I Proletariat: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Czerwony64 (dyskusja | edycje) drobne redakcyjne |
Czerwony64 (dyskusja | edycje) drobne merytoryczne |
||
Linia 1:
[[Plik:Ludwik Warynski.JPG|thumb|Ludwik Waryński]]
'''
==Historia==
▲'''Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat''' – pierwsza polska partia robotnicza opierająca się na założeniach [[marksizm]]u (w historiografii zwana również '''I Proletariatem''' lub '''Wielkim Proletariatem''').
Partia powstała w 1882 roku w [[Warszawa|Warszawie]]. Jej założycielem był powracający w grudniu 1881 z [[Genewa|Genewy]] [[Ludwik Waryński]], oraz działacze lokalnych kółek [[Henryk Dulęba]] i [[Kazimierz Puchewicz]]. Waryński rozpoczął dyskusje w środowiskach robotników i studentów m.in. ze [[Stanisławem Krusińskim|Stanisław Krusiński]]. W kwietniu 1882 Waryński i Puchewicz wydali pierwszą niepodpisaną odezwę wspierającą strajk robotników w Warsztatach Naprawczych [[Kolej Warszawsko-Wiedeńska|Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej]]. Waryńskiego wspierał emisariusz petersburskiej grupy młodzieży polskiej [[Stanisław Kunicki]].
Organizacja w lipcu i sierpniu 1882 przygotowała swój pierwszy program jako "Odezwa Komitetu Robotniczego Partii Socjalno-Rewolucyjnej "Proletariat". Podstawą organizacji były 6-10 osobowe kółka podporządkowane Komitetowi Robotniczemu. W grudniu 1882 organizację opuścił Kazimierz Puchewicz, który powołał w następnym roku [[Partia Robotnicza Solidarność|Partię Robotniczą Solidarność]], która ograniczała swoje działania wyłącznie do spraw ekonomicznych, odrzucając żądania polityczne.
W styczniu 1883 w [[Wilno|Wilnie]] odbył się pierwszy Zjazd partii. W skład tymczasowego kierownictwa powołano wówczas: Ludwika Waryńskiego, [[Tadeusz Rechniewski|Tadeusza Rechniewskiego]], [[Edmund Płoski|Edmunda Płoskiego]], Henryka Dulębę, [[Aleksandra Jentysówna|Aleksandrę Jentysówną]], Stanisława Kunickiego i [[Aleksander Dębski (socjalista)|Aleksandra Dębskiego]]. W marcu 1883 odbył się drugi zjazd w Warszawie, gdzie najprawdopodobniej przyjęto nazwę "Międzynarodowa Socjalno Rewolucyjna Partia Proletariat", którą sygnowano pisma partyjne. jednak w odezwach posługiwano się również nazwami "Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat", lub "Socjalno-Rewolucyjna Partia". Władza w partii należała do Komitetu Robotniczego, lub zamiennie Komitetu Centralnego, które były ciałami wieloosobowymi, a decyzje podejmowano demokratycznie. Wobec sytuacji politycznej i częstych aresztowań skład Komitetu Centralnego zmieniał się czterokrotnie.
We wrześniu 1883 aresztowano Ludwika Waryńskiego, Aleksandrę Jentysównę i Edmunda Płoskiego. W styczniu 1884 zostali aresztowani Tadeusz Rechniewski i Henryk Dulęba. Wobec zaistniałej sytuacji Stanisław Kunicki i Aleksander Dębski przyjęli do współpracy [[Ludwik Janowicz|Ludwika Janowicza]], [[Hilary Gostkiewicz|Hilarego Gostkiewicza]] i [[Zofia Płaskowicka-Dziankowska|Zofię Płaskowicką-Dziankowską]]. Bliskimi współpracownikami byli [[Bronisław Sławiński]] i [[Feliks Kon]]. ▼
▲We wrześniu 1883 aresztowano Ludwika Waryńskiego, Aleksandrę Jentysównę i Edmunda Płoskiego. W styczniu 1884 zostali aresztowani Tadeusz Rechniewski i Henryk Dulęba. Wobec zaistniałej sytuacji Stanisław Kunicki i Aleksander Dębski przyjęli do współpracy [[Ludwik Janowicz|Ludwika Janowicza]], [[Hilary Gostkiewicz|Hilarego Gostkiewicza]] i [[Zofia Płaskowicka-Dziankowska|Zofię Płaskowicką-Dziankowską]]. Bliskimi współpracownikami byli [[Bronisław Sławiński]] i [[Feliks Kon]]. 15 września 1883 ukazał się pierwszy numer pisma "Proletariat". W połowie 1883 do Krakowa musiała zbiec [[Maria Zofia Onufrowicz-Płoska]], która została tam w grudniu aresztowana i przekazana władzom carskim.
W lipcu 1884 aresztowano Stanisława Kunickiego, w późniejszym czasie pozostałych członków Komitetu. Nowe kierownictwo skupiło się wokół [[Maria Bohuszewiczówna|Marii Bohuszewiczówny]], byli to: [[Konstanty Strzemiński]], [[Rozalia Felsenhardt]], [[Józef Razumiejczyk]] a bliską współpracownicą była [[Julia Razumiejczyk]]. Grupa ta pracowała do września 1885, kiedy nastąpiły masowe aresztowania. Ostatni skład Komitetu Centralnego tworzyli [[Marian Stefan Ulrych]], [[Wincenty Buksznis]], [[Michał Żynda]], [[Władysław Wisłocki]], [[Teofil Bronikowski]] i [[Bronisława Waligórska]]. Grupę tę aresztowano w lipcu 1886 po nieudanym zamachu na prowokatora Piotra Pińskiego<ref>[[Irena Koberdowa]]: ''Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat'', Książka i Wiedza, Warszawa 1981</ref>.
Linia 12 ⟶ 15:
Partia istniała do 1886 roku, lecz najbardziej aktywna była przez pierwsze kilkanaście miesięcy, gdyż aresztowania najbardziej znanych działaczy w latach 1883–1884 (Waryńskiego, [[Aleksandra Jentysówna|Aleksandry Jentysówny]], [[Tadeusz Rechniewski|Tadeusza Rechniewskiego]], [[Henryk Dulęba|Henryka Dulęby]]) znacznie zahamowały rozwój partii.
W sierpniu 1885 rozpoczął się w Warszawie proces 29 "Proletariatczyków". W grudniu ogłoszono wyrok skazujący sześciu z nich na karę śmierci, osiemnastu na 16 lat katorgi, dwóch na 8 lat katorgi, zaś dwóch na osiedlenie na Syberii. Po odwołaniach karę śmierci utrzymano dla [[Piotr Bardowski|Piotra Bardowskiego]], Jana Pietrusińskiego, Stanisława Kunickiego i Michała Ossowskiego. wyrok wykonano 28 stycznia 1886, na stokach Cytadeli Warszawskiej.
Jako formy walki przewidywano strajki, manifestacje oraz terror. Partia opowiadała się za [[internacjonalizm]]em i sprzeciwiała dążeniom niepodległościowym. Najważniejszym zadaniem była dla partii walka klas: wyzyskiwanych (robotników) z wyzyskującymi (kapitalistami), ale w programie partii była również: likwidacja własności prywatnej, bezpłatna oświata, równość społeczna. Partia wydawała własne czasopisma: ''[[Proletariat (pismo)|Proletariat]].'' ''Przedświt'', ''Walka Klas'', ''Robotnik''.▼
▲Jako formy walki przewidywano strajki, manifestacje oraz terror. Partia opowiadała się za [[internacjonalizm]]em i sprzeciwiała dążeniom niepodległościowym. Najważniejszym zadaniem była dla partii walka klas: wyzyskiwanych (robotników) z wyzyskującymi (kapitalistami), ale w programie partii była również: likwidacja własności prywatnej, bezpłatna oświata, równość społeczna. Partia wydawała własne czasopisma: ''[[Proletariat (pismo)|Proletariat]].
Program był próbą zastosowania [[marksizm]]u w warunkach polskich: rewolucja w interesie klasy robotniczej, hasło "''proletariusze wszystkich krajów łączcie się''" ([[internacjonalizm proletariacki]]), poprawa sytuacji bytowej, brak kwestii niepodległości, brak kwestii agrarnej.
| |||