Dynastia Song: Różnice pomiędzy wersjami

[[Kusznik|Kusznicy]] tworzyli osobne oddziały, oddzielne od reszty piechoty, ze względu na swoją wartość bojową i siłę ognia zdolną powstrzymać szarże kawalerii{{odn|Peers|2006|s=130}}. Rząd dążył do udoskonalenia i wprowadzenia nowych kusz o większym zasięgu, gdyż kusznicy byli także użyteczni jako "[[Strzelec wyborowy|snajperzy]]"{{odn|Peers|2006|s=130–131}}. 23 stycznia 971 potężny ostrzał prowadzony przez songowskich kuszników zdziesiątkował [[słoń bojowy|bojowe słonie]] armii [[Południowe Han|Południowego Han]]{{odn|Schafer|1957|s=291}}. Zwycięstwo to nie tylko przypieczętowało los państwa Han, które wkrótce zostało wcielone do songowskiej monarchii, lecz także los słoni na polu bitwy: nigdy później zwierzęta te nie wchodziły w skład regularnych oddziałów chińskich{{odn|Schafer|1957|s=291}}.

 

 

Mimo słabości wynikającej z niechęci cywilnej administracji, armie songowskie miały oparcie w potędze ekonomicznej imperium i w bardzo wysokim poziomie nauki i techniki. Strategia i szkolenie były traktowane jako nauki,które można było i należało studiować; żołnierze przechodzili testy fizyczne i z umiejętności władania bronią{{odn|Peers|2006|s=129}}. Oddziały szkolono w posługiwaniu się sygnałami: hasłem do ataku było machanie flagą, a hasłem do zatrzymania – bicie w kotły i dzwony{{odn|Peers|2006|s=130}}. Wojska wykorzystywały wiele rodzajów broni, od klasycznej białej, jak [[halabarda|halabardy]], [[jian|miecze]] i włócznie, przez miotającą (łuki i wspomniane kusze), aż po [[lanca ognista|lance ogniste]], broń prochową, wyrzucającą strumień ognia i [[siekańce|siekańców]]{{odn|Lorge|2005|s=44}}.

 

=== Religia i filozofia ===

 

W okresie tym na życie, wierzenia i codzienną działalność ludzi wielki wpływ miała religia, a literatura na temat duchowości była bardzo popularna{{odn|Ebrey|Walthall|Palais|2006|s=172}}. Składano ofiary głównym bóstwom [[taoizm|taoistycznym]] i [[buddyzm|buddyjskim]], [[kult przodków|duchom przodków]] i wielu bogom [[Chińska religia ludowa|ludowego panteonu chińskiego]]. Cudzoziemcy, którzy przybywali w interesach lub osiedlali się na dłużej "przywozili" ze sobą swoje religie, jak [[Islam w Chinach|islam]], [[Historia Żydów w Chinach|judaizm]] i [[manicheizm]]{{odn|Gernet|1962|s=82–83}}{{odn|Needham|1986|odn=d|s=465}}. Nowa sytuacja społeczna, to jest wzrost ludności miejskiej i jej coraz większa zamożność, rosnąca rola kupców, upadek dawnej arystokracji i powstanie bardziej scentralizowanego, opartego na biurokracji rządu, a także rozprzestrzenienie się umiejętności czytania i pisania oraz drukowanych książek o bardzo różnorodnej tematyce, sprawiły że życie religijne w Chinach uległo głębokiej przemianie, przystosowując się do nowych warunków{{odn|Teiser|2005|s=1165}}{{odn|Overmyer|Adler|2005|s=1602}}.

=== Sztuka i literatura ===

{{Osobny artykuł|Kultura dynastii Song}}

 

Nowe osiągnięcia w malarstwie pejzażowym i [[portret]]owym spowodowały, że sztuki piękne okresu Song są uważane za "złoty okres" w historii malarstwa chińskiego. Uprawianie sztuki było uznanym sposobem spędzania wolnego czasu wśród ''gentry'', a tworzenie [[malarstwo chińskie|malarstwa]], [[poezja chińska|poezji]] i [[pismo chińskie#Kaligrafia|kaligrafii]] było wyróżnikiem urzędnika-uczonego{{odn|Ebrey|Walthall|Palais|2006|s=81–83}}. Modne było też zbieranie starożytności, zajmowali się nimi np. poeta i mąż stanu [[Su Shi]] i jego przyjaciel [[Mi Fei]] (1051–1107), nabywając i wypożyczając dzieła sztuki, by je studiować i kopiować{{odn|Ebrey|Walthall|Palais|2006|s=163}}. Na rozwój poezji i literatury wpłynęły pozytywnie rozwój i zainteresowanie nowym gatunkiem, jakim było [[ci]]. W okresie tm skompilowano też obszerne kompendia wiedzy, m.in. historiografie i wiele ksiąg technicznych. Wśród nich należy wymienić historię świata ''[[Zizhi Tongjian]]'', składającą się z 1000 tomów liczących łącznie 9,4 miliona znaków chińskich. Modna była też literatura opisująca podróże, którą upowszechnili geograf [[Fan Chengda]] (1126–1193) i Su Shi. Ten ostatni napisał esej, zapis z jednodniowej wycieczki, pt. ''Opis góry Kamiennego Dzwonu'', który w rzeczywistości wykorzystuje metody [[perswazja|perswazyjne]], by udowodnić rozważania filozoficzne{{odn|Hargett|1985|s=74–76}}. W opisach miejscowości, dotychczasowe proste biuletyny geograficzne ([[gazeter]]y), znane w Chinach od I w. n.e., zwane "przewodnikami po mapach" (''tujing''), zostały w czasach songowskich zastąpione znacznie bardziej rozwiniętymi formami, zwanymi "traktatami o lokalizacji (''fangzhi''){{odn|Bol|2001|s=44}}.

Wśród niezwykle wysoko rozwiniętego rzemiosła artystycznego tej epoki, najważniejsza jest porcelana, a songowskie wyroby uchodzą za jedne z najwspanialszych w historii chińskiej ceramiki. Półprzezroczyste, cienkie jak skorupka od jajka naczynia dowodzą mistrzostwa twórców pracujących w wielkich centrach produkcyjnych, jak [[Jingdezhen]] czy [[Longquan]], które wytwarzały wiele rodzajów porcelany i ceramiki: wspomnieć należy o białobłękitnych naczyniach typu ''qingbai'', kremowych, zdobionych reliefem typu ''ding'' i, bardzo modnych w tym okresie, cięższych [[celadon]]ach{{odn|Ooi|2009|s=1786}}. Produkcja przedmiotów z laki, odlewnictwo w brązie, rzeźba (m.in. w jadeicie) stały na bardzo wysokim poziomie{{odn|Morton|Lewis|2007|s=121}}.

 

 

Dwór cesarski pełen był dworskich malarzy, poetów i opowiadaczy. Cesarz [[Song Huizong|Huizong]] sam był sławnym artystą, a także patronem artystów. Innym sławnym malarzem dworskim był [[Zhang Zeduan]] (1085–1145), autor ogromnego, panoramicznego zwoju ''[[Święto Qingming nad rzeką]]''. Cesarz [[Song Gaozong|Gaozong]] w czasie swego panowania zainicjował szeroki program artystyczny, zatytułowany ''[[18 pieśni fletu nomady]]'', oparty o życiorys [[Cai Wenji]] (ur. 177). Projekt ten był równocześnie dyplomatycznym ukłonem w kierunku Jin, w czasie gdy cesarz negocjował z Dżurdżenami zwolnienie jego matki z niewoli u nich{{odn|Ebrey|2002|s=151}}. W odtworzonej przez niego Akademii Malarstwa pracowali tacy artyści jak [[Xia Gui]], [[Ma Yuan (malarz)|Ma Yuan]]{{odn|Morton|Lewis|2007|s=121}} i [[Li Tang]]{{odn|Morton|Lewis|2007|s=129}}. Wraz z [[Liu Songnian]]em tworzą oni grupę zwaną "czterema mistrzami Południowej dynastii Song".

=== Kuchnia i ubiory ===

{{Osobny artykuł|Kultura dynastii Song}}

 

Ubiór i kuchnia za czasów dynastii Song zależały głównie od przynależności do klasy społecznej i związanego z tym statusu. Podstawą diety klas niższych były ryż, wieprzowina i solona ryba{{odn|Gernet|1962|s=136}}; typowymi tkaninami na ubrania: płótno [[Konopie siewne|konopne]] i [[Bawełna (włókno)|bawełniane]], w kolorach czarnym i białym{{odn|Gernet|1962|s=128–130}}. [[Spodnie]] były typowym ubiorem chłopów pracujących na roli, żołnierzy, rzemieślników i sklepikarzy, choć bogaci kupcy ubierali się bardziej ozdobnie, m.in. w męskie [[kaftan]]y sięgające poniżej pasa{{odn|Gernet|1962|s=130}}. Strój uczonych-urzędników był ściśle regulowany przez konwencje hierarchii społecznej, choć zasady gradacji strojów w zależności od stanowiska uległy pewnemu rozluźnieniu w późnym okresie Song{{odn|Gernet|1962|s=128}}. Urzędnicy demonstrowali nadany im status ubierając tradycyjne chińskie, długie do kostek szaty jedwabne, w różnych kolorach, rozmaitego typu nakrycia głowy, a nawet specjalnego typu pasy, przynależne odpowiednim rangom w biurokracji{{odn|Gernet|1962|s=127–128}}.

[[Hutnictwo]] [[żelazo|żelaza]] było zarówno w rękach prywatnych, jak i państwowych, i obie strony posiadały własne huty{{odn|Wagner|2001|s=178–179, 181–183}}. Gospodarka songowska była wystarczająco stabilna i rozwinięta, by produkcja żelaza sięgnęła ponad 100 tysięcy ton rocznie{{odn|Ebrey|Walthall|Palais|2006|s=158}}. Spowodowałoby to postępującą [[Wylesianie|deforestację]] Chin, gdyby nie zastąpienie w XI w. [[węgiel drzewny|węgla drzewnego]] do wytopu [[Surówka hutnicza|surówki]] w [[wielki piec|wielkich piecach]] – [[węgiel kamienny|węglem kamiennym]]{{odn|Ebrey|Walthall|Palais|2006|s=158}}. Większość z tak wytopionego metalu była zarezerwowana na potrzeby wojska, do wyrobu broni i pancerzy, ale znaczna ilość trafiała też na rynek, w postaci żelaznych produktów codziennego użytku. Na rozwój handlu żelazem pozytywny wpływ miała rozbudowa sieci kanałów, które ułatwiały transport produktów z centrum ich wytwarzania na rynki w wielkich miastach, zwłaszcza stolicy{{odn|Embree|Gluck|1997|s=339}}.

 

Tylko w roku 1085 odlano około sześć miliardów monet miedzianych, co daje pojęcie o skali obrotu pieniężnego w kraju{{odn|Ebrey|Walthall|Palais|2006|s=156}}. Najznaczniejszym jednak osiągnięciem songowskiej ekonomii było ustanowienie pierwszej na świecie, państwowej [[Banknot|waluty papierowej]], znanej jako [[Jiaozi (pieniądz)|jiaozi]] (''zob. także [[Huizi (pieniądz)|huizi]]''){{odn|Ebrey|Walthall|Palais|2006|s=156}}. Rząd dynastii Song ustanowił kilka drukarni w takich miastach jak [[Huizhou]], [[Chengdu]], [[Hangzhou]] i [[Anqi]] zajmujących się wyłącznie wytwarzaniem [[banknot]]ów{{odn|Needham|1986|odn=e|s=48}}. Drukarnie pieniędzy zatrudniały wielu pracowników – według zapisów fabryka z Hangzhou w 1175 miała ponad tysiąc robotników{{odn|Needham|1986|odn=e|s=48}}.

 

 

== Technologia, nauka i inżynieria ==

 

=== Proch czarny i broń prochowa ===

 

=== Polihistorzy, wynalazki i astronomia ===

 

[[Polihistor]]zy tacy jak mężowie stanu [[Shen Kuo]] i [[Su Song]] (1020–1101) ucieleśniali postęp, jaki się wówczas dokonywał we wszystkich niemal dziedzinach wiedzy: [[biologia|biologii]], [[botanika|botanice]], [[zoologia|zoologii]], [[geologia|geologii]], [[mineralogia|mineralogii]], [[mechanika|mechanice]], [[horologia|horologii]], [[astronomia|astronomii]], [[Medycyna chińska|farmacji]], [[archeologia|archeologii]], [[matematyka|matematyce]], [[kartografia|kartografii]], [[optyka|optyce]], [[krytyka literacka|krytyce literackiej]] i innych{{odn|Ebrey|2002|s=148}}{{odn|Needham|1986|odn=a|s=136}}{{odn|Needham|1986|odn=c|s=446}}.

 

=== Matematyka i kartografia ===

 

W okresie songowskim wielkie postępy poczyniła chińska matematyka. Najwcześniejsza chińska ilustracja [[trójkąt Pascala|trójkąta Pascala]] znajduje się w księdze wydanej w 1261 przez matematyka [[Yang Hui]]a (ok. 1238–1298), aczkolwiek opisany był on dużo wcześniej, około 1100 roku, przez Jia Xiana{{odn|Needham|1986|odn=b|ss=134–137}}. Yang Hui zapisał także zasady tworzenia kombinatorycznych układów w [[Kwadrat magiczny (matematyka)|kwadratach magicznych]], przedstawił teoretyczne dowody na czterdzieste trzecie twierdzenie [[Euklides]]a o [[równoległobok]]ach, i był pierwszym, który użył ujemnych współczynników w [[Równanie kwadratowe|równaniach kwadratowych]]{{odn|Needham|1986|odn=b|ss=46, 59–60, 104}}. Współczesny Yangowi [[Qin Jiushao]] (c. 1202–1261) jako pierwszy wprowadził [[0 (liczba)|symbol zera]] do chińskiej matematyki{{odn|Needham|1986|odn=b|s=43}} (wcześniej, używając systemu [[Patyczki liczbowe|patyczków liczbowych]], zamiast zera pozostawiano wolną przestrzeń){{odn|Needham|1986|odn=b|ss=62–63}}. Znany jest także z prac nad [[Chińskie twierdzenie o resztach|chińskim twierdzeniem o resztach]], [[Wzór Herona|wzorem Herona]] i danymi astronomicznymi wykorzystywanymi w obliczaniu [[przesilenie zimowe|zimowego przesilenia]]. Najważniejszą pracą Qin Jiushao był ''[[Shushu Jiuzhang|Traktat matematyczny w dziewięciu częściach]]'', wydany w 1247.

 

=== Druk czcionką ruchomą ===

 

[[Czcionka|Czcionkę ruchomą]] wynalazł rzemieślnik [[Bi Sheng]] (990–1051), a jego wynalazek jako pierwszy opisał Shen Kuo w swoim dziele ''[[Mengxi Bitan]]'' z 1088{{odn|Needham|1986|odn=e|ss=201–203}}{{odn|Sivin|1995|s=27}}. Oryginalny zbiór wypalonych z gliny czcionek Bi Shenga został przekazany jednemu z siostrzeńców Shen Kuo, który starannie go przechował{{odn|Sivin|1995|s=27}}{{odn|Needham|1986|odn=c|s=33}}. Czcionka ruchoma wprowadziła dodatkowe ułatwienie do techniki drukarskiej, już bardzo rozpowszechnionej, i używającej [[drzeworyt|klocków drukarskich]] do produkcji kopii tysięcy dokumentów i tomów literatury, pochłanianej przez stale wzrastający rynek czytelniczy. Rozwój druku miał wielki wpływ na edukację i na klasę urzędników-uczonych, ponieważ im więcej książek ukazywało się drukiem, tym drukowane kopie stawały się coraz tańsze, zwłaszcza w porównaniu z pracochłonnymi kopiami odręcznymi{{odn|Ebrey|2002|s=147}}{{odn|Ebrey|Walthall|Palais|2006|s=159}}. Rozwój i rozpowszechnienie druku i związanej z tym kultury słowa drukowanego w okresie songowskim były więc katalizatorem zwiększonej [[Ruchliwość społeczna|ruchliwości społecznej]] i prowadziły do powiększania się wykształconej elity uczonych, która w wiekach X–XIII gwałtownie zwiększyła swą liczebność{{odn|Ebrey|2002|s=147}}{{odn|Ebrey|2006|s=159–160}}.

 

=== Inżynieria wodna i żeglarstwo ===

 

[[Budownictwo wodne]] i [[okrętownictwo]] poczyniły wielkie postępy w erze songowskiej. [[Śluza wodna]], wynalazek z X w., umożliwił utrzymywanie różnych poziomów wody w różnych sekcjach [[Kanał wodny|kanałów]], co znacząco zwiększyło bezpieczeństwo ruchu wodnego i umożliwiło większym barkom przepływanie odcinków o różnej wysokości{{odn|Needham|1986|odn=d|ss=350–351}}. Innym songowskim wynalazkiem były [[przedział wodoszczelny|przedziały wodoszczelne]], które umożliwiały utrzymanie się statku na wodzie nawet w przypadku przebicia [[Kadłub statku wodnego|kadłuba]]{{odn|Ebrey|Walthall|Palais|2006|s=159}}{{odn|Needham|1986|odn=d|s=463}}. Jedenastowieczni Chińczycy nauczyli się wykorzystywać [[Suchy dok|suche doki]] do naprawy jednostek zawieszonych poza wodą{{odn|Needham|1986|odn=d|s=660}}. Dla wzmocnienia [[wręg]] okrętowych Chińczycy zastosowali [[legar]]y usztywniające strukturę i tworzące rodzaj nośnego szkieletu{{odn|Graff|Higham|2002|s=86}}. Zamontowany na [[rufa|rufie]] [[ster]] zawiasowy był używany na chińskich okrętach już od I w. (co wiadomo z zachowanego modelu statku z epoki Han); za dynastii Song wynaleziono sposób na jego mechaniczne podnoszenie lub opuszczanie, umożliwiając w ten sposób rejs na wodach o różnej głębokości{{odn|Graff|Higham|2002|s=86}}. Chińscy żeglarze tej epoki używali też kotwic o zębach rozmieszczonych koliście, zamiast w jednym kierunku{{odn|Graff|Higham|2002|s=86}}. David Graff i Robin Higham twierdzą, że takie rozmieszczenie "[pozwalało na] bezpieczniejsze mocowanie statków na kotwicowisku"{{odn|Graff|Higham|2002|s=86}}. Prawdopodobnie najważniejsze dla nawigacji morskiej było wprowadzenie żeglarskiego [[kompas magnetyczny|kompasu magnetycznego]]{{odn|Sivin|1995|s=22}}. Kompas taki po raz pierwszy opisał Shen Kuo w swoim ''Mengxi Bitan'' z 1088, a jego użycie w nawigacji [[Zhu Yu]] w ''Pingzhou Ketan'' z 1119.

 

=== Architektura i mechanika konstrukcji ===

 

Architektura okresu Song wzniosła się na nowe wyżyny wyrafinowania. W X i XI w. autorzy tacy jak [[Yu Hao]] i [[Shen Kuo]] tworzyli dzieła opisujące plany architektoniczne, rzemiosło i [[Mechanika konstrukcji|mechanikę konstrukcji]]. Shen Kuo zachował zapisane dialogi Yu Hao, w swoich opisach technicznych kwestii, takich jak ukośne [[Zastrzał (architektura)|zastrzały]] wbudowane w ściany pagody, w celu usztywnienia konstrukcji i zwiększenia jej odporności na wiatr{{odn|Needham|1986|odn=d|s=141}}. Shen Kuo także zachował wymieniane przez Yu wymiary i jednostki miar, odpowiednie do budynków różnych typów{{odn|Needham|1986|odn=d|ss=82–84}}. Architekt [[Li Jie]] (1065–1110), który opublikował ''[[Yingzao Fashi]]'' (''Traktat o Metodach Architektury'') w 1103, znacząco rozwinął prace Yu Hao i zebrał standardy stosowane przez agencje rządowe i rzemieślników przy wznoszeniu budynków na terenie całego cesarstwa{{odn|Guo|1998|s=4–6}}. Opisał on typowe metody konstrukcji, planowania i stosowania fos i fortyfikacji, prac kamieniarskich, głównych i pomocniczych prac ciesielskich i snycerskich; toczenie, wiercenia, rżnięcia, obróbki bambusa, kafelkowania, wznoszenia murów, malowania, dekorowania, układania cegieł, wypalania glazury; podał też właściwe proporcje [[Zaprawa (budownictwo)|zaprawy]] stosowanej w [[Murarstwo|murarstwie]]{{odn|Needham|1986|odn=d|s=85}}{{odn|Guo|1998|s=5}}. W swej książce Li zamieścił dokładne i robiące wrażenie ilustracje elementów architektonicznych i przekroje budynków. Ilustracje te obrazują rozmaite zastosowania [[Dougong|podpór]], [[zastrzałów]], sposoby łączenia belek wzdłużnych i poprzecznych, a diagramy pokazywały różne rodzaje budynków o różnych wielkościach{{odn|Needham|1986|odn=d|ss=96–100, 108–109}}. Opisał także standardowe jednostki miar i typowe wymiary wszystkich elementów budynków opisanych i pokazanych w jego książce{{odn|Guo|1998|s=1–6}}.

 

 

Rząd wspierał wznoszenie imponujących budowli, m.in. wysokich [[pagoda|pagód]] buddyjskich i budowę ogromnych mostów o konstrukcji drewnianej lub kamiennej, kratownicowych lub łukowych. Wiele pagód songowskich miało ponad 10 pięter wysokości. Do najsławniejszych należy [[Żelazna Pagoda]] wzniesiona w 1049 (okres dynastii północnej) i [[Pagoda Liuhe]] z 1165 (okres dynastii południowej), lecz było tez wiele innych. Najwyższą jest [[Pagoda Liaodi]] z [[Hebei]] z roku 1055, sięgająca 84 m. Wśród mostów, najdłuższe miały ponad 1220 m, a wiele było wystarczająco szerokich by pomieścić dwa pasy ruchu i pozwolić na równoczesną przeprawę podróżnym spieszącym w przeciwnych kierunkach{{odn|Needham|1986|odn=d|ss=151–153}}. Rząd dbał również o konstrukcje budynków na własne potrzeby: administracyjnych, apartamentów pałacowych, fortyfikacji miejskich, świątyń buddyjskich i ku czci przodków{{odn|Needham|1986|odn=d|s=84}}.

Zawód architekta, rzemieślnika, cieśli czy inżyniera nie dorównywał jednak statusowi związanemu z pozycją konfucjańskiego uczonego-urzędnika. Wiedzę architektoniczną przekazywano ustnie z pokolenia na pokolenie, często z ojca na syna. Wiadomo tez o istnieniu szkół architektonicznych i mechaniki konstrukcji w okresie songowskim; jedną sławną szkołę inżynieryjną prowadził znakomity budowniczy mostów [[Cai Xiang]] (1012–1067) w prowincji [[Fujian]]{{odn|Needham|1986|odn=d|s=153}}.

 

 

Współcześni badacze próbujący rekonstruować songowską sztukę budowania i zdobienia studiują nie tylko ocalałe zabytki i podręczniki techniczne, lecz także dzieła malarskie pokazujące pejzaże miejskie i detale architektoniczne. Artyści z epoki Song: [[Li Cheng]], [[Fan Kuan]], [[Guo Xi]], [[Zhang Zeduan]], [[Song Huizong|cesarz Huizong]] i Ma Lin malowali zbliżenia budynków, a także wielkie miejskie panoramy, z mostami łukowymi, halami, pawilonami, pagodami i charakterystycznymi murami miejskimi. Shen Kuo, który znany był także z krytyki sztuki dotyczącej architektury, twierdził że ważniejsze dla artysty jest uchwycenie całościowego obrazu pejzażu, niż skupianie się na kątach i detalach budynków{{odn|Needham|1986|odn=d|s=115}}. Przykładowo, krytykował on Li Chenga za to, że nie przestrzegał on zasady "patrzenia na małe z perspektywy wielkiego" w jego obrazach budynków{{odn|Needham|1986|odn=d|s=115}}.

Songowska ''gentry'' zajmowała się kolekcjonowaniem dawnej sztuki, ale uczeni-urzędnicy skierowali swe zainteresowania ku [[archeologia|archeologii]]: ich celem było odzyskanie starożytnych artefaktów, aby odnowić zwyczaj używania starożytnych naczyń podczas ceremonii państwowych{{odn|Fraser|Haber|1986|s=227}}. Uczeni-urzędnicy dynastii Song twierdzili, że odkryli starożytne brązowe naczynia, odlane aż za [[dynastia Shang|dynastii Shang]] (1600–1046 p.n.e.) z napisami w piśmie [[Napisy na kościach wróżebnych|''jiaguwen'' z tej epoki]]{{odn|Fairbank|1996|s=33}}. Niektórzy próbowali odtworzyć te brązowe naczynia według własnych wyobrażeń, nie zwracając uwagi na dostępne pozostałości tych naczyń. Praktykę tę negatywnie oceniał Shen Kuo w swej pracy z 1088{{odn|Fraser|Haber|1986|s=227}}. Ale krytyka Shen Kuo szła dużo dalej, nie ograniczała się wyłącznie do "odtwarzania" zabytków. Shen odrzucał pomysł, jakoby naczynia te były dziełem "mędrców" starożytności lub dawnych arystokratów; Shen słusznie przypisywał odnalezione przedmioty i naczynia z czasów starożytnych pracy rzemieślników i niższych klas dawnego społeczeństwa{{odn|Fraser|Haber|1986|s=227}}. Nie zgadzał się też z uprawianiem archeologii wyłącznie w celu rozbudowania rytuałów państwowych. Sam Shen podchodził do archeologii w sposób interdyscyplinarny, podkreślał wartość studiów nad funkcją przedmiotów i badaniem oryginalnych sposobów ich wytwarzania{{odn|Fraser|Haber|1986|s=227}}. Shen wykorzystywał teksty starożytne i współczesne mu sfery armilarne, by zbudować sferę opartą o starożytne standardy; opisywał dawną broń, np. wykorzystanie [[Celownik strzelecki|celowników z podziałką]] przy kuszach; badając starożytne [[Takt (muzyka)|miary muzyczne]], sugerował wieszanie [[Bianzhong|dawnych dzwonów]] przy uzyciu pustych w środku osi{{odn|Fraser|Haber|1986|s=227}}.

 

 

Mimo że większość uczonych interesowała się archeologią jedynie ze względu na próby odtwarzania starożytnych rytuałów, niektórzy ze współczesnych Shen Kuo reprezentowali podobne do niego podejście. Żyjący równocześnie z Shenem [[Ouyang Xiu]] (1007–1072) zebrał analityczny katalog kopii napisów na starożytnych kamieniach i brązach, tworząc prekursorską pracę z zakresu archeologii i [[Epigrafika|epigrafiki]]{{odn|Ebrey|2002|s=148}}. W XI w. uczeni songowscy odnaleźli starożytną świątynię Wu Lianga (78–151 n.e.), uczonego z czasów dynastii Han; wykonali odbitki z napisów i płaskorzeźb, zdobiących ściany jego grobowca, tak że można je było analizować w dowolnym miejscu, bez konieczności osobistego odwiedzania znaleziska{{odn|Hansen|2000|s=142}}. Komentowali też wiarygodność (czy też raczej jej brak) dzieł historycznych pisanych wiele lat po wydarzeniach;, uczony-urzędnik Zhao Mingcheng (1081–1129) stwierdził, że "…napisy na kamieniu i brązie zostały wykonane w tym samym czasie, co wypadki, które opisują i dlatego można im w pełni wierzyć; [studiując je] można odkryć rozbieżności [w późniejszych dziełach]"{{odn|Rudolph|1963|s=170}}. Historyk R.C. Rudolph twierdzi, że nacisk, jaki Zhao kładzie na wykorzystywanie źródeł współczesnych wydarzeniom w celu ich dokładnego datowania, jest podobny do stanowiska niemieckiego historyka [[Leopold von Ranke|Leopolda von Ranke]] (1795–1886), podkreślającego znaczenie źródeł pierwotnych{{odn|Rudolph|1963|s=170}}, i było to przekonanie powszechne wśród wielu songowskich uczonych{{odn|Rudolph|1963|s=172}}. Kolejny z tych uczonych, Hong Mai (1123–1202), poddał surowej krytyce archeologiczny katalog ''Bogutu'', skompilowany na dworze cesarza Huizonga w latach 1111–1125; określił go jako "absurdalny"{{odn|Rudolph|1963|s=170–171}}. Hong Mai pozyskał naczynia z czasów dynastii Han i porównał je do opisów w katalogu, które według niego były tak pełne błędów, że jak sam stwierdził "brzuch go rozbolał ze śmiechu"{{odn|Rudolph|1963|s=171}}. Według Hong Maia odpowiedzialny za błędy był Kanclerz [[Cai Jing]] (1047–1126), który zabronił uczonym czytać i sprawdzać fakty w księgach historycznych{{odn|Rudolph|1963|s=171}}.