'' umieszczonych na chodniku lub trawniku, pokazujących dokładną lokalizację najbliższych fragmentów muru getta. Data 1940–1943 ma charakter symboliczny – większość z upamiętnionych miejsc została w latach 1941–1942 wyłączona z getta, natomiast dwa zostały włączone do dzielnicy zamkniętej dopiero na początku 1942.
 
Linia 56 ⟶ 48:
 
== Lokalizacje pomników ==
▲[[Plik:Mapa warszawskiego getta pomnik granic getta ul. Świętojerska.JPG|thumb|Zbliżenie mapy getta z zaznaczonym upamiętnionym miejscem ([[Ulica Świętojerska w Warszawie|ul. Świętojerska]])]]
▲[[Plik:Upamiętnienie muru getta PKiN.jpg|thumb|Płyty pokazujące przebieg murów getta przy [[Pałac Kultury i Nauki|Pałacu Kultury i Nauki]]]]
▲[[Plik:Bundesarchiv Bild 101I-134-0791-26A, Polen, Ghetto Warschau.jpg|thumb|Drewniana kładka nad nieistniejącą ulicą Przebieg, upamiętniona przy ulicy [[Ulica Bonifraterska w Warszawie|Bonifraterskiej]]]]
▲[[Plik:Bundesarchiv Bild 101I-270-0298-14, Polen, Ghetto Warschau, Brücke.jpg|thumb|Mury getta wzdłuż przelotowej ulicy [[Ulica Chłodna w Warszawie|Chłodnej]] wraz z drewnianą kładką łączącą od stycznia do sierpnia 1942 tzw. małe i duże getto]]
▲[[Plik:Bundesarchiv Bild 101I-134-0791-29A, Polen, Ghetto Warschau, Ghettomauer.jpg|thumb|Mur getta przy [[Plac Za Żelazną Bramą|placu Żelaznej Bramy]] upamiętniony przy al. P. Drzewieckiego]]
▲[[Plik:Bundesarchiv Bild 101I-270-0298-07, Polen, Ghetto Warschau, Mauer.jpg|thumb|Mur getta wzdłuż ulicy [[Ulica Grzybowska w Warszawie|Grzybowskiej]], widok w kierunku wschodnim ze skrzyżowania z ulicą [[Ulica Żelazna w Warszawie|Żelazną]]]]
▲[[Plik:Tablica pomnik granic getta ulica Bielańska.JPG|thumb|upright|Tablica z historią getta i informacją o upamiętniony miejscu ([[Ulica Bielańska w Warszawie|ul. Bielańska]])]]
▲[[Plik:Pomnik granic getta ul. Twarda.JPG|thumb|upright|Pomnik granic getta przy ulicy [[Ulica Twarda w Warszawie|Twardej]]]]
1. Ulica [[Ulica gen. Władysława Andersa w Warszawie|gen. Władysława Andersa]] róg ulicy [[Ulica Świętojerska w Warszawie|Świętojerskiej]] – pomnik upamiętnia jedną z najważniejszych bram getta znajdującą się na ówczesnej ulicy [[Ulica Bohaterów Getta w Warszawie|Nalewki]]. Przez tę bramę o 5.30 rano 19 kwietnia 1943 wojska niemieckie oraz kolaborujące z nimi oddziały łotewskie i ukraińskie pod dowództwem [[Ferdinand von Sammern-Frankenegg|Ferdinanda von Sammern-Frankenegga]] wkroczyły do getta napotykając na zbrojny opór żydowskich bojowców<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Mark | imię = Bernard | tytuł = Walka i zagłada warszawskiego getta | wydawca = Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej | miejsce = Warszawa | data = 1959 | strony = 257}}</ref>. Walki rozpoczęły [[powstanie w getcie warszawskim]].
 
Linia 64:
4. Ulica [[Ulica Chłodna w Warszawie|Chłodna]] róg ulicy [[Ulica Elektoralna w Warszawie|Elektoralnej]] – upamiętnia wyłączony z getta gmach [[Sąd Okręgowy w Warszawie|Sądów Grodzkich na Lesznie]] wraz z prowadzącą do niego ulicą [[Ulica Biała w Warszawie|Białą]]. Budynek Sądów był miejscem spotkań dla osób z obu stron muru getta oraz do września 1942 jednym z najważniejszych punktów ucieczki Żydów na stronę aryjską<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Nalewajko-Kulikov | imię = Joanna | tytuł = Strategie przetrwania. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy | wydawca = Wydawnictwo Neriton i Instytut Historii PAN | miejsce = Warszawa | data = 2004 | strony = 26 | isbn = 83-88973-80-0}}</ref>. Po wojnie ulica Biała została odbudowana ok. 200 metrów na zachód.
 
5. Ulica Chłodna róg ulicy [[Ulica Żelazna w Warszawie|Żelaznej]] – pomnik upamiętnia wyłączenie z getta w grudniu 1941 obszaru ograniczonego ulicami [[Ulica Leszno w Warszawie|Leszno]], Wronią, [[Ulica Grzybowska w Warszawie|Grzybowską]] i Żelazną, w wyniku czego dzielnica zamknięta podzieliło się na tzw. duże i małe getto. W tym miejscu znajdował się również jeden z symboli [[HolokaustHolocaust]]u – drewniana kładka przerzucona nad ulicą Chłodną, udostępniona mieszkańcom getta 26 stycznia 1942<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Fuks | imię = Marian | tytuł = Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego 6.IX.1939 - 23.VII.1942 | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1983 | strony = 243 | isbn = 83-01-03042-9}}</ref>.
 
6. Ulica Chłodna 41 – tutaj do grudnia 1941 biegła zachodnia granica getta, wytyczona na tyłach posesji przy ulicy Wroniej, oraz znajdowała się jedna z jego bram (czynna do listopada 1941). Po wyłączeniu z getta w grudniu 1941 tej części [[Wola (Warszawa)|Woli]] jego granicę przesunięto na środek ulicy Żelaznej.
Linia 74:
9. Aleja P. Drzewieckiego przy [[Aleja Jana Pawła II w Warszawie|alei Jana Pawła II]] – umieszczone na południowej ścianie Pasażu Handlowego „Hale Mirowskie” tablice upamiętniają północną granicę tzw. małego getta, która biegła tutaj z wykorzystaniem murów granicznych między posesjami.
 
10. Ulica [[Ulica Dzika w Warszawie|Dzika]] róg alei Jana Pawła II – w tym miejscu, po nieznacznym przesunięciu w styczniu 1942 granicy dzielnicy zamkniętej w kierunku północnym na linię ulicy Dzikiej, znajdował się północno-zachodni narożnik getta.
 
11. Ulica Dzika róg ulicy [[Ulica Stawki w Warszawie|Stawki]] – pomnik upamiętnia miejsce, w którym od stycznia 1942 znajdowała się jedna z bram prowadzących na teren [[Warszawski Umschlagplatz|Umschlagplatzu]].
Linia 80:
12. Ulica [[Ulica Freta w Warszawie|Freta]] 55 (od strony ulicy [[Ulica Franciszkańska w Warszawie|Franciszkańskiej]]) – tutaj znajdowała się najdalej na wschód wysunięta część dzielnicy zamkniętej. Cały obszar [[Nowe Miasto (Warszawa)|Nowego Miasta]] na wschód od ulicy [[Ulica Bonifraterska w Warszawie|Bonifraterskiej]] został wyłączony z getta w grudniu 1941.
 
13. Ulica [[Ulica Młynarska w Warszawie|Młynarska]] na murze [[Cmentarz żydowski w Warszawie (Wola)|cmentarza żydowskiego]] (przy granicy nekropolii z [[Muzułmański Cmentarz Kaukaski|Muzułmańskim Cmentarzem Kaukaskim]]) – upamiętnia cmentarz żydowski, którego mur wzdłuż ulicy Młynarskiej i [[Cmentarz Powązkowski w Warszawie|Cmentarza Powązkowskiego]] wyznaczał, do wyłączenia cmentarza z getta w grudniu 1941, północno-zachodnią granicę dzielnicy zamkniętej.
 
14. Ulica [[Ulica Okopowa w Warszawie|Okopowa]] 49/51 na murze cmentarza żydowskiego (od strony ulicy [[Ulica Mordechaja Anielewicza w Warszawie|Anielewicza]]) – drugie upamiętnienie największej żydowskiej nekropolii Warszawy oraz przylegającego do niej od południa stadionu klubu sportowego [[Skra Warszawa|Skra]]. Stadion był jedynym większym terenem niezabudowanym w getcie. Stał się miejscem grobów indywidualnych i zbiorowych oraz egzekucji, co upamiętnia znajdujący się w pobliżu [[Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków w Warszawie|Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków]]. Chowano tutaj również poległych w czasie [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]].
Linia 104:
 
{{Przypisy}}
 
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę | nazwisko = Engelking | imię = Barbara | tytuł = Getto warszawskie – przewodnik po nieistniejącym mieście | wydawca = Wydawnictwo IFiS PAN | miejsce = Warszawa | data = 2001 | isbn = 83-87632-83-X | nazwisko2 = Leociak | imię2 = Jacek}}
* {{cytuj pismo | tytuł = Linia pamięci | czasopismo = [[Stolica (czasopismo)|Stolica]] | wolumin = 4/2008 | strony = 23}}
* {{cytuj stronę | url = http://www.wola.waw.pl/page/341,internetowe-wydanie-kuriera-wolskiego---wszystkie-numery.html?date=2008-12-00&artykul_id=331 | tytuł = Oznakowanie granic getta | data = 18 grudnia 2008 | opublikowany = „Kurier Wolski"Wolski”, Urząd Dzielnicy Wola m.st. Warszawy | data dostępu = 2013-01-09}}
* [http://www.srodmiescie.art.pl/pomniki/miejsca_zydowskie ''Pomniki – Miejsca żydowskie'', Dzielnica Śródmieście Urzędu m.st. Warszawy]
 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomniki_granic_getta_w_Warszawie”