Amnestia dla obywateli polskich w ZSRR: Różnice pomiędzy wersjami

'''Amnestia dla obywateli polskich w ZSRR''' – uwolnienie przez [[NKWD]] w konsekwencji [[Układ Sikorski-Majski|układu Sikorski-Majski]] części [[Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1946|obywateli polskich aresztowanych i deportowanych]] uprzednio przez [[NKWD]] po [[Agresja ZSRR na Polskę 1939|agresji ZSRR na Polskę]] [[17 września]] [[1939]].

Po zawarciu [[Pakt Ribbentrop-Mołotow|paktu Ribbentrop-Mołotow]], [[Agresja ZSRR na Polskę 1939|agresji ZSRR na Polskę 17.09.1939]], wojskowej okupacji terytorium Rzeczypospolitej przez [[Wehrmacht]] i [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]], a następnie formalnym traktacie rozbiorowym ([[S:Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza-ZSRR 28 września 1939 r. z tajnymi protokołami|pakcie o granicach i przyjaźni]]),zawartym pomiędzy [[III Rzesza|III Rzeszą]] a ZSRR [[28 września]] [[1939]] sowieckie władze okupacyjne po przeprowadzeniu [[Wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi 1939|pseudowyborów]] dokonały w październiku 1939 formalnej [[aneksja|aneksji]] okupowanych terenów [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]]. Konsekwencją aneksji było narzucenie mieszkańcom terenów okupowanych [[obywatelstwo|obywatelstwa]] [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] i rozpoczęcie procesu sowietyzacji terenów okupowanych i systematycznych represji policyjnych NKWD.

Po [[Atak Niemiec na ZSRR|agresji III Rzeszy na ZSRR]] władze ZSRR pod naciskiem brytyjskim były zmuszone przywrócić stosunki dyplomatyczne z [[Rząd RP na uchodźstwie|Rządem RP]], zerwane jednostronnie w dniu agresji na Polskę [[17 września]] [[1939]], zgodzić się na uwolnienie aresztowanych i deportowanych przez NKWD obywateli [[II Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]] i na tworzenie [[Polskie Siły Zbrojne w ZSRR (1941-1942)|Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR]] podporządkowanych rządowi Rzeczypospolitej, pod dowództwem byłego więźnia [[Łubianka (Moskwa)|Łubianki]] gen. [[Władysław Anders|Władysława Andersa]]. W wykonaniu [[układ Sikorski-Majski|układu Sikorski-Majski]] [[12 sierpnia]] [[1941]] [[Rada Najwyższa ZSRR|Prezydium Rady Najwyższej ZSRR]] wydało dekret o amnestii dla obywateli polskich. Zgodnie z nim podlegali natychmiastowemu uwolnieniu obywatele RP – jeńcy wojenni, internowani, więźniowie więzień i [[Gułag|łagrów]], osoby pozostające pod śledztwem, zesłani osadnicy wojskowi, leśnicy oraz członkowie rodzin osób represjonowanych i wysiedlonych. Według danych [[NKWD]] przekazanych [[Józef Stalin|Stalinowi]] przez [[Ławrientij Beria|Berię]] [[1 sierpnia]] [[1941]] dekret miał dotyczyć 381 220 osób, określanych jako ''byli obywatele polscy'', w tym 26 160 jeńców, również określanych jako ''byli''. Ustępstwa Stalina były wywołane przez katastrofalną sytuację militarną ZSRR w r. [[1941]] i potrzebę materialnej pomocy [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] i [[Stany Zjednoczone|USA]]. Po [[Bitwa pod Moskwą|klęsce Wehrmachtu pod Moskwą]] z zawartych uzgodnień strona radziecka zaczęła się stopniowo wycofywać.[[1 grudnia]] [[1941]] strona radziecka uznała jednostronną notą, że "amnestia" obejmuje wyłącznie osoby narodowości polskiej, co nie było uznawane przez stronę polską, gdyż ZSRR jednostronnie [[uzurpacja|uzurpował]] sobie prawo rozstrzygania o definicji [[obywatelstwo|obywatelstwa]] [[II Rzeczpospolita|Polski]]. NKWD uniemożliwiało faktycznie obywatelom polskim innych narodowości uwolnienie i wstąpienie do Wojska Polskiego, powołując się na sowiecką interpretację układu Sikorski-Majski. W praktyce władze ZSRR uznawały polskie obywatelstwo ludności żydowskiej pochodzącej z centralnych i zachodnich terenów państwa, a bałagan administracyjny umożliwił wielu obywatelom narodowości białoruskiej i ukraińskiej, przy zadeklarowaniu narodowości polskiej uwolnienie z więzień, obozów i zesłania i ochotnicze wstąpienie do [[Polskie Siły Zbrojne w ZSRR (1941-1942)|Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (Armii Andersa)]].

Wymiernym efektem amnestii było uwolnienie kilkuset tysięcy ludzi z więzień i łagrów, jeńców wojennych i zesłańców i utworzenie w oparciu o rekrutację spośród uwolnionych [[Polskie Siły Zbrojne w ZSRR (1941-1942)|Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (Armii Andersa)]]. Konsekwencją było ewakuowanie z ZSRR ponad 100 000 obywateli polskich, w tym świadków [[Zbrodnia katyńska|zbrodni katyńskiej]] ([[Stanisław Swianiewicz]]) i innych masowych zbrodni NKWD. [[2 Korpus Polski (PSZ)|2 Korpus Polski]] utworzony z oddziałów ewakuowanych z ZSRR brał udział w kampanii włoskiej, w tym w [[Bitwa o Monte Cassino|bitwie o Monte Cassino]], [[Bitwa o AnconęAnkonę|bitwie o Anconę]] i [[Bitwa o Bolonię|bitwie o Bolonię]], stanowiąc największą liczebnie formację [[Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie|Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie]]. Pozostałych w ZSRR obywateli RP już w 1942 poddano nowym represjom, w szczególności masowej [[paszportyzacja obywateli polskich w ZSRR|akcji paszportyzacji]] - wymuszania zrzeczenia się obywatelstwa polskiego.