Nowa Polityka Ekonomiczna: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Emptywords (dyskusja | edycje) m lit. |
Nie podano opisu zmian |
||
Linia 1:
[[Plik:Rubel 1924.png|100px|right|thumb|Srebrne monety [[Rubel|rublowe]] 1924]]'''Nowa Polityka Ekonomiczna''' ([[Język rosyjski|ros.]] Новая экономическая политика, ''Nowaja ekonomiczeskaja politika'' w skrócie '''NEP''') – określenie [[doktryna|doktryny]] [[polityka gospodarcza|polityki gospodarczej]] [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosji Radzieckiej]] i później [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] w latach [[1921]]-[[1929]]. Określana jest ona jako rodzaj gospodarki [[gospodarka mieszana|mieszanej]] lub [[kapitalizm|kapitalistycznej]]<ref>V N. Bandera "New Economic Policy (NEP) as an Economic Policy." The Journal of Political Economy 71, no. 3 (1963):. http://www.jstor.org/stable/1828984 (4 marca, 2009), 268</ref><ref> Sheldon L. Richman "War Communism to NEP: The Road from Serfdom." The Journal of Libertarian Studies V, no. 1 (1981): (2009), 94</ref>.
NEP oznaczał zmianę polityki gospodarczej [[Rada Komisarzy Ludowych|rządu radzieckiego]] z [[komunizm wojenny|komunizmu wojennego]] i wprowadzenie bardziej [[mechanizm rynkowy|rynkowych mechanizmów]] gospodarczych. W tym czasie zezwolono na podjęcie małych prywatnych przedsięwzięć (szczególnie w rolnictwie oraz usługach), przy pozostawieniu monopolu państwowego w dziedzinach dużych gałęzi przemysłu (głównie [[przemysł ciężki]]), handlu (szczególnie [[handel zagraniczny]]), [[bankowość|bankowości]] i instytucjach finansowych, zezwalając także na [[koncesja|koncesjonowaną]] działalność gospodarczą międzynarodowych przedsiębiorstw.
Linia 5:
Oficjalnie został przedstawiony przez [[Włodzimierz Lenin|Lenina]] i zatwierdzony na X Zjeździe [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików)]]. 21 marca 1921 roku został podjęty dekret w sprawie zastąpienia prodrazwerstki przez prodnalog wydanego przez [[Ogólnorosyjski Centralny Komitet Wykonawczy Rad|Ogólnorosyjski Komitet Wykonawczy Rad]], który zastąpił obowiązkowe kontyngenty w rolnictwie, podatkiem żywnościowym. Oficjalnie wprowadzenie NEP-u było wymuszone odbudową gospodarki narodowej oraz małym uprzemysłowieniem [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosji]], gdzie w rolnictwie było zatrudnionych 80% społeczeństwa, co uniemożliwiało budowę socjalizmu. Przyczynami wprowadzenia tej polityki było także narastające niezadowolenie społeczne z powodu tragicznej sytuacji gospodarczej.
NEP odegrał istotną rolę w odbudowie [[
W końcu 1929 roku odrzucono całkowicie NEP przez [[kolektywizacja|kolektywizację]] rolnictwa. Stalin zastąpił tę doktrynę gospodarczą [[ == Przyczyny wprowadzenia NEP-u ==
Linia 13 ⟶ 15:
=== Sytuacja po przewrocie ===
[[Plik:Nikolai Buharin.gif|thumb|250px|right|[[Nikołaj Bucharin]]]]
Założenia NEP-u były zgodne z tym, co głosił
Komunizm wojenny okazał się jednak porażką i po niespełna 30 miesiącach jego trwania radziecka [[gospodarka]] uległa zupełnemu załamaniu. W [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosji]] panował [[głód]], nie udało się zapobiec dalszemu spadkowi produkcji przemysłowej i rolnej, wprowadzenie centralnego planowania nie zapobiegło pogłębieniu się chaosu gospodarczemu. Coraz częściej dochodziło do buntów, ponad 200% [[inflacja]] ([[hiperinflacja]]) spowodowała odrzucenie [[pieniądz]]a jaka [[środek płatniczy|środka płatniczego]] i zastąpienia go wymianą towarową<ref>Pipes R.: Rewolucja rosyjska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994, s. 541. ISBN 978-83-233-2615-1.</ref>.▼
▲Założenia NEP-u były zgodne z tym, co głosił [[Włodzimierz Lenin|Lenin]] i realizował w pierwszych miesiącach po rewolucji ([[dekret]] z dnia 8 listopada 1917 o ziemi, dekret z dnia 27 grudnia 1917 roku o nacjonalizacji banków, dekret z dnia 27 kwietnia 1918 roku o nacjonalizacji handlu zagranicznego, dekret z dnia 2 maja o nacjonalizacji przemysłu cukierniczego, dekret z dnia 28 czerwca o nacjonalizacji dużego przemysłu oraz transportu kolejowego). Jednocześnie dekretem z dnia 15 grudnia 1917 roku powołano do życia Najwyższą Radę Gospodarczą, która odegra kluczową rolę od czerwca 1918 roku, kiedy to zrezygnowano z państwowego kapitalizmu na rzecz [[komunizm wojenny|komunizmu wojennego]]. Autorami tejże koncepcji byli lewicowi komuniści z [[Nikołaj Bucharin|Nikołajem Bucharinem]] i [[Walerian Osinski|Walerianem Osinskim]] na czele postanowili w kwietniu [[1918]] roku przegłosować Lenina i zmienić [[polityka gospodarcza|politykę gospodarczą]].
▲Komunizm wojenny okazał się jednak porażką i po niespełna 30 miesiącach jego trwania radziecka [[gospodarka]] uległa zupełnemu załamaniu. W [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosji]] panował [[głód]], nie udało się zapobiec dalszemu spadkowi produkcji przemysłowej i rolnej, wprowadzenie centralnego planowania nie zapobiegło pogłębieniu się chaosu gospodarczemu. Coraz częściej dochodziło do buntów, ponad 200% [[inflacja]] ([[hiperinflacja]]) spowodowała odrzucenie [[pieniądz]]a jaka [[środek płatniczy|środka płatniczego]].
W 1921 roku gospodarka była w ruinie. Emigracja, epidemie i zbrodnie wojenne zdziesiątkowały [[społeczeństwo]], a w czasie działań wojennych szczególnie dotknięty został [[Donieckie Zagłębie Węglowe|Donbas]], region [[Baku]], gdzie wydobywano [[ropa naftowa|ropę naftową]], [[Uralski Okręg Federalny|Ural]], [[Syberia]], gdzie zniszczono wiele kopalń. Ze względu na brak surowców przemysł upadł, nie były modernizowane linie produkcyjne. Całkowita produkcja przemysłowa spadła pięciokrotnie, a wielkość produkcji metali była porównywalna z czasami [[Piotr I Wielki|Piotra I]]. Nie lepiej sytuacja wyglądała w rolnictwie, gdzie spadek produkcji wyniósł 40%, głównie z braku towarów przemysłowych. Wykształceni Rosjanie masowo emigrowali, co spowodowało zmniejszenie potencjału intelektualnego i kadr zdolnych do kierowania scentralizowanym systemem gospodarki.
Chłopi sprzeciwiali się coraz bardziej obowiązkowym [[kontyngent]]om, nie tylko odmawiali ich przekazywania, ale wystąpili do walki zbrojnej na Ukrainie, Kubaniu, rejonie Wołgi i [[Don]]u, domagając się nie tylko zmian w polityce rolnej, ale zniesienia dyktatury [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|RPK(b)]]. Bunty zostały spacyfikowane przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]]. Niezadowolenie przeniosło się także do armii. 1 marca 1921 roku wybuchło [[powstanie w Kronsztadzie|powstanie garnizonu w Kronsztadzie]], gdzie powołano Tymczasowy Komitet Rewolucyjny, który domagał się „rad bez
=== Wprowadzenie NEP-u ===
Linia 31 ⟶ 32:
== Założenia NEP-u ==
NEP był częściowym powrotem do [[gospodarka rynkowa|gospodarki rynkowej]], jednak podstawowe dziedziny przemysłu pozostały nadal własnością państwa. Odwołano zasady [[komunizm wojenny|komunizmu wojennego]]: zniesiono system państwowego rozdzielania towarów i przywrócono rynek towarowo-pieniężny, obowiązkowe dostawy towarów rolnych zastąpiono podatkiem żywnościowym, zezwolono na własność prywatną w tych gałęziach, które znajdowały się poza państwowym monopolem, w przemyśle państwowym wprowadzono zasady racjonalnej polityki gospodarczej.
Według i jego zwolenników, NEP był środkiem tymczasowym. NEP wzbudził dużą niechęć wśród lewicowej opozycji wewnątrz partii bolszewickiej która krytykowała politykę ekonomiczną za rezygnację z kontroli państwa i wprowadzenie elementów kapitalizmu<ref>Service, Robert (1997). A History of Twentieth-Century Russia. Cambridge, MA: Harvard University Press. s. 124–5. ISBN 0674403487</ref>.
Polityka ta zakładała współistnienie firm prywatnych i państwowych<ref>V N. Bandera "New Economic Policy (NEP) as an Economic Policy." The Journal of Political Economy 71, no. 3 (1963):. http://www.jstor.org/stable/1828984 (4 marca, 2009), 268</ref>. Odchodzono od nacjonalizacji, a w części inwestycji NEP-u, ZSRR wsparty został przez zagranicznych inwestorów. Po raz pierwszy od rewolucji kraj prowadził zorganizowaną wymianę technologiczną z innymi państwami<ref>Fitzpatrick, The Russian Revolution, s. 96</ref>. Za priorytet NEP uważał politykę rolną<ref>Vladimir P. Timoshenko, Agricultural Russia and the Wheat Problem. Stanford, CA: Food Research Institute, Stanford University, 1932; s. 86</ref>. Bolszewicy widzieli w tradycyjnych strukturach wiejskich zacofanie, stary sposób życia na wsi bardzo przypominał czasy carskiej Rosji. Polityka ta starała się wykorzenić stary sposób życia chłopów i promował wśród chłopów walkę o swoje interesy. Ziemia należała wyłącznie do prywatnych właścicieli gdyż idea [[kolektywizm|skolektywizowania]] rolnictwa spotkała się ze zbyt silną opozycją<ref>Sheldon L. Richman "War Communism to NEP: The Road from Serfdom." The Journal of Libertarian Studies V, no. 1 (1981): (4 marzec, 2009), 93</ref>.
Efektem polityki NEP-u było przejęcie drobnych przedsiębiorstw w ręce prywatne oraz [[spółdzielnia|spółdzielcze]] (sytuacja ta zmieniła się jednak w okresie stalinizacji). W 1928 roku, produkcja rolna i przemysłowa powróciła do poziomu sprzed I wojny światowej<ref>Service, Robert (1997). A History of Twentieth-Century Russia. Cambridge, MA: Harvard University Press. s. 124–5. ISBN 0674403487.</ref>.
=== NEP w rolnictwie ===
Linia 78 ⟶ 85:
=== Reforma monetarna ===
Powrót do regulacji [[wolny rynek|rynkowych]] w okresie Nowej Ekonomicznej Polityki (NEP) wymagał odbudowy pieniądza i bankowości. Pieniądz odbudowano drogą trzech kolejnych denominacji. W [[1922]] r. wprowadzono rubla „wzór 1922”, na który wymieniono dotychczasowe (carskie, kierenki i sowznaki (ale nie [[rubel|ruble]] emitowane przez [[Biali (Rosja)|Białych Rosjan]] w czasie [[Wojna domowa w Rosji|wojny domowej]]) w relacji 1:10 tys. W
Jednocześnie poczynając od końca
W odróżnieniu od zwykłych rubli był jednak na żądanie zagranicy wymieniany na złoto i na inne waluty (1 dolar USA = 1,92 rubla). Rozwiązanie takie podyktowane było rozwojem handlu zagranicznego w tym okresie i koniecznością posiadania waluty skoordynowanej z ówczesnym międzynarodowym systemem walutowym. Wymienialność pozostawała jednak wyłącznie zewnętrzna, ponieważ obywatelom radzieckim nie wolno było bowiem posiadać obcych walut.
=== System bankowy ===
Centralnym bankiem był [[Bank Państwowy]] (Gosbank), utworzony w
Bankom przypisywano konkretne sektory gospodarki i regiony kraju, między innymi istniały banki zajmujące się handlem i przemysłem prywatnym, spółdzielniami, a także powstały kasy oszczędnościowe dla obywateli. Dzięki temu wyspecjalizowaniu odsetek kredytowych w ogólnej inwestycji w całym systemie wynosił 2/3 1 października 1923 roku, a tego samego czasu w 1926 już 48%.
Linia 99 ⟶ 106:
=== Likwidacja NEP-u ===
Po śmierci Lenina, doszło do sporu między Stalinem a Trockim. Trocki popierany przez wewnątrzpartyjną lewicę, deklarował że socjalizm w Rosji musi być zachowany a państwo powinno przejąć całość gospodarki, Stalin wsparty przez [[konserwatyzm|konserwatywnych]] członków partii uważał że ZSRR powinno zachować gospodarkę kapitalistyczną. Ostatecznie walkę o władzę w partii wygrał Stalin który po pokonaniu [[trockizm|trockistów]] zmienił swoje poglądy gospodarcze i wdrożył pierwszy plan pięcioletni<ref>Sheila Fitzpatrick, The Russian Revolution, (New York: Oxford University Press, 1984), 115</ref>.
W października 1928 uchwalono pierwszy pięcioletni plan rozwoju gospodarki narodowej na lata 1929-1934. Ta pietlatka została przyjęta, jednak odrzucała całkowicie założenia Państwowego Komitetu Planowania Gospodarczego (Gosplan), zawyżając możliwe do uzyskania wyniki. W czerwcu 1929 roku rozpoczęto kolektywizację wsi (której nawet nie było w założeniach piatletki uchwalonych przez Ogólnorosyjski Centralny Komitet Wykonawczy Rady).▼
▲W października 1928 uchwalono pierwszy pięcioletni plan rozwoju gospodarki narodowej na lata 1929-1934. Ta
W wyniku masowego terroru udało się zgromadzić chłopów w [[kołchoz]]ach i [[sowchoz]]ach. Stalin kolektywizację nazwał wielkim przełomem, a w listopadzie tego samego roku Komitet Centralny Partii na posiedzeniu plenarnym zatwierdził nowe, ulepszone i przyśpieszone plany kolektywizacji i industrializacji, co w efekcie oznaczało zakończenie Nowej Ekonomicznej Polityki.
== Wyniki NEP-u ==
W okresie NEP-u ekonomiczne mechanizmy zostały oparte na zasadach rynkowych. Posunięcia te przyniosły bardzo szybko ożywienie gospodarcze, odrodzenie handlu i rynku, wzrost produkcji rolnej i przemysłowej oraz stabilizację finansową państwa. W ciągu 5 lat (1921-1926) wskaźnik produkcji przemysłowej wzrósł trzykrotnie (a w latach 1927 i 1928 wzrósł odpowiednio o 13 i 19%), rolnej dwukrotnie (a ogólna produkcja rolnicza była większa o 13% w porównaniu z rokiem 1913), ogólnie rzecz biorąc w okresie 1921-1929 średnioroczny wzrost dochodu narodowego wyniósł 18%. Wszystko to sprzyjało likwidacji zniszczeń wojennych, poprawie gospodarki i postrzegania
Warto podkreślić, że NEP wykorzystywał nieznane jeszcze (czy niestosowane na tak szeroką skalę) formy. W przemyśle oparto się na trustach i ich syndykalizacji, w rolnictwie zastosowano na szeroką skalę spółdzielczość, bankowość i handel zagraniczny oparto na publicznej własności. Dzięki zmianie zasadniczych celów, zasad i metod polityki gospodarczej NEP udowodnił, że ekonomiczne funkcje państwa mogą prowadzić do zwiększenia wydajności i wzrostu gospodarczego.
Ostatecznie jednak dorabiających się prywatnych właścicieli oskarżano o kontrrewolucję i związki z kapitałem zachodnim. Doszło do masowych aresztowań. Po
Warto zauważyć, że NEP był wzorowany na pierwotnej, leninowskiej polityce ekonomicznej, tj. „kapitalizmie państwowym”<ref>Pipes R.: Rewolucja rosyjska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994, s. 535. ISBN 978-83-233-2615-1.</ref> zakładającym nacjonalizację banków, przymusową syndykalizację oraz monopol państwowy w dziedzinie ekonomicznych stosunków zagranicznych oraz w poszczególnych gałęziach przemysłu ciężkiego. Lenin nie wspominał o [[nacjonalizacja|nacjonalizacji]] rolnictwa, wycofaniu pieniądza i zniesieniu własności prywatnej w takim stopniu, jak zostało to przeprowadzone w latach komunizmu wojennego 1918-1921. Lenin w sprawach ekonomicznych był raczej konserwatystą, a koncepcja jego opierała się w dużej mierze na systemie racjonowania zastosowanym np. w Niemczech w czasie I wojny światowej (patrz: W. Lenin „O podatku żywnościowym – znaczenie Nowej Polityki Ekonomicznej”).
Jednak na głosowaniu w kwietniu
{{Przypisy}}
* Wojciech Morawski: ''Zarys powszechnej historii pieniądza i bankowości'', Wydawnictwo TRIO Warszawa 2002▼
* Adam Krzyżanowski: ''Raj doczesny komunistów'', Arcana 2006▼
* Richard Pipes: ''Rosja Bolszewików'', Magnum 2005▼
* W. I. Lenin: ''O podatku żywnościowym'', Dzieła Zebrane tom I, Książka i Wiedza Warszawa 1949▼
==
▲*
[[Kategoria:Programy gospodarcze]]
| |||