|
'''Świadomość narodowa''' to w wymiarze jednostkowym poczucie przynależności z określonym [[Naród|narodem]], z kolei w wymiarze zbiorowym jest to poczucie więzi kulturowo-etnicznej ze świadomością ciągłości historycznej<ref>Antonina Kłoskowska: ''Kultury narodowe u korzeni.''</ref>.
Dla rozwoju świadomości narodowej podstawowe znaczenie ma jedność pochodzenia, [[Język (mowa)|języka]], [[Kultura|kultury]] (w tym czasami [[Religia|religii]]), [[Tradycja polityczna|tradycji politycznej]] (przy braku tradycji politycznej mówimy o [[grupa narodowościowa|grupie narodowościowej]]) i zamieszkiwanie na wspólnym obszarze geograficznym<ref>{{cytujCytuj książkę |nazwisko= |imię= |autor link= |tytuł= Mały słownik antropologiczny| rozdział= | nazwisko r= | imię r= | autor r link= |wydawca= Wiedza Powszechna|miejsce= Warszawa |rok= 1976|strony= |isbn=}}</ref>.
== W Polsce ==
W Polsce objęła początkowo [[Szlachta|szlachtę]] i duchowieństwo, potem [[mieszczaństwo]] a najpóźniej [[Chłopi|chłopstwo]]<ref>{{cytujCytuj stronę| url = http://encyklopedia.interia.pl/haslo?hid=106959| tytuł = Świadomość narodowa | data dostępu = 23.11.2010| autor = encyklopedia.interia.pl| język =}}</ref>.
| data dostępu = 23.11.2010| autor = encyklopedia.interia.pl| język = }}</ref>.
Pomimo informacji o zaznaczaniu odrębności narodowej już na przełomie XIII/XIV wieku (np. w kazaniach arcybiskupa [[Jakub_ŚwinkaJakub Świnka#Kwestia_zagro.C5.BCenia_ze_strony_kultury_niemieckiejKwestia zagrożenia ze strony kultury niemieckiej|Jakuba Świnki]]), znaczny wzrost świadomości narodowej (odrębnej od świadomości przynależności państwowej) miał miejsce w epoce humanizmu i [[Reformacja w Polsce|reformacji]]. Miały na to wpływ takie zjawiska jak ujednolicenie i wzrost znaczenia języka polskiego, prawna i ustrojowa unifikacja państwa, wzrost roli szlachty. Za szczególną więź spajającą naród uważano język. Świadomość narodową posiedli w tej epoce w większości reprezentanci stanu szlacheckiego, znaczna część mieszczaństwa (być może większość) oraz wówczas niewielka grupa stanu chłopskiego. Zakończyła się polonizacja niemieckiego mieszczaństwa (z wyjątkiem miast Prus Królewskich)<ref>{{cytujCytuj książkę |nazwisko= |imię= |autor link= |tytuł= Panorama dziejów Polski| rozdział= Rozkwit Polski za ostatnich Jagiellonów| nazwisko r= | imię r= | autor r link= |wydawca= Interpress|miejsce= Warszawa|rok= 1983|strony= 56-57|isbn= 83-223-1969-X}}</ref>. Wątki zaznaczające odrębność narodową można znaleźć w powstałych w tym okresie utworach Jana Kochanowskiego (''O spustoszeniu Podola'' z 1575 r.), Andrzeja Frycza Modrzewskiego (''O poprawie RzeczpospolitejRzeczypospolitej''), Wacława Potockiego (''[[Transakcja wojny chocimskiej|Wojna chocimska]]'').
Podczas [[Kontrreformacja w Polsce|kontrreformacji]] zaczął się kształtować pogląd, że "„[[Polacy|Polak]] to katolik"katolik”, gdy po Potopie szwedzkim odebrano innowiercom prawo piastowania urzędów. W wieku XVII wyparto wcześniejsze pojęcie narodu jako jedności etnicznej, ponieważ pojawiła się nowa kategoria narodu szlacheckiego, opartego na popularnym do połowy XVIII wieku micie sarmackim, co w konsekwencji wyłączyło ze wspólnoty chłopów i mieszczan.
{{osobnyOsobny artykuł|Sarmatyzm}}
Po [[Rozbiory Polski|rozbiorach Polski]] i upadku powstań narodowych w epoce rozwoju przemysłu i wsi nastąpił dalszy wzrost świadomości narodowej wśród chłopów oraz powstającej grupy robotników. Sprzyjało temu rosnące czytelnictwo oraz pojawienie się nowoczesnych nurtów politycznych, które podnosiły sprawę wyzwolenia narodowego ([[Ruch Narodowy|ruch narodowy]], [[Ruch ludowy|ludowy]] i częściowo socjalistyczny). Dużą rolę odegrał [[Kościół katolicki]] i [[kultura narodowa]] przenikająca granice zaborców.
| 