Tor kolejowy: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m Alan ffm przeniósł stronę Tor (kolejnictwo) do Tor kolejowy: nazwa wg: http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3988143/tor-kolejowy.html
WP:SK, drobne redakcyjne
Linia 1:
[[Plik:08 tory railtrack ubt.jpeg|thumb|250px|Tor kolejowy o szerokości 1435 mm]]
[[Plik:Wawrzyszew 1.jpg|thumb|250px|Tory [[Metro|metra]] na stacji Wawrzyszew Metra Warszawskiego]]
[[Plik:NarrowLausanne gaugeMetro plTrack Closeup.jpg|thumb|250px|Tor kolejowy oz szerokościtrzecią 750szyną mmzębatą]]
[[Plik:LausanneDerde Metro Track Closeuprail.jpg|thumb|250px|Tor z trzecią szyną zębatązasilającą]]
[[Plik:DerdeSwitch-bifurcation of dual gauge rail near Jindrichuv Hradec.jpg|thumb|250px|Tor[[splot z(kolejnictwo)|Splot]] trzeciątorów szynąróżnej zasilającąszerokości]]
[[Plik:Switch-bifurcation of dualNarrow gauge rail near Jindrichuv Hradecpl.jpg|thumb|250pxupright|[[splotTor (kolejnictwo)|Splot]]kolejowy torówo różnejszerokości szerokości750 mm]]
'''Tor''' – dwie [[Szyna (profil)|szyny]] podtrzymujące i prowadzące koła [[pojazd szynowy|pojazdów szynowych]], ułożone na [[Podkład (kolej)|podkładach]] lub wlane w specjalną płytę betonową służą jako droga [[Transport kolejowy|kolejowa]], [[tramwaj]]owa lub [[metro]], w określonej odległości od siebie. Ułożony jest na [[podtorze|podtorzu]].
 
== Szerokość standardowa (normalnotorowa) ==
{{osobnyOsobny artykuł|Rozstaw szyn}}
Szerokość standardowa toru kolejowego wynosi 1435 [[milimetr|mm]] mierzona między główkami szyn ustawionych na podkładach drewnianych, żelbetowych (strunobetonowych), stalowych itp. 14 mm poniżej powierzchni tocznej główek szyn. Jest to rozmiar ustanowiony przez jednego z pionierów kolejnictwa – [[George Stephenson|George'aGeorge’a Stephensona]] (podobno taki rozstaw kół miały rzymskie [[kwadryga|kwadrygi]]), a obowiązuje do dziś w większości państw świata, w tym także w [[Polska|Polsce]]. Szerokość ta równa jest 4 stopy 8 i pół cala w angielskim systemie miar.
 
Szerokość standardowa toru kolejowego wynosi 1435 [[milimetr|mm]] mierzona między główkami szyn ustawionych na podkładach drewnianych, żelbetowych (strunobetonowych), stalowych itp. 14 mm poniżej powierzchni tocznej główek szyn. Jest to rozmiar ustanowiony przez jednego z pionierów kolejnictwa – [[George Stephenson|George'a Stephensona]] (podobno taki rozstaw kół miały rzymskie [[kwadryga|kwadrygi]]), a obowiązuje do dziś w większości państw świata, w tym także w [[Polska|Polsce]]. Szerokość ta równa jest 4 stopy 8 i pół cala w angielskim systemie miar.
 
W Finlandii używana jest jednak szerokość 1524 mm (5 stóp), podobnie w Rosji oraz niektórych państwach powstałych po rozpadzie [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] jest używana szerokość 1520 mm. Jednak to w Polsce znajduje się najdalej na zachód na świecie wysunięta linia kolejowa o tej szerokości toru (397 km), łącząca Polskę z systemem kolejowym Ukrainy i Rosji, która została wybudowana w latach siedemdziesiątych XX wieku przy okazji budowy [[Huta Katowice|Huty Katowice]]. Linia ta nosiła pierwotnie nazwę Linii Hutniczo-Siarkowej, a obecnie funkcjonuje pod nazwą [[Linia kolejowa nr 65|Linia Hutnicza Szerokotorowa]].
Linia 16 ⟶ 15:
3 inne kraje europejskie również używają torów szerszych od normalnych. W Irlandii używa się torów kolejowych o szerokości 1600 mm (5 stóp i 3 cale). W Portugalii obowiązywała szerokość 1664 mm, w Hiszpanii – 1672 mm (obecnie używa się zunifikowanej szerokości 1668 mm w obu krajach iberyjskich).
 
Każdy tor o szerokości większej od 1435 mm nazywa się torem szerokim, a mniejszej – torem wąskim. Uwaga: w niektórych krajach, m.in. w Japonii i w RPA, szerokość 1067 mm (3 i pół stopy) uważa się za normalną. Szerokość nominalna toru to odległość między główkami szyny mierzona 14 mm poniżej górnej powierzchni główki szyny na odcinkach prostych i w łukach o promieniu nie mniejszym od 250 [[metr|m]]. Ponieważ w kolei nie stosuje się mechanizmu różnicowego, problem przebywania różnej drogi przez koła na łukach rozwiązano w ten sposób, że [[współpraca szyny i koła|średnica kół zmniejsza się na zewnątrz - na łukach wewnętrzne koło opiera się na szynie częścią o mniejszej średnicy]]. Aby to umożliwić, szyny oddala się o:
 
<center>
{| class="wikitable"
|-
! Promień [m]
! Poszerzenie [mm]
Linia 27 ⟶ 25:
| 0
|-
| 200 ≤ R < 250
| 10
|-
| 160 ≤ R < 180
| 20
|-
Linia 53 ⟶ 51:
 
{| class="wikitable"
! ROWSPAN="2"| Nazwa (Symbol) skali
|-
! ROWSPAN="2" | Nazwa[[Skala (Symbol)w skalimodelarstwie|Skala]]
! COLSPAN="4" | Szerokość toru modelarskiego, odpowiadająca szerokości toru [[Metr|mm]].<br />
! ROWSPAN="2" | [[Skala w modelarstwie|Skala]]
! COLSPAN="4" | Szerokość toru modelarskiego, odpowiadająca szerokości toru [[Metr|mm]].<br />
W nawiasach litera dodawana po symbolu skali.
! ROWSPAN="2" | Uwagi
|-
! 1700-1250
Linia 76 ⟶ 73:
| [[H0]] (''H zero'') || 1:87
| 16,5 || 12 || 9 || 6,5
| Skrót od: '''H'''alb '''0''' znaczącego "połowa„połowa zera"zera”, jako że modele w tej skali z założenia są dwa razy mniejsze od modeli w skali '''0''' (zero).
|-
| [[00 (skala)|00]] || 1:76,2 || 16,5 || 12 || 9
Linia 113 ⟶ 110:
{{Integracja|Rozstaw szyn#Przegląd najpopularniejszych rozstawów|Zasugerowano aby zintegrować sekcje tych artykułów}}
{| class="wikitable" style="text-align: center"
|-
! Szerokość<br />toru [mm]
! Przeznaczenie kolei i uwagi
Linia 119 ⟶ 115:
! Polskie przykłady
|-
| 241<br />''(9 ½ [[cal|in.]])'" || kolej parkowa, Liliputbahn
| Szwajcaria (Katzensee k. Zurichu, Luzern) || [[Cichowo (województwo wielkopolskie)|Cichowo]]
|-
| 305<br />''(12 [[cal|in.]])'" ||<br />
| USA (Sonora Short Line) || ROWSPAN="3" |<br />
|-
| 381, 457
| [[kolej turystyczna|turystyczne]], [[kolej ogrodowa|ogrodowe]], [[kolej wystawowa|wystawowe]]
| ROWSPAN="2" | Austria, Japonia, Wielka Brytania
|-
| 500
Linia 133 ⟶ 129:
|-
| 600
| standard Decauville'aDecauville’a, często stosowany jako [[kolej polowa]] i lekka [[kolej przemysłowa]], często budowana z przęseł przenośnych
| Francja, Niemcy, Polska i inne
| [[Rejon Umocniony Hel]] po 1939<br />[[Kolej Wąskotorowa Rogów – Rawa – Biała|Rogowska Kolej Wąskotorowa]] do 1954<br />[[Bydgosko-Wyrzyskie Koleje Dojazdowe]] do 1993,<br />[[Żnińska Kolej Powiatowa]],<br />[[Myślęcińska Kolej Parkowa]],<br />[[Wigierska Kolejka Leśna]],<br />[[Kaszubski Ekspres]],<br />[[Kolejka Parkowa Maltanka]].
|-
| 597, 610 ||<br />
| Indie, Japonia, Australia, Wenezuela
|-
|<br />
|-
| 615 || standard przemysłowy<br />
| Niemcy, Polska
| kolej zakładowa Huty "Kościuszko"„Kościuszko”, [[Chorzów]]
|-
| 630 || standard przemysłowy<br /> || Niemcy, Polska
| kolej zakładowa Huty "Jedność"„Jedność”, [[Siemianowice Śląskie]]
|-
| 700 || plantacje trzciny || Indonezja, Kuba
|-
|<br />
|-
| 750
| standard wywodzący się z Niemiec<br />
| Indonezja, Niemcy, Polska ( kolej dołowa w kopalniach), Turcja, b. ZSRR
| [[Bieszczadzka Kolejka Leśna|Bieszczadzka kolejka wąskotorowa]] po 1939,<br />[[Kolej Wąskotorowa Rogów – Rawa – Biała|Rogowska Kolej Wąskotorowa]] po 1954<br />[[Żuławska Kolej Dojazdowa]]<br />Większość kolei wąskotorowych w Polsce.
|-
| 760
| standard wywodzący się z Austro-Węgier<br />
| Australia, Austria, Brazylia, Bułgaria, Czechy, Polska do 1939, Słowacja, Węgry
| [[Bieszczadzka Kolejka Leśna|Bieszczadzka kolejka wąskotorowa]] do 1939
|-
| 762 ||<br />
| Indie, Japonia, Jugosławia, Kuba, Węgry, Rumunia
|-
|<br />
|-
| [[785 mm|785]]
| najpopularniejszy standard [[Górny Śląsk|górnośląski]]<br />
| ROWSPAN="3" | Dania, Polska || [[Górnośląskie Koleje Wąskotorowe]]
|-
| 800 || m.in. przemysłowe
| W przeszłości koleje wąskotorowe w okolicach Warszawy
|-
| 860 || ROWSPAN="2" | m.in. przemysłowe
| ROWSPAN="2" |<br />
|-
| 891 || Szwecja
Linia 182 ⟶ 178:
| [[Kolejka parkowa w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku]] w Chorzowie od 1966;<br />koleje przemysłowe KGHM Lubin – Polkowice,<br />dawniej tramwaje w Krakowie<br />(obok tramwajów normalnotorowych).
|-
| 914 || <br /> || Filipiny, Kanada, USA(Hawaje)
| ROWSPAN="2" |<br />
|-
| 950 || <br /> || Libia, Włochy, Etiopia
|-
| 1000
Linia 192 ⟶ 188:
| [[Rejon Umocniony Hel]] do 1939,<br />[[Koleje wąskotorowe na Pomorzu Zachodnim|koleje wąskotorowe na Pomorzu]] i pod Warszawą,<br />koleje linowo-terenowe (Zakopane, Krynica-Zdrój),<br />linie tramwajowe w [[Tramwaje w Łodzi|Łodzi]], [[Tramwaje w Elblągu|Elblągu]], [[Grudziądz]]u, oraz [[Tramwaje w Bydgoszczy|Bydgoszczy]] i [[Tramwaje w Toruniu|Toruniu]], [[Tramwaje w Bratysławie|Bratysławie]], [[Tramwaje w Zagrzebiu|Zagrzebiu]].
|-
| 1050 || <br /> || Algieria, Jordania, Liban, Syria
| ROWSPAN="2" |<br />
|-
| 1067 ||<br />
| Angola, Australia, Filipiny, Japonia (rozstaw podstawowy), Mozambik, Nowa Zelandia, Rodezja, RPA
|-
| 1200 || <br /> || Włochy || sieć tramwajowa Genua
|-
| 1372, 1375 || <br /> || Japonia, Hiszpania
| tramwaje tokijskie, kolej Keiō
|-
| '''1435'''<br />''(56,5 [[cal|in.]])''
| COLSPAN="3" | '''szerokość normalna stosowana w większości krajów''', tory tramwajowe w większości miast w Polsce; także sieć Shinkansen i&nbsp;niektóre koleje prywatne w&nbsp;Japonii
|-
| 1450 || sieć tramwajowa w Dreźnie || Niemcy
| rowspan="2" |<br />
|-
| 1458 || sieć tramwajowa w Lipsku || Niemcy
|-
| 1520, 1524 ||<br />
| Finlandia, Polska, b. ZSRR, Mongolia
| [[Linia kolejowa nr 65|Linia Hutnicza Szerokotorowa]]
|-
| 1600 || <br /> || Australia, Brazylia, Irlandia
| ROWSPAN="9" |<br />
|-
| 1665 || <br /> || Portugalia
|-
| 1668 || nowy standard na Płw. Iberyjskim
| Hiszpania, Portugalia
|-
| 1674, 1676 ||<br />
| Argentyna, Indie, Hiszpania, Pakistan
|-
Linia 232 ⟶ 228:
| 2000 || kolejka górska CairnGorm || Wielka Brytania
|-
| 2140<br />''(84,25 [[cal|in.]])'" || [[Wielka Kolej Zachodnia]]
| Anglia (nieistniejąca)
|-
Linia 243 ⟶ 239:
|}
 
[[Plik:Rail semaphore koscierzyna.jpg|thumb|leftupright|Tory kolejowe, w tle [[Semafor (kolejnictwo)|semafory]] kształtowe]]
 
== Zobacz też ==
{{commonsCommons|Railroad}}
* [[rozstaw szyn]]
{{Wikisłownik|tor}}
* [[skrajnia kolejowa]]
* [[torodroma]]
Linia 252 ⟶ 249:
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.lex.pl/du-akt/-/akt/dz-u-98-151-987 Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 10 września 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle kolejowe i ich usytuowanie] www.lex.pl
* [http://parovoz.com/spravka/gauges-e.html Szerokości torów kolejowych na świecie] {{langLang|en}}
 
{{commons|Railroad}}
{{wikisłownik|tor}}
 
[[Kategoria:Infrastruktura kolejowa]]