Marcin Poczobutt-Odlanicki: Różnice pomiędzy wersjami

Nauki pobierał m.in. w Polsce (od roku 1738 w kolegium jezuitów w Grodnie, tam też wstąpił do ich nowicjatu w roku 1745), Pradze (1754-1756: greka, matematyka i astronomia), [[Berlin]]ie (1760), Francji ([[Marsylia]] 1761-1762, gdzie współpracował z astronomem E. Pézénas oraz Awinion 1763) i we Włoszech (prawdopodobnie [[Rzym]]). W latach 1751-1753 nauczał w szkołach zakonnych w [[Połock]]u i Wilnie. W roku 1756 powrócił do Wilna, gdzie nauczał greckiego i matematyki, studiując równocześnie teologię. W roku 1760 wyjechał ponownie za granicę, aby kontynuować swą edukację. W roku [[1764]] powrócił do Polski przez Florencję, Wenecję i Wiedeń. Wkrótce potem otrzymał tytuł profesora matematyki i astronomii, a w latach [[1780]]–[[1799]]1780–1799 był rektorem [[Uniwersytet Wileński|Uniwersytetu Wileńskiego]]. Przebudował w latach 1770-1772 [[Obserwatoriumobserwatorium astronomiczne]] w [[Wilno|Wilnie]] (budowę rozpoczął w [[1753]] [[Tomasz Żebrowski]])<ref>Środki na budowę obserwatorium pochodziły z fundacji Elżbiety z Ogińskich Puzyniny. Pisze o tym [[Adam Mickiewicz]] w ''Panu Tadeuszu'' (VIII).</ref>. Pod jego kierownictwem (od [[1764]]) Obserwatoriumobserwatorium stało się znane w całej Europie. Prowadził regularne obserwacje astronomiczne, z których najważniejsze (m.in. 60 wyznaczeń pozycji [[Merkury|Merkurego]]) wykorzystał [[Francja|francuski]] astronom [[Jérôme Lalande]] do obliczenia orbit i stworzenia tablic ruchu planet. Reformator Szkoły Głównej Litewskiej. Przed powrotem do jezuitów białoruskich przekazał ([[1807]]) kierownictwo Obserwatoriumobserwatorium [[Jan Śniadecki|Janowi Śniadeckiemu]]. Następnie wyjechał do [[Dyneburg]]a, gdzie odnowił śluby zakonne<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Janowski|imię=Maciej|tytuł=Narodziny inteligencji 1750-1831 |data=2008 |wydawca=Nertion|miejsce=Warszawa|strony=58|isbn=978-83-7543-027-1}}</ref>.

Był kawalerem [[Order Orła Białego|Orderu Orła Białego]], został odznaczony [[Order Świętego Stanisława|Orderem Świętego Stanisława]]. Tytuł astronoma królewskiego otrzymał w [[1766]]. Członek Królewskiej Akademii Nauk w Londynie, [[Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk|Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie]], korespondent [[Francuska Akademia Nauk|Francuskiej Akademii Królewskiej]].

W roku [[1777]] w wydanym przez siebie dziele ''Cahiers des observations astronomiques faites à l’observatoire royal de Vilna en 1773...'' ogłosił o odkryciu nowej [[gwiazdozbiór|konstelacji]], którą nazwał na cześć [[Władcy Polski|króla]] [[Stanisław August Poniatowski|Stanisława Augusta Poniatowskiego]] [[Ciołek Poniatowskiego|Ciołkiem Poniatowskiego]]. Poczobutt-Odlanicki zajmował się także pomiarem szerokości i długości geograficznej miast na podstawie zaćmień Słońca i Księżyca.

# ''Obserwacje astronomiczne'' t. 1-34, powst. w latach 1762-1808; fragmenty pt. ''Observations commencées à Marseille et continuées à Avignon'', ogł. A. H. Paulian w: ''Traité des prix entre Descartes et Newton'', Avignon 1763; fragmenty ogł. M. Hell, "Ephemerides„Ephemerides Astronomicae"Astronomicae” (Wiedeń) 1768, 1777; obserwacje z roku 1773 ogłosił pt. ''Cahiers des observations astronomiques faites à l’Observatoire Royal de Vilna en 1773, présentés au Roi'', Wilno 1777; obserwacje nad konstelacją Ciołka Poniatowskiego ogłosił pt. ''Observationes ad determinandam postionem 16 stellarum e quibus constellatio Vitelli Poniatoviani formatur'', "Ephemerides„Ephemerides Astronomicae"Astronomicae” (Berlin) 1785; obserwacje zaćmienia księżyca ogł. "Gazeta„Gazeta Warszawska"Warszawska” 1791 nr 87 Suplement; obserwacje zaćmienia słońca dokonane wraz z Janem Śniadeckim ogł. "Gazeta„Gazeta Warszawska"Warszawska” 1793 nr 77 Suplement; obserwacje planetoidy [[(1) Ceres|Ceres]] ogł. "Kurier„Kurier Litewski"Litewski” kwiecień 1802 i "Gazeta„Gazeta Warszawska"Warszawska” 1802; przedr. F. K. Zach, prawdopodobnie w "Monatl„Monatl. Correspondenz zur Beförderung der Erd- und Himmelskunde"Himmelskunde” lipiec 1802

# ''Calculus eclipsis lunaris quae accidit die 24 Febr, 1766, pro Observatorio Academico Vilnensi Societatis Jesu institutus'', (Wilno 1766)

# ''Materia tentaminis mathematici ex trigonometria plana'', (Wilno) 1766

# ''Oratio habita... 8 kal. Decembris a. 1781'', "Universitas„Universitas et Academia Vilnensis"Vilnensis”, Wilno (1781)

# ''Do Najjaśniejszego Pana Stanisława Augusta'', "Pamiątka„Pamiątka stoletnia zwycięstwa pod Wiedniem przez Jana III króla polskiego nad Turkami otrzymanego r. 1683. Z woli Prześwietnej Komisji Edukacji Narodowej przez Szkołę Główną W. Ks. Litewskiego uroczyście obchodzona d. 11 i 12 października r. 1783"1783”, Wilno (1784)

# ''Wiadomość o funduszu i dochodach szpitala i probostwa Św. Trójcy w mieście stołecznym W. Ks. Litewskiego Wilnie będącego, prześwietnej Komisji Województwa Wileńskiego do wyprowadzenia podatku ofiary na wojsko przeznaczonej, danadnia 21 września roku 1789'', (Wilno 1789); przedr. "Dzieje„Dzieje Dobroczynności Krajowej i Zagranicznej"Zagranicznej” 1823, s. 162-180, (oprac. razem z T. Kundziczem)

# ''Clementia Alexandri Primi maior rebus gestis Alexandri Magni, carmen'', "Sesja„Sesja publiczna Uniwersytetu i Akademii Wileńskiej w dzień uroczystego w Wilnie obchodu koronacji... Aleksandra I"I”, Wilno 1801 (wiersz w jęz. polskim i łacińskim); przedr. M. Baliński: ''Dawna Akademia Wileńska'', Petersburg 1862, s. 540

# ''O dawności Zodiaku egipskiego w Denderach'', Wilno 1803; także "Rocznik„Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk"Nauk” t. 3 (1804); przekł.: francuski, Wilno 1803; rosyjski, Petersburg(?) 1804.

Poczobutt przez ćwierć wieku wydawał "Kalendarz„Kalendarz Wileński Polityczny"Polityczny” (od roku 1774 do końca lat 90. wieku XVIII).

# Do J. Chreptowicza z lat 1768-1805, wykorzystał i liczne fragmenty ogł. M. Baliński w: ''Ks. M. Poczobut. Obraz życia akademickiego (do 1785)'', "Teka„Teka Wileńska"Wileńska” 1858, t. 5-6, także przedr. i rozszerzone (do 1805) w: ''Dawna Akademia Wileńska'', Petersburg 1862 (tu poza listami cytowanymi w rozdziałach – obszerny aneks zawierający listy: od A. Wagnera z 16 czerwca 1762; do J. Chreptowicza po 3 października 1787, z 19 lutego, 2 marca i 1 października 1803, z 23 stycznia 1805; do Jana Śniadeckiego z 4 kwietnia 1793 i 26 grudnia 1801; w niektórych listach wiersze); list z 22 września 1773 (tu w postscriptum projekt utworzenia towarzystwa literackiego, zobacz poz. 16) ogł. S. Załęski: ''Jezuici w Polsce'' t. 5, cz. 1, Kraków 1906, s. 64-65 (przypis); fragmenty 25 listów z lat 1781-1782 pt. ''Listy M. Poczobuta do J. Chreptowicza. Z Archiwum hr. K. Przeździeckiego'', ogł. "Kronika„Kronika Rodzinna"Rodzinna” 1883, s. 362-371; prawdopodobnie do J. Chreptowicza adresowany był także list z 4 listopada 1804, ogłoszony pt. ''List J. X. M. Poczobuta astronoma w Wilnie do J. C.'', "Nowy„Nowy Pamiętnik Warszawski"Warszawski” t. 16 (1804), s. 232-234 (w liście wiersz)

# Do różnych adresatów 260 listów z lat 1768-1808, m.in. do Jana Śniadeckiego, do I. Massalskiego, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 3119; list z 25 marca 1788 (do J. Śniadeckiego) znajduje się również w Ossolineum, sygn. 968/I; Biblioteka PAN Kraków, sygn. 165; fragm. listu do I. Massalskiego z 16 grudnia 1768 ogł. S. Bednarski: ''Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce'', Kraków 1933, s. 437; listy do Jana Śniadeckiego z 25 marca 1788, z 2 lutego 1803, 14 marca i 21 kwietnia 1804, fragm. z roku 1808; od J. Śniadeckiego z 16 lutego 1788, 15 grudnia 1792, 27 sierpnia i 22 października 1808 oraz fragm. listu do J. Chreptowicza z 17 września 1805, ogł. M. Baliński w: ''Pamiętniki o Janie Śniadeckim'' t. 1-2, Wilno 1865 (1864-1865); list z 2 lutego 1803 przedr. M. Chamcówna w: J. Śniadecki: ''O Koperniku'', Wrocław (1955) "Biblioteka„Biblioteka Narodowa"Narodowa” seria I, nr 159; 2 listy do Jana Śniadeckiego ogł. M. Baliński: ''Dawna Akademia Wileńska'' jak wyżej poz. 2; liczne fragm. listów do Jana Śniadeckiego z lat 1795-1797 ogł. i wykorzystał A. Wrzosek w: ''Jędrzej Śniadecki. Życiorys i rozbiór pism'' t. 1, Kraków 1910 (tu również wzmianka o liście od Jędrzeja Śniadeckiego z okresu lipiec-sierpień 1797)

# Do A. Naruszewicza 2 listy z Wilna z 5 września 1778 i 19 września 1789, od A. Naruszewicza 6 listów z lat 1774-1789; listy od A. Naruszewicza i fragm. do A. Naruszewicza z 19 września 1789 ogł. E. Rabowicz: ''Inedita Adama Naruszewicza'', "Pamiętnik„Pamiętnik Literacki"Literacki” rocznik 49 (1958), zeszyt 3; przedr. i uzupełnił listem z roku 1778 J. Platt w: ''Korespondencja Adama Naruszewicza, 1762-1796'', Wrocław 1959

# Do F. Karpińskiego z 28 czerwca 1799, treść listu podał K. W. Wójcicki: ''Franciszek Karpiński'', "Kłosy"„Kłosy” 1869, t. 9, nr 218; z autografu Biblioteki PAN Kraków, sygn. 718 wyd. T. Mikulski, R. Sobol w: ''Korespondencja Franciszka Karpińskiego z l. 1763-1825'', Wrocław 1958 "Archiwum„Archiwum Literatury"Literatury” nr 4

# Od F. Karpińskiego z 6 sierpnia 1787, ogł. J. Kliński: ''Nieznany list Fr. Karpińskiego'', "Rocznik„Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie"Wilnie” t. 3 (1909, wyd. 1910); przedr. T. Mikulski, R. Sobol jak wyżej poz. 6

# Od Jana Śniadeckiego z lat 1788-1793, wyd. M. Chamcówna, S. Tync w: ''Korespondencja Jana Śniadeckiego. Listy z Krakowa'' t. 2: 1787-1807, Wrocław 1954, (tu też wzmianki o listach z roku 1802 i korespondencji z J. J. de Lalande; zobacz także poz. 1)

# Od F. Karpińskiego z 20 maja 1792, ogł. J. Platt w: ''Karpinsciana wileńskie'' w zbiorze: ''Miscellanea z doby Oświecenia'' 2, Wrocława 1965 "Archiwum„Archiwum Literatury"Literatury” nr 9

# ''Pro memoria z Wilna. Streszczenie projektu M. Poczobuta dot. założenia towarzystwa literackiego, zawarte w liście A, Naruszewicza do Stanisława Augusta z Warszawy po 22 września 1773; ogł. B. Suchodolski: ''Nauka polska w okresie Oświecenia'', (Warszawa) 1953, s. 311-317; przedr. J. Platt jak wyżej poz. 4, (zobacz także poz. 2).

W roku [[1919]] imieniem Poczobutta nazwano jeden z dziedzińców [[Uniwersytet Wileński|Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie]]. Imię Poczobutta nosi także jeden z [[krater uderzeniowy|kraterów uderzeniowych]] na [[Księżyc]]u (krater [[Poczobutt (krater księżycowy)|Poczobutt]]).