Muszla: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Robot poprawił ar:صدفة→ar:صدفة بحرية |
WP:SK, inwolutna, konwolutna itd. |
||
Linia 9:
=== Budowa i kształt muszli ===
[[Plik:Lymnaea sp.jpg|thumb|240px|Powierzchnia muszli określana jako "młotkowana"]]▼
Muszle są charakterystycznym tworem [[mięczaki|mięczaków]] z grupy muszlowców: [[Jednotarczowce|Monoplacophora]], [[Ślimaki|Gastropoda]], [[Małże|Bivalvia]], [[Łódkonogi|Scaphopoda]] i [[Łodziki|Nautilida]].
[[Plik:Czescimuszli shells.jpg|thumb|left|Budowa muszli ślimaka: 1 – dołek osiowy, 2 – warga, 3 – otwór muszli, 4 – kolumienka (wrzeciono), 5 – szew, 6 – zwój, 7 – szczyt muszli. Skręty muszli, prócz ostatniego (najmłodszego i z otworem) tworzą skrętkę.]]▼
Tworzone są przez specjalne gruczoły na powierzchni i na brzegu [[płaszcz (anatomia)|płaszcza]], i narastają w ten sposób, że gdy zwierzę rośnie, brzegi płaszcza odsuwają się od siebie, odkładając coraz to nowe warstwy substancji budujących muszlę – tak więc początek muszli jest zawsze najmniejszy i najstarszy.
U ślimaków obserwuje się największą różnorodność kształtu muszli. U ślimaków nagich spotyka się niewielkie szczątkowe płytki wewnątrz ciała. Większość brzuchonogów posiada jednak dość pokaźne muszle, skręcone spiralnie wokół osi, mniej lub bardziej stożkowato wzniesione, jak np. u [[Błotniarkowate|błotniarek]]. Nieliczne muszle są skręcone płasko, w jednej płaszczyźnie np. u [[Zatoczkowate|zatoczkowatych]]. Muszle zwinięte spiralnie, w jednej płaszczyźnie mają też łodziki (Nautilida).
▲[[Plik:Lymnaea sp.jpg|thumb|240px|Powierzchnia muszli określana jako "młotkowana"]]
U Bivalvia muszla jest dwuklapowa i składa się z dwóch części. Muszle Monoplacophora składają się z jednej części i mają kształt nieregularnego stożka lub okrągławego "serduszka". Polyplacophora mają osłonę składającą się z kilku płytek, upodabniającą zwierzę do segmentowanych stawonogów. U [[Głowonogi|głowonogów]] muszla silnie zredukowana i zanurzona w tkance ciała, tworzy ''[[Kość mątwia|os sepiae]]'', natomiast u [[Bezpłytkowce|Aplacophora]] muszli brak.
Muszle mają także [[ramienionogi]] (Branchiopoda) nienależące do mięczaków. Ich muszla jest bardzo podobna do muszli małży, ale jedna część (grzbietowa) jest u nich wyraźnie mniejsza.
; Typy muszli
Ze względu na sposób skręcenia muszle można podzielić na następujące typy{{odn|Radwańska|1996|s=112–114}}:
* ortokonowy – proste ([[łodzikowce]] z rodzajów ''[[Orthoceras]]''{{odn|Radwańska|1996|s=116}}, ''[[Suecoceras]]''{{odn|Radwańska|1996|s=117}});
* cyrtokonowy – lekko zagięte;
** endogastryczny – strona brzuszna po wklęsłej stronie muszli;
** egzogastryczny – strona brzuszna po wypukłej stronie muszli;
* gyrokonowy – zwinięte, lecz bez przylegania skrętów;
* planispiralny – zwinięte w jednej płaszczyźnie;
** [[ewoluta|ewolutny]] (amonity z rodzaju ''[[Ceratites]]'', ''[[Cardioceras]]'', ''[[Perisphinctes]]''{{odn|Radwańska|1996|s=122–123}}, ślimaki z rodzaju ''[[Planorbis]]''{{odn|Radwańska|1996|s=96}});
** konwolutny – każdy następny skręt obejmuje częściowo skręt poprzedni;
** [[inwoluta|inwolutny]] – każdy następny skręt obejmuje całkowicie skręt poprzedni (łodzikowce z rodzaju ''[[Nautilus (zwierzęta)|Nautilus]]''{{odn|Radwańska|1996|s=113}}, ''[[Pseudaganides]]''{{odn|Radwańska|1996|s=117}}, amonity z rodzaju ''[[Cheiloceras]]'', ''[[Macrocephalites]]''{{odn|Radwańska|1996|s=121, 123}}, ślimaki z rodzaju ''[[porcelanki|Cypraea]]''{{odn|Radwańska|1996|s=96}});
* trochokonowy (u głowonogów), trochospiralny (u ślimaków){{odn|Radwańska|1996|s=95}} – zwinięte wieżyczkowato (amonity z rodzaju ''[[Turrilites]]''{{odn|Radwańska|1996|s=118}}, ślimaki z rodzaju ''[[Gibbula]]'', ''[[wieżycznik|Turritella]]''{{odn|Radwańska|1996|s=96}}).
Ponadto mogą występować muszle o niejednorodnym (aberantnym) typie, np. u amonitów ''[[Baculites]]'' muszla planispiralna przechodzi w długi, prosty odcinek{{odn|Radwańska|1996|s=118}}, u ślimaków ''[[Vermetus]]'' są skręcone nieregularnie{{odn|Radwańska|1996|s=96}}. Mogą być również wtórnie uproszczone w kształcie płaskiego, nieskręconego stożka (ślimaki z rodzaju ''[[Diodora (rodzaj)|Diodora]]''{{odn|Radwańska|1996|s=96}})
=== Warstwy muszli ===
▲[[Plik:Czescimuszli shells.jpg|thumb|left|Budowa muszli ślimaka: 1 – dołek osiowy, 2 – warga, 3 – otwór muszli, 4 – kolumienka (wrzeciono), 5 – szew, 6 – zwój, 7 – szczyt muszli. Skręty muszli, prócz ostatniego (najmłodszego i z otworem) tworzą skrętkę.]]
W przekroju poprzecznym muszli można wyróżnić dwie lub trzy wyraźne warstwy (trzecia z niżej wymienionych warstw występuje w wielu, lecz nie we wszystkich grupach muszlowców){{r|BlaszakT1}}:
* zewnętrzna konchiolinowa – [[periostrakum]], wytwarzana przez nabłonek brzegu płaszcza,
Linia 38 ⟶ 54:
|stopień= ===
}}
=== Bibliografia ===
* {{Cytuj książkę |odn=tak| nazwisko=Radwańska | imię= Urszula | tytuł= Przewodnik do ćwiczeń z podstaw paleontologii | rok= 1995 | wydawca= Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego | miejsce=Warszawa | isbn = 83-230-0703-9 | strony= 170}}
=== Linki zewnętrzne ===
| |||