|
'''Hezychazm''' (‘ησυχασμóς, ''hesychasmos''; od greckiego ‘ησυχία, ''hēsychía'' – wyciszenie: w teologii rozumiane jako „nieprzerwana cześć i służba Bogu ” <ref>[[Jan Klimak|Ioannēs Klimakos]], ''[[Drabina do raju|Drabina raju]]'', XXVIII [w:] ''Patrologia Graeca'', t. 88, s. 1112c.</ref>) – [[Cesarstwo Bizantyńskie|bizantyński]] nurt [[Mistycyzm|mistyczny]], który osiągnął szczytowy rozwój i popularność w wieku XIV. [[Hezychaści]] twierdzili, że można odnaleźć zjednoczenie z Bogiem jedynie poprzez Chrystusa, praktykując cnoty i modlitwę. Głosili możliwość ujrzenia Światłości Bożej dzięki intensywnej modlitwie, kontemplacji i specyficznym praktykom ascetycznym polegającym na wstrzymywaniu oddechu w trakcie modlitewnego wyciszenia. Ruch wzbudził poważne kontrowersje w Kościele greckim, gdzie tradycja zażartych sporów teologicznych (por. [[Chrystologia|spory chrystologiczne]], [[ikonoklazm]]) była długa. Ostatecznie jednak na kilku kolejnych synodach konstantynopolitańskich w połowie XIV wieku hezychazm odniósł trwałe zwycięstwo nad swymi przeciwnikami.
[[Plik:Athos dochiariou axb01.jpg|thumb|Monaster Dochiariou u stóp góry Athos]]
Charakterystyczna dla hezychazmu metoda modlitewnego skupienia jest potwierdzona dopiero w dokumentach z końca XIII wieku, choć wypływa z dawniejszej tradycji monastycznej Wschodu. Autorstwo traktatu poświęconego tej metodzie przypisuje się [[Symeon Nowy Teolog|Symeonowi Nowemu Teologowi]] ([[949]]–[[1022]]) lub [[Grzegorz Synaita|Grzegorzowi Synaicie]] ([[1255]]–[[1346]]). Entuzjastami nurtu hezychastycznego byli m.in. [[Atanazy I|Athanasios I]], wybitny [[Patriarcha Konstantynopola|patriarcha]] [[Konstantynopol]]a ([[1289]]–[[1293]], [[1303]]–[[1309]]); [[Theolēptos]] ([[1250]]–[[1321]]/[[1326]]), metropolita [[Filadelfia (Bizancjum)|Filadelfii]] w [[Azja Mniejsza|Azji Mniejszej]]; cesarz [[Jan VI Kantakuzen]] ([[1341]]–[[1354]]) oraz świecki teolog [[Nikolas Kabasilas]]. Doktrynę rozwinął jednak w sposób najpełniejszy dopiero [[Grzegorz Palamas|Grēgorios Palamas]] ([[1296]]–[[1359]]), mnich z góry [[Athos]], od którego nazwiska hezychazm zwano często palamizmem. Jako drogę do mistycznego stanu, w którym oczom człowieka objawia się Światłość Boża (taka, jaką na [[Góra Tabor|górze Tabor]] ujrzeli apostołowie) hezychaści zalecali powtarzanie w duchu krótkiej modlitwy: [[Modlitwa Jezusowa|„Panie Jezu Chryste, Synu Boży, miej miłosierdzie nade mną”]], przyjęcie pozycji siedzącej z głową skłonioną ku brzuchowi i wstrzymywanie tchu.
Przeciwnicy Palamasa krytykowali psychosomatyczny, oparty na rytuale modlitewno-ascetycznym aspekt metody hezychastycznej. Naukę o „wyciszeniu” uznawali za niebezpieczny przesąd wiodący ku herezji. Przewodził im początkowo uczony mnich [[Barlaam z Kalabrii]], a jego stanowisko podzielali m.in. teolog [[Grzegorz Akyndyn|Grēgorios Akindynos]] oraz teolog i kronikarz [[Nikefor Gregoras]]. Złośliwi krytycy określali hezychastów jako ''omphaloskopoi'', „wpatrzonych w pępek”, nawiązując do popularnej wśród mnichów techniki koncentracji.
|
