Bitwa o Charków (1943): Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Third Battle of Kharkov sector.png|thumb|300px350px|Mapa bitwy podo CharkowemCharków]]

'''Bitwa o Charków (1943)''' – bitwa stoczona pomiędzy wojskami radzieckimi a niemieckimi na [[front wschodni (II wojna światowa)|froncie wschodnim]] w dniach od 21 lutego do 18 marca 1943 roku. Dla Niemców jest ona znana pod nazwą '''kampania doniecka''', zaś dla Rosjan jako '''operacje donbasko-charkowskie'''. Niemiecki kontratak doprowadził do zniszczenia ok. 52 dywizji radzieckich i odbicia z rąk Rosjan miast [[Biełgorod]] i [[Charków]]. Bitwa ta doprowadziła do stabilizacji frontu wschodniego po katastrofalnej porażce [[Bitwa stalingradzka|pod Stalingradem]].

=== Sytuacja na froncie wschodnim przed bitwą i plany Armii Czerwonej na początek 1943 roku ===

Klęska 6. Armii pod Stalingradem na kilka tygodni całkowicie oddała inicjatywę w ręce Rosjan. Plan zajęcia rejonów dwóch dużych miast, Charkowa i Biełgorodu, powstał już w styczniu. Przedstawiciel [[Stawka Najwyższego Naczelnego Dowództwa|Stawki]] gen. [[Aleksander Wasilewski|Wasilewski]] i dowódca [[Front Woroneski|Frontu Woroneskiego]] gen. [[Filip Golikow]] zapoznali z nim naczelne dowództwo 21 tego miesiąca, a dwa dni później uzyskano zgodę [[Józef Stalin|Stalina]]. Operacji, która miała przesunąć front o 250 km, nadano kryptonim "Zwiezda" (z [[Język rosyjski|ros.]] ''gwiazda''). Jej przeprowadzenie powierzono Frontowi Woroneskiemu, nacierającemu na [[Kursk]] i [[Charków]], czyli w dwóch różnych kierunkach. Rejon Charkowa miał zostać opanowany przez [[38 Armia (ZSRR)|38.]] i [[40 Armia (ZSRR)|40. Armię]], [[3 Armia Pancerna (ZSRR)|3. Armię Pancerną]], [[18 Korpus Piechoty (ZSRR)|18. Korpus Piechoty]]Strzelecki i [[6 Korpus Kawalerii Gwardii|6. Korpus Kawalerii Gwardii]]. Do obu armii ogólnych włączono szereg oddziałów przekazanych przez [[60 Armia (ZSRR)|60. Armię]]. 38. Armii złożonej z 240., 167., 206. i 237. Dywizji PiechotyStrzeleckiej, przekazała ona 232. Dywizję PiechotyStrzelecką i 253. Brygadę PiechotyStrzelecką. Wsparcie 38. Armii stanowiły 180., 14. i 150. Brygada Pancerna oraz trzy pułki artylerii. W skład 40. Armii wchodziły 303. i 100. Dywizja PiechotyStrzelecka przekazane przez 60. Armię oraz 25. Dywizja PiechotyStrzelecka Gwardii, 183., 309., 107., 340. i 305. Dywizja PiechotyStrzelecka, a także 4., 6., 8. i 129. Brygada PiechotyStrzelecka. Wsparcie zapewniały: [[4 Korpus Pancerny (ZSRR)|4. Korpus Pancerny]], 10. Dywizja Artylerii, 4. Dywizja Artylerii Rakietowej i 5. Dywizja Obrony Przeciwlotniczej<ref name=autonazwa1>''Encyklopedia II wojny światowej nr 36...'', s. 643.</ref>.

Najsilniejszym elementem frontu była [[3 Armia Pancerna (ZSRR)|3. Armia Pancerna]] dowodzna przez gen. [[Paweł Rybałko|Pawła S. Rybałkę]]. Składała się ona z [[12 Korpus Pancerny (ZSRR)|12.]] i [[15 Korpus Pancerny (ZSRR)|15. Korpusu Pancernego]], 179. Samodzielnej Brygady Pancernej, 48. Dywizji Piechoty Gwardii,i 62. Dywizji PiechotyStrzeleckiej Gwardii, 184., 160. i 111. Dywizji PiechotyStrzeleckiej. Tej armii podporządkowany był także 6. Korpus Kawalerii. Siły 3. Armii Pancernej liczyły 57 557 ludzi, 223 czołgi (w tym tylko 85 sprawnych), 389 dział kal. 76-152 mm, 1223 moździerze, 189 dział przeciwpancernych, 1353 [[Karabin przeciwpancerny|rusznice przeciwpancerne]], 1250 ręcznych i 535 ciężkich karabinów maszynowych. Jak na armię mającą nacierać na odcinku 60 km nie było to zbyt wiele, ale optymistycznie zakładano, że Charków zostanie zdobytywyzwolony piątego dnia ofensywy. W rzeczywistości korpusy pancerne nie dysponowały dużą liczbą czołgów i pancerne były jedynie z nazwy. W porównaniu z [[Wehrmacht]]em przydzielona artyleria była słaba, podobnie jak wsparcie lotnicze, które zapewniała [[2 Armia Lotnicza|2. Armia Lotnicza]]<ref name=autonazwa1 />.

Jednocześnie sytuacja na froncie była na tyle dobra, że dowódca [[Front Południowo-Zachodni (radziecki)|Frontu Południowo-Zachodniego]] gen. [[Nikołaj Watutin]] zamierzał przeprowadzić operacjeoperację przeciwko [[Grupa Armii Don|Grupie Armii "Don"]], zajmując [[Donieckie Zagłębie Węglowe|Zagłębie Donieckie]] i wychodząc na jej tyły. W konsekwencji mogło to odciąć odwrót odchodzących przez [[Rostów nad Donem]] niemieckich [[1 Armia Pancerna (III Rzesza)|1.]] i [[4 Armia Pancerna (III Rzesza)|4. Armii Pancernej]]. Swoje plany Watutin przedstawił Stalinowi 20 stycznia i natychmiast otrzymał akceptację. Operacja ta otrzymała kryptonim "Skaczok" (z ros. ''sus''). Nastawienie do jej przebiegu było bardzo optymistyczne. Z rubieży [[Pokrowskoje]] – [[Starobielsk]] zamierzano uderzyć na front [[Kramatorsk]] – [[Artiomowsk (Ukraina)|Artemowsk]], a następnie dalej w kierunku Stalino (ob. [[Donieck]]) – [[Wołnowacha]] – [[Mariupol]], czyli aż do wybrzeża [[Morze Azowskie|Morza Azowskiego]]. Drugie uderzenie z rejonu [[Kamieńsk Szachtyński|Kamieńska]] na Stalino miało doprowadzić do odcięcia w Zagłębiu Donieckim i wokół [[Rostów nad Donem|Rostowa nad Donem]] znajdujących się tam wojsk niemieckich. Watutin liczył na to, że uda mu się zakończyć operację do 5 lutego 1943 roku. W razie powodzenia jeszcze w czasie zimy planowano zajęcie [[Zaporoże (miasto)|Zaporoża]] i marsz wzdłuż wybrzeża do odcięcia [[Krym]]u. Plany te były całkowicie nierealne, nie dysponowano bowiem odpowiednimi siłami, a przede wszystkim nie było możliwe dostarczenie zaopatrzenia. Cały front miał do dyspozycji 1300 samochodów ciężarowych i 380 [[Cysterna (transport)|cystern]] (mogły one przewieść zaledwie 45% potrzebnego paliwa) oraz 986 czołgów. Mimo takich trudności Watutin zamierzał zorganizować grupę uderzeniową z trzech korpusów pancernych (3., 10. i 18.), trzech dywizji piechotystrzeleckich, trzech pułków artylerii przeciwpancernej, trzech pułków moździerzy i trzech pułków lotniczych. Grupa miała przeprowadzić ofensywę z linii Tarasowka – Starobielsk najpierw na Kramatorsk i Artemowsk, a później na Stalino, Wołnowachę i Mariupol<ref>''Encyklopedia II wojny światowej nr 36...'', s. 643–644.</ref>.

Dla Hitlera [[Donieckie Zagłębie Węglowe|Zagłębie Donieckie]] stanowiło cenną zdobycz i nie zamierzał jej oddać. Obawiał się także, że [[Turcja]] zachęcona zwycięstwami [[Alianci II wojny światowej|aliantów]], może wesprzeć ich siły zbrojnezbrojnie. Aby wzmocnić wojska niemieckie w tym rejonie, w styczniu ściągnięto z [[Europa Zachodnia|zachodniej Europy]] sześć dywizji i dwie brygady piechoty. Z północnego [[Kaukaz (łańcuch górski)|Kaukazu]] odwołano [[1 Armia Pancerna (III Rzesza)|1. Armię Pancerną]], a z rejonów [[Wiaźma|Wiaźmy]] i [[Rżew]]a – siedem dywizji<ref name=autonazwa2>''Encyklopedia II wojny światowej nr 36...'', s. 644.</ref>.

=== Działania Armii Czerwonej przedpo bitwąbitwie io zdobycieStalingrad – operacje "Zwiezda" i Charkowa"Skaczok" ===

[[Front Woroneski]] rozpoczął działania 2 i 3 lutego, atakując z dwóch kierunków. Od północy Charków miały obejść armie [[40 Armia (ZSRR)|40.]] i [[69 Armia (ZSRR)|69.]] oraz [[5 Korpus Pancerny Gwardii|5. Korpus Pancerny Gwardii]]. Od południa atakowały [[3 Armia Pancerna (ZSRR)|3. Armia Pancerna]] i [[6 Korpus Kawalerii Gwardii|6. Korpus Kawalerii Gwardii]]. [[60 Armia (ZSRR)|60. Armia]] tego frontu razem z [[13 Armia (ZSRR)|13. Armią]] [[Front Briański|Frontu Briańskiego]] (dowodzonego przez gen. [[Maks Reiter|Maksa Reitera]]) ruszyły w kierunku [[Kursk]]a, natomiast 38. Armia nacierająca na [[Obojań]] jednocześnie musiała walczyć z niemieckimi oddziałami przebijającymi się z rejonu Gorszecznego i [[Stary Oskoł|Starego Oskołu]]. Przerwanie linii frontu poszło dość łatwo i po dwóch dniach 60. Armia przesunęła się o 30 km, zdobywając miasta Szczigry i Tim. Natomiast 13. Armii udało się osiągnąć linię kolejową [[Orzeł (miasto)|Orzeł]] – [[Kursk]]. Dowódca 60. Armii zwiększył tempo natarcia i wydzielił dwie grupy, które zaczęły okrążać miasto i zbliżyły się do niego wieczorem 6 lutego. Po kilkudziesięciu godzinach walk rankiem 8 lutego Kursk został zdobytywyzwolony. 60. Armia rozpoczęła marsz na [[Lgow]]<ref name=autonazwa2 />.

Podobnie przebiegały działania na głównym kierunku natarcia Frontu Woroneskiego. Armie 40., 69. i 3. Pancerna posuwały się w kierunku Charkowa i przełamały niemiecką linię obrony na rzece [[Oskoł]]. Ich marsz powstrzymała nie tylko niemiecka obrona, ale także zamiecie śnieżne. W nocy 6 lutego lewe skrzydło 40. Armii zbliżyło się do północnych przedmieść miasta Korocz, a następnego dnia wyparło stamtąd [[168 Dywizja Piechoty (III Rzesza)|168. Dywizję Piechoty]]. Walki o [[Biełgorod]] rozpoczęły się 8 lutego, a rankiem następnego dnia miasto zostało zdobytewyzwolone. Przełamanie obrony umożliwiło 10 lutego wyjście 40. Armii na przestrzeń operacyjną i zbliżenie się do Charkowa na odległość 55 km. Groźba okrążenia zmusiła niemieckie dowództwo do wycofania swych oddziałów z rubieży rzeki [[Doniec]]. Wprowadzenie do akcji [[4 Korpus Pancerny Gwardii|4. Korpusu Pancernego Gwardii]] 12 lutego zwiększyło możliwości 40. Armii i przyśpieszyło tempo natarcia. Popełniono jednak błąd i zamiast głębokiego manewru oskrzydlającego skoncentrowano się na zajęciu miasta, tym samym efekt militarny poświęcono propagandowemu<ref name=autonazwa2 />.

Natarcie 69. Armii na południu przebiegało pomyślnie i po odparciu kontrataku dywizji [[2 Dywizja Pancerna SS Das Reich|SS "Das Reich"]] udało się 9 lutego zająć [[Wołczańsk|Wowczańsk]], jednak niemiecki opór był coraz silniejszy i natarcie w kierunku Charkowa utknęło. 69. Armii zaczęło brakować piechoty do zdobywania punktów oporu. Z tego samego powodu zatrzymało się natarcie 3. Armii Pancernej, a oddziały wyznaczone do zdobycia przepraw przez rzekę [[Doniec]] zostały powstrzymane przez nowo przybyłą na front [[1 Dywizja Pancerna SS Leibstandarte SS Adolf Hitler|1. Dywizję Pancerną SS "Leibstandarte Adolf Hitler"]]. Od 6 do 9 lutego bezskutecznie próbowano zdobyć przyczółki. Dodatkowo trzeba było walczyć z niemieckimi oddziałami cofającymi się przed wojskami [[Front Południowo-Zachodni (radziecki)|Frontu Południowo-Zachodniego]] i próbującymi przebić się do Charkowa. Jedynie 6. Korpus Kawalerii Gwardii zdołał 9 lutego dojść do rejonu [[Merefa|Merefy]]. W sumie jednak w ciągu dziesięciu dni wojska Frontu Woroneskiego zdołały przejść od 80 do 120 km i osiągnąć rubież Dońca, stwarzając zagrożenie dla wojsk wokół Charkowa. Zwiększyło się ono po pomyślnym przebiegu działań w kierunku na [[Pawłohrad|Pawłograd]] i [[Krasnoarmijsk|Krasnoarmiejsk]]. Do obrony Charkowa dowództwo niemieckie wycofało z frontu dywizje SS "Das Reich" i "Leibstandarte Adolf Hitler". Ponadto utworzono w tym celu specjalny korpus złożony ze 168. Dywizji Piechoty, [[Dywizja Großdeutschland|dywizji "Grossdeutschland"]] i [[167 Dywizja Piechoty (III Rzesza)|167. Dywizji Piechoty]] pozostającej dotychczas w rezerwie<ref>''Encyklopedia II wojny światowej nr 36...'', s. 644–645.</ref>.

Podczas gdy Niemcy przygotowywali obronę miasta, [[Armia Czerwona]] powoli je otaczała, pozostawiając jedynie wąski korytarz od strony południowej. Od północy zbliżała się 40. Armia, od wschodu 69. Armia, a od południowego wschodu 3. Armia Pancerna. Natomiast [[6 Armia (ZSRR)|6. Armia]] Frontu Południowo-Zachodniego dotarła do linii kolejowej [[Łozowa (miasto)|Łozowa]]–Charków. Skierowanie do utrzymania Charkowa [[II Korpus Pancerny SS|II Korpusu Pancernego SS]], złożonego z trzech dywizji wyposażonych w 172 czołgi [[Panzerkampfwagen III|PzKpfw III]], 95 [[Panzerkampfwagen IV|PzKpfw IV]], 28 [[Panzerkampfwagen VI Tiger|PzKpfw VI Tiger]] i 49 innych, nie było rozsądnym pomysłem i dowódca korpusu chciał go wycofać. Spotkał się jednak z odmową, a do tego w momencie zbliżenia się Rosjan 16 lutego do przedmieść skierowano tam jeszcze dywizję [[3 Dywizja Pancerna SS Totenkopf|SS "Totenkopf"]]. Kiedy na ponowną propozycję wycofania udzielono negatywnej odpowiedzi, dowódca na własną rekę zarządził ewakuację korpusu, bardziej przydatnego na otwartych przestrzeniach. W efekcie część korpusu opuściła miasto, pozostawiając wiele sprzętu. Znacznie osłabiona niemiecka obrona nie wytrzymała szturmu i do 18 lutego oddziały radzieckie zajęływyzwoliły miasto<ref name=autonazwa3>''Encyklopedia II wojny światowej nr 36...'', s. 645.</ref>.

Zanim ruszył [[Front Woroneski]], działania rozpoczął [[Front Południowo-Zachodni (radziecki)|Front Południowo-Zachodni]]. Trzon jego sił stanowiła grupa uderzeniowa złożona z 6. Armii gen. F.M. Charitonowa, grupa ruchoma gen. [[Markian Popow|Markiana M. Popowa]] i [[1 Armia Gwardii|1. Armia Gwardii]] gen. [[Wasilij Kuzniecow|Wasilija I. Kuzniecowa]]. Do osłony lewego skrzydła wyznaczono [[3 Armia Gwardii|3. Armię Gwardii]] gen. [[Dmitrij Leluszenko|Dmitrija D. Leluszenki]] i [[5 Armia Pancerna (ZSRR)|5. Armię Pancerną]] gen. [[Iwan Szlemin|Iwana T. Szlemina]]. Armie te miały nacierać bez drugiego rzutu, a grupa Popowa, przewidziana do przerwania frontu, miała tylko 137 czołgów oraz niewielkie zapasy paliwa i amunicji. Wsparcie z powietrza miała zapewniać [[17 Armia Lotnicza|17. Armia Lotnicza]], liczącą zaledwielicząca 274 sprawne samoloty bazujące na oddalonych lotniskach<ref name=autonazwa3 />.

Działania frontu rozpoczęła 6. Armia, ruszając 29 stycznia w kierunku [[Bałaklija|Balaklei]]. Następnego dnia przystąpiły do walki 1. Armia Gwardii, nacierająca na [[Krasnyj Łyman|Krasny Liman]], i 3. Armia Gwardii, uderzając na [[Debalcewe]] z zamiarem obejścia Woroszyłowgradu (ob. [[Ługańsk]]) od południa. Między [[1. ArmiaArmią (ZSRR)|1.]]Gwardią ia [[6 Armia (ZSRR)|6. ArmięArmią]] wprowadzono grupę Popowa, która szybko się posuwała na południe. Do 19 lutego 6. Armia przebyła 140-180 km, zajęła przy tym Balakleję i [[Izjum]] oraz zbliżyła się do [[Krasnohrad|Krasnogradu]]. 1. Armia Gwardii już 11 lutego zajęła miasto [[Łozowa (miasto)|Łozowa]], a 4. Korpus Pancerny Gwardii z grupy Popowa osiągnął rejon miasta [[Krasnoarmijsk|Krasnoarmiejsk]]<ref name=autonazwa4>''Encyklopedia II wojny światowej nr 36...'', s. 646.</ref>.

Marsz oddziałów radzieckich na południe zaczął zagrażać okrążeniem [[Grupa Armii Don|Grupy Armii "Don"]]. W takiej sytuacji [[Erich von Manstein|von Manstein]] zaproponował odejście wojsk tej grupy znad [[Doniec|Dońca]] i [[Don]]u na rubież rzeki [[Mius]]. Feldmarszałek wezwany 6 lutego przed oblicze [[Adolf Hitler|Hitlera]] zdołał go przekonać do swego planu i zgodę na odwrót uzyskał. Wycofanie wojsk rozpoczęto już następnego dnia. Manewr ten pozwolił na znaczną poprawę wojsk niemieckich w tym rejonie, a dodatkowo pozostał on niezauważony przez radziecki wywiad. Tymczasem ofensywa [[Front Południowy (radziecki)|Frontu Południowego]] gen. [[Andriej Jeriomienko|Andrieja Jeriomienko]], istniejącego od 1 stycznia 1943 roku, prowadzona po wycofaniu się Niemców doprowadziła do zdobyciawyzwolenia [[Nowoczerkask]]a i [[Rostów nad Donem|Rostowa nad Donem]]. Rzekę [[Mius]] wojska frontu osiągnęły 17 lutego, ale dobrze przygotowanej obrony nie zdołały sforsować i front zatrzymał się na północ od [[Taganrog]]u<ref name=autonazwa4 />.

W tym samym czasie wojska Frontu Południowo-Zachodniego posuwały się w kierunku [[Dniepr]]u z zamiarem uchwycenia przepraw pod [[Dniepropetrowsk|Dniepropietrowskiem]] i [[Zaporoże (miasto)|Zaporożem]]. [[6 Armia (ZSRR)|6. Armia]] i [[1 Armia Gwardii|1. Armia Gwardii]] po przejściu 60-80 km były 18 lutego bliskie osiągnięcia tego celu. Na lewym skrzydle frontu 3. Armia Gwardii zdołała przerwać niemiecką obronę na niewielkim odcinku. W powstały wyłom wprowadzono 8. Korpus Kawalerii, który miał się poruszać w stronę 1. Armii Gwardii i dezorganizować niemieckie zaplecze frontu. Zamiast tego 12 lutego kawalerzyści po dojściu do Debalcewe wdali się w walki o to miasto i marsz korpusu został zatrzymany. Jednocześnie przerwano działania 3. Armii Gwardii. Z powodu braku rezerw i środków do walki w połowie lutego natarcie frontu stanęło. Surowa zima i załamanie się transportu kołowego sprawiły, że prowadzenie walk okazało się niemożliwe. Linii kolejowych nie było lub zostały zniszczone, a odległość do najbliższych baz wynosiła ponad 300 km<ref name=autonazwa4 />.

W sumie jednak ofensywa trzech frontów zakończyła się połowiczym sukcesem. Na odcinku 800 km front został przesunięty o 150-300 km. ZdobytoWyzwolono tak duże miast jak [[Charków]], [[Kursk]], [[Biełgorod]] i [[Rostów nad Donem]]. Powstało też realne zagrożenie dla wojsk niemieckich w [[Donieckie Zagłębie Węglowe|Zagłębiu Donieckim]]. Dlatego też reakcja na nie była niemal natychmiastowa<ref name=autonazwa4 />.

W połowie lutego możliwości ofensywne Armii Czerwonej na południu zostały całkowicie wyczerpane. Poniosła ona duże straty w ludziach i utraciła większość czołgów. Dla pozostałych brakowało paliwa i amunicji. Jeszcze gorzej było z amunicją do dział i moździerzy, co uniemożliwiło działania artylerii. Także wsparcie lotnicze, z powodu braku lotnisk umożliwiających objęcie zasięgiem linii frontu, było jedynie teoretyczne. Mimo tak trudnej sytuacji [[Józef Stalin|Stalin]] domagał się dalszych działań ofensywnych. [[Front Woroneski]] miał zająć [[Rylsk (miasto)|Rylsk]], [[Sumy]], [[Ochtyrka|Achtyrkę]] i [[Połtawa|Połtawę]], a następnie nacierać w kierunku [[Kijów|Kijowa]] i osiągnąć rejon tego miasta, zanim ruszą lody na [[Dniepr]]zeDnieprze. [[Front Południowo-Zachodni (radziecki)|Fronty Południowo-Zachodni]] i [[Front Południowy (radziecki)|Południowy]] miały rozbić niemieckie wojska w Zagłębiu Donieckim i dojść do Dniepru na odcinku od [[Krzemieńczuk]]a do [[Dniepropetrowsk|Dniepropietrowska]]. Znaczenie miał też aspekt polityczno-propagandowy tych działań. Wyzwolony [[Charków]] zamierzano ustanowić tymczasową stolicą [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Ukraińskiej SRR]]<ref>''Encyklopedia II wojny światowej nr 36...'', s. 646–647.</ref>.

Podczas gdy radzieckie dowództwo snuło nierealne plany, przeciwnik zajmował się konkretnymi działaniami. Uderzenia z rejonów Krasnogradu i na południowy zachód od Krasnoarmiejska zbiegające się pod Pawłogradem miały rozbić kierujące się na [[Dniepropetrowsk|Dniepropietrowsk]] prawe skrzydło Frontu Południowo-Zachodniego. Następnie zamierzano resztki tego frontu odrzucić za Doniec, pobić Front Woroneski i ponownie zająć [[Charków]] i [[Biełgorod]]. Kolejnym etapem miał być manewr oskrzydlający przeprowadzony na południe od Biełgorodu i na północ od [[Orzeł (miasto)|Orła]] w kierunku [[Kursk]]a. W założeniu działania te miały zakończyć się rozbiciem [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] na tym odcinku<ref name=autonazwa5>''Encyklopedia II wojny światowej nr 36...'', s. 647.</ref>.

Pomyślny dla Niemców rozwój wydarzeń spowodował, że 28 lutego dowództwo Grupy Armii "Południe" wydało rozkaz bezpośredniego ataku na [[Charków]]. Zadanie to miała wykonać 4. Armia Pancerna wzmocniona trzema dywizjami i [[Grupa Operacyjna Kempf|grupą "Kempf"]]. W sumie na początku marca lewe skrzydło Frontu Woroneskiego było atakowane przez sześć dywizji pancernych, jedną zmotoryzowaną i dziesięć piechoty. Siły te miały działać na odcinku 150 km. Do zdobycia samego miasta wyznaczono dwa korpusy pancerne i jeden armijny, które miały w składzie pięć dywizji pancernych<ref name=autonazwa6>''Encyklopedia II wojny światowej nr 36...'', s. 648.</ref>.

Dopiero w takiej sytuacji dowództwo Frontu Woroneskiego zdecydowało się przerwać operacje zaczepne prawego skrzydła i przygotować armie [[38 Armia (ZSRR)|38.]] i [[60 Armia (ZSRR)|60.]] do obrony. Natomiast armie [[40 Armia (ZSRR)|40.]] i [[69 Armia (ZSRR)|69.]] w razie fiaska działań obronnych miały się wycofać na północ od Charkowa, a [[3 Armia Pancerna (ZSRR)|3. Armia Pancerna]] – bronić podejścia do miasta. Jednocześnie w rejon Charkowa przerzucono sześć dywizji i dwie brygady piechotystrzeleckie. W rzeczywistości siły przeznaczone do obrony miasta były słabe. Dywizje liczyły po 3500–4000 ludzi, a cały front miał tylko 70 czołgów. Brakowało uzbrojenia, amunicji, paliwa, żywności i mundurów. Skierowana na pomoc [[64 Armia (ZSRR)|64. Armia]] mogła przybyć dopiero 10 marca<ref name=autonazwa6 />.

Szturm Charkowa rozpoczął się 4 marca atakiem [[II Korpus Pancerny SS|II Korpusu Pancernego SS]] i XLVIII Korpusu Pancernego na pozycje 3. Armii Pancernej, której opór był na tyle silny, że w ciągu dwóch dni Niemcy posunęli się tylko o 6-8 km. W takiej sytuacji kierunek ataku został zmieniony 6 marca na styk 69. Armii i 3. Armii Pancernej. Niemieckie oddziały pancerne zdołały w rejonie Walek przerwać front i wejść na 15 km w głąb pozycji wroga. Następnego dnia zwiększono nacisk przez wprowadzenie do walki Korpusu Armijnego "Raus", co zmusiło 3. Armię Pancerną do cofnięcia się za rzekę [[Mża]]. Niemieckiego marszu nie powstrzymało też skierowanie pod Charków kolejnych trzech dywizji piechotystrzeleckich<ref name=autonazwa6 />.

Dla ratowania położenia na froncie Stawka nakazała 8 marca, aby [[Front Południowo-Zachodni (radziecki)|Front Południowo-Zachodni]] siłami [[2 Korpus Pancerny Gwardii|2. Korpusu Pancernego Gwardii]] i trzech dywizji piechotystrzeleckich przeprowadził kontratak z rejonu Zmijewa przez Taranowkę w kierunku Nowej Wołogdy na skrzydło i tył wojsk niemieckich. Jednocześnie 40. Armia miała uderzyć na zachód od Ljubotyna. Prowadzone tego i następnego dnia działania nie przyniosły rezultatu. 9 marca przerwa między 69. Armią a 3. Armią Pancerną powiększyła się do 45 km. Następnego dnia miała ona już 60 km. Rzucone na pomoc dwa korpusy pancerne ([[2 Korpus Pancerny Gwardii|2. Gwardii]] i [[18 Korpus Pancerny (ZSRR)|18.]]) Frontu Południowo-Zachodniego i rezerwowy [[3 Korpus Pancerny Gwardii|3. Gwardii]] też niczego nie zmieniły, a poniosły dotkliwe straty. Wieczorem 10 marca wojska niemieckie podeszły do przedmieść Charkowa. Po dwóch dniach walki toczyły się już na terenie miasta. Kiedy po całkowitym okrążeniu Charkowa 14 marca los miasta wydawał się przesądzony, dowódca [[Front Woroneski|Frontu Woroneskiego]] wydał rozkaz o ewakuacji. Do rana 17 marca część oddziałów 3. Armii Pancernej zdołała się wyrwać z okrążenia i przejść na lewy brzeg Dońca<ref name=autonazwa6 />.