Jakucja: Różnice pomiędzy wersjami

| Nazwa_republiki = Republika Sacha

| republiki = Jakucji

| nazwa_rosyjska = Республика Саха (Якутия)

| nazwa_lokalna = Саха Республиката

| flaga = Image:Flag of Sakha.svg

| godło = Image:Coat of Arms of Sakha (Yakutia).svg

| mapa = grafika:Sakha_in_Russia_(crop).svg

| stolica = [[Jakuck]]

| prezydent = [[Wiaczesław Sztyrow]]

| głowa_państwa = [[Prezydent]]

| premier = [[Jegor Borisow]]

| szef rządu = [[premier|Przewodniczący rządu]]

| język = [[Język rosyjski|rosyjski]], [[Język jakucki|jakucki]]

| powierzchnia = 3 078 125,1

| ludność = 948 915

| rok = 2008

| gęstość = 0,3

| strefa_nr =8

| strefa = 7, 8, 9, 10 [[Rosja#Strefy czasowe|rosyjska strefa czasowa]], czas moskiewski +6:00/+7:00/+8:00, UTC+10:00/+11:00/+12:00

[[FilePlik:Sakha Yakutia rep.png|right|thumb|250px]]

Zgodnie z artykułem 50 Konstytucji Republiki Sacha najwyższymi organami władzy w republice są Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen), prezydent, Sąd Konstytucyjny oraz Sąd Najwyższy.

Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen) jest dwuizbowym parlamentem składającym się z Izby Republiki oraz Izby Przedstawicieli. Deputowani do parlamentu wybierani są na pięcioletnią kadencję spośród mieszkańców republiki urodzonych na jej terytorium lub zamieszkałych tam przez co najmniej 15 lat. Od kandydatów do parlamentu wymagana jest znajomość obu języków urzędowych republiki. Kandydat do parlamentu musi mieć co najmniej 21 lat.

Na faunę składają się przede wszystkim: [[wiewiórka pospolita|wiewiórka]], [[łasica syberyjska]], [[gronostaj]], [[zając bielak|zając]], [[lis]], [[niedźwiedziowate|niedźwiedź]], [[rosomak]], [[łoś]], [[renifer|dziki renifer]] i [[piżmowiec]]. Wody obfitują w ryby.

[[Jakuci]] (49,9%), [[Rosjanie]] (37,8%) i [[Ukraińcy]] (2,2%) stanowią główną część ludności republiki (według cenzusu z 2010 r.)<ref>http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm.</ref>. [[Język jakucki]] jest używany przez około 25% ludności

'''Ludność''': 949 tys. (2002)

'''[[Miasto|miasta]] i największe [[osiedle typu miejskiego|osiedla typu miejskiego]]''' (stan na [[1 stycznia]] [[2005]])

| align="right" | ''Якутск''

| align="right" | 235&nbsp;560

| align="right" | ''Нерюнгри''

| align="right" | 65&nbsp;750

| align="right" | ''Мирный''

| align="right" | 39&nbsp;359

| align="right" | ''Ленск''

| align="right" | 24&nbsp;581

| align="right" | ''Алдан''

| align="right" | 24&nbsp;266

| align="right" | ''Айхал''

| align="right" | 16&nbsp;129

| align="right" | ''Удачный''

| align="right" | 15&nbsp;520

| align="right" | ''Чульман''

| align="right" | 10&nbsp;780

| align="right" | ''Покровск''

| align="right" | 10&nbsp;153

| align="right" | ''Нюрба''

| align="right" | 10&nbsp;109

| align="right" | ''Вилюйск''

| align="right" | 9&nbsp;963

| align="right" | ''Олёкминск''

| align="right" | 9&nbsp;452

| align="right" | ''Томмот''

| align="right" | 9&nbsp;034

|[[Ust´Ust’-Niera]]

| align="right" | ''Усть-Нера''

| align="right" | 8&nbsp;993

| align="right" | ''Жатай''

| align="right" | 8&nbsp;809

| align="right" | ''Мохсоголлох''

| align="right" | 7&nbsp;050

| align="right" | ''Хандыга''

| align="right" | 6&nbsp;950

| align="right" | ''Нижний Куранах''

| align="right" | 6&nbsp;861

|[[Tiksi (miejscowość)|Tiksi]]

| align="right" | ''Тикси''

| align="right" | 5&nbsp;681

| align="right" | ''Чернышевский''

| align="right" | 5&nbsp;230

| align="right" | ''Беркакит''

| align="right" | 4&nbsp;925

| align="right" | ''Серебряный Бор''

| align="right" | 4&nbsp;836

| align="right" | ''Пеледуй''

| align="right" | 4&nbsp;658

| align="right" | ''Сангар''

| align="right" | 4&nbsp;477

| align="right" | ''Батагай''

| align="right" | 4&nbsp;090

[[Plik:Sakha administrative divisions.PNG|250px|thumb|250px|Podział administracyjny kraju]]

Pod względem administracyjnym terytorium Jakucji podzielone jest na 34 [[Ułus (Jakucja)|ułusy]] (odpowiadające [[rejon]]om w większości innych [[podmiotypodział Federacjiterytorialny RosyjskiejRosji|podmiotów federacji Rosyjskiej]]. Dwa największe miasta kraju -– [[Jakuck]] i [[Nieriungri|Neriungri]] nie wchodzą w skład żadnego ułusu i stanowią miasta wydzielone.

* [[Ułus abyjski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Абыйский улус'')

* [[Rejon ałdański]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Алданский район'')

* [[Ułus ałłaichowski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Аллаиховский улус'')

* [[Ułus amgiński]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Амгинский улус'')

* [[Narodowy ułus anabarski|Narodowy (dołgańsko-ewenkijski) ułus anabarski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Анабарский национальный (долгано-эвенкийский) улус'')

* [[Ułus bułuński]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Булунский улус'')

* [[Ułus changałaski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Хангаласский улус'')

* [[Ułus czurapczyński]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Чурапчинский улус'')

* [[Ułus eweno-bytantajski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Эвено-Бытантайский улус

* [[Ułus gorny]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Горный улус'')

* [[Ułus kobiajski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Кобяйский улус'')

* [[Ułus leński]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Ленский улус'')

* [[Ułus miegino-kangałaski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Мегино-Кангаласский улус'')

* [[Ułus mirniński]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Мирнинский улус'')

* [[Ułus momski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Момский улус'')

* [[Ułus namski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Намский улус'')

* [[Ułus niurbiński]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Нюрбинский улус'')

* [[Ułus niżniekołymski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Нижнеколымский улус'')

* [[Wyspy Nowosyberyjskie]]

* [[Ułus ojmiakoński]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Оймяконский улус'')

* [[Ułus oleniocki]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Оленёкский улус'')

* [[Ułus olokmiński]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Олёкминский улус'')

* [[Ułus sriedniekołymski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Среднеколымский улус'')

* [[Ułus suntarski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Сунтарский улус'')

* [[Ułus tattiński]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Таттинский улус'')

* [[Ułus tompoński]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Томпонский улус'')

* [[Ułus ust-ałdański]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Усть-Алданский улус'')

* [[Ułus ust-jański]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Усть-Янский улус'')

* [[Ułus ust'-majski|Ułus ust-majski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Усть-Майский улус'')

* [[Ułus wierchniekołymski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Верхнеколымский улус'')

* [[Ułus wierchniewilujski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Верхневилюйский улус'')

* [[Ułus wierchojański]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Верхоянский улус'')

* [[Ułus wilujski]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Вилюйский улус'')

* [[Ułus żygański]] ([[język rosyjski|ros.]] ''Жиганский улус'')

Obszary nad główną rzeką Jakucji, [[Lena (rzeka)|Leną]], zamieszkane były już od czasów [[Prehistoria|prehistorycznych]]. W etnogenezie współczesnych Jakutów wzięli udział przede wszystkim przedstawiciele turkojęzycznych ludów pasterskich, którzy przybyli na obszary nad Leną znad [[Angara|Angary]] i terytoriów [[Bajkał|nadbajkalskich]]. Spotkali się oni z zamieszkałymi tu już wcześniej narodami, do których należeli przede wszystkim [[Ewenkowie|Tunguzi]] (Ewenkowie) i [[Dołganie]]. Za datę włączenia Jakucji w skład państwa rosyjskiego uznaje się [[1632]], kiedy wyprawa wojskowego Piotra Biekietowa wzdłuż rzeki Leny doprowadziła do założenia tam rosyjskich stanowisk wojskowych i obłożenia Jakutów obowiązkowymi dostawami na rzecz caratu, w których skład wchodziły zwłaszcza mające ogromną wartość skóry zwierząt futerkowych. Już w [[1638]] powstał jakucki ''ujezd'', przemianowany w [[1775]] na prowincję jakucką, a potem obwód jakucki w składzie guberni irkuckiej. Od drugiej połowy XVII wieku następowało osiedlanie się tutaj wprowadzających swe tradycje rolnicze Rosjan, którzy przedsiębrali także próby chrystianizacji autochtonicznych narodów. W [[XVII wiek|XVII]] i [[XVIII wiek]]uwieku Jakucja staje się obszarem zsyłek. Trafiali tu również polscy powstańcy. [[Władza radziecka]] została w Jakucji wprowadzona ostatecznie w [[1922]]. [[27 kwietnia]] [[1922]] [[Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy]] zadecydował o powstaniu [[Jakucka Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka|Jakuckiej ASRR]] w składzie [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosyjskiej FSRR]]. Pod koniec lat 20. zaczyna się rozwój [[przemysł]]u, zwłaszcza górnictwa [[Węgle kopalne|węgla]]. Jego dynamika jest jednak raczej niewielka, a produkcja przeznaczona na potrzeby regionu. W późniejszych czasach Jakucja ze względu na wielką ilość różnych bogactw naturalnych odegrała ogromną rolę w rozwoju radzieckiej gospodarki. Po [[II wojna światowa|drugiejII wojnie światowej]] władze radzieckie zajęły się zwłaszcza wydobyciem [[diament]]ów, dla którego potrzeb zbudowano rozległą infrastrukturę w postaci fabryk, dróg, portów lotniczych, elektrowni. Powstały wtedy górnicze miasta [[Mirny (Jakucja)|Mirny]], [[Udacznyj]], [[Ajchał]]. Od [[1974]] zaczęto stosować technologię odkrywania pokładów rud diamentowych za pomocą podziemnych wybuchów atomowych. To one właśnie są przyczyną zwiększonego poziomu radiacji w niektórych obszarach republiki i włączenia jej w [[1996]] w rosyjski rządowy program likwidacji skutków promieniowania atomowego.

Republika Sacha w składzie Federacji Rosyjskiej powstała w [[1992]]. Pierwszym jej [[prezydent]]em został [[Michaił Nikołajew]]. [[4 kwietnia]] [[1992]] Rada Najwyższa Republiki Sacha przyjęła tekst Konstytucji. [[27 stycznia]] [[2002]] stanowisko prezydenta objął [[Wiaczesław Sztyrow]].

Wiodącą gałęzią przemysłu Jakucji jest wydobycie diamentów (o wartości ponad 1,7 mld [[Dolar amerykański|dolarów amerykańskich]] w [[2003]]). Obecnie na Jakucję przypada około 1/4 ich światowej produkcji. W ostatnich latach rząd republiki wprowadza działania mające na celu rozbudowę infrastruktury, która pozwoliłaby na przerób większej ilości rudy diamentowej na miejscu, zatrzymując w ten sposób odpływ kapitału poza granice republiki. Oprócz diamentów prowadzi się wydobycie [[Złoto|złota]] (w [[2003]] 19,8 ton). Stale prowadzone są również działania mające na celu zwiększenie poziomu wydobycia takich bogactw jak [[srebro]], [[miedź]] czy [[wolfram]]. Jakucja znajduje się na pierwszym miejscu wśród rosyjskich regionów pod względem zapasów [[Węgle kopalne|węgla]], które szacuje się na ponad 9,5 mld ton. W 2003 wydobyto zaledwie nieco ponad 10 milionów ton węgla, co nie zaspokaja nawet regionalnego zapotrzebowania. Planowane są inwestycje w Zagłębiu [[Elgińsk]]im, które pozwoliłyby na znaczne zwiększenie wydobycia. Oprócz tego Sacha posiada ogromne, dość słabo wykorzystywane dotąd zapasy [[Ropa naftowa|ropy naftowej]] i [[Gaz ziemny|gazu ziemnego]]. Ogólne zapasy nafty wynoszą ponad dwa mld ton. Największe w republice jest [[Talakańskie Zagłębie Naftowe]] z około 120 mln ton nafty. Ogólne zapasy gazu ziemnego wynoszą w Jakucji, jak się szacuje, około 2,3 biliona metrów sześciennych. Największe zapasy tego bogactwa znajdują się w Zagłębiu [[Czajandińsk]]im.

W Jakucji znajduje się najzimniejsze zamieszkane miejsce na ziemi -– wioska [[Tomtor]]. Temperatura w styczniu 2004 spadła tam do -72,2° Celsjusza, ale przypuszcza się, że w Górach Wierchojańskich temperatura mogła spaść nawet do -78°. Średnia temperatura w styczniu to od -25 na południowych krańcach Jakucji do -50° Celsjusza w górnym biegu Indygirki (okolice Ojmiakonu).

* [http://www.rp.pl/artykul/843344,80886-Minus-50--nasza-zimka-przyszla.html ''Minus 50, nasza zimka przyszła'', Michał Książek , Rzeczpospolita.pl, Styczeństyczeń 2008]