I Proletariat: Różnice pomiędzy wersjami

|nazwa = Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia "Proletariat„Proletariat”

[[Plik:Proletariat.jpg|250px|thumb|right250px|Pierwszy numer pisma "Proletaryat"„Proletaryat”]]

[[Plik:Ludwik Warynski.JPG|250px|thumb|right250px|Ludwik Waryński, przywódca partii]]

'''Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat''' lub '''Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat''' – pierwsza polska partia robotnicza opierająca się na założeniach [[marksizm]]u (w historiografii PRL zwana również "I„I Proletariatem"Proletariatem” lub "Wielkim„Wielkim Proletariatem"Proletariatem”) funkcjonująca od 1882 do 1886. PięciuJej pięciu działaczy zostało straconych przez władze carskie.

== Historia ==

Partia powstała w 1882 roku w [[Warszawa|Warszawie]]. Jej założycielem był powracający w grudniu 1881 z [[Genewa|Genewy]] [[Ludwik Waryński]], oraz działacze lokalnych kółek [[Henryk Dulęba]] i [[Kazimierz Puchewicz]]. Waryński rozpoczął dyskusje w środowiskach robotników i studentów m.in. ze [[Stanisław Krusiński|Stanisławem Krusińskim]]. W kwietniu 1882 Waryński i Puchewicz wydali pierwszą niepodpisaną odezwę wspierającą strajk robotników w Warsztatach Naprawczych [[Kolej Warszawsko-Wiedeńska|Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej]]. Waryńskiego wspierał emisariusz petersburskiej grupy młodzieży polskiej [[Stanisław Kunicki]].

Organizacja w lipcu i sierpniu 1882 przygotowała swój pierwszy program jako "Odezwa„Odezwa Komitetu Robotniczego Partii Socjalno-Rewolucyjnej "«Proletariat"»”. Podstawą organizacji były 6-10 -osobowe kółka podporządkowane Komitetowi Robotniczemu. W grudniu 1882 organizację opuścił Kazimierz Puchewicz, który powołał w następnym roku [[Partia Robotnicza Solidarność|Partię Robotniczą Solidarność]], która ograniczała swoje działania wyłącznie do spraw ekonomicznych, odrzucając żądania polityczne.

W styczniu 1883 w [[Wilno|Wilnie]] odbył się pierwszy Zjazd partii. W skład tymczasowego kierownictwa powołano wówczas: Ludwika Waryńskiego, [[Tadeusz Rechniewski|Tadeusza Rechniewskiego]], [[Edmund Płoski|Edmunda Płoskiego]], Henryka Dulębę, [[Aleksandra Jentysówna|Aleksandrę Jentysówną]], Stanisława Kunickiego i [[Aleksander Dębski (socjalista)|Aleksandra Dębskiego]]. W marcu 1883 odbył się drugi zjazd w Warszawie, gdzie najprawdopodobniej przyjęto nazwę "Międzynarodowa„Międzynarodowa Socjalno Rewolucyjna Partia Proletariat"Proletariat”, którą sygnowano pisma partyjne. jednak w odezwach posługiwano się również nazwami "Socjalno„Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat"Proletariat”, lub "Socjalno„Socjalno-Rewolucyjna Partia"Partia”. Władza w partii należała do Komitetu Robotniczego, lub zamiennie Komitetu Centralnego, które były ciałami wieloosobowymi, a decyzje podejmowano demokratycznie. Wobec sytuacji politycznej i częstych aresztowań skład Komitetu Centralnego zmieniał się czterokrotnie.

We wrześniu 1883 aresztowano Ludwika Waryńskiego, Aleksandrę Jentysównę i Edmunda Płoskiego. W styczniu 1884 zostali aresztowani Tadeusz Rechniewski i Henryk Dulęba. Wobec zaistniałej sytuacji Stanisław Kunicki i Aleksander Dębski przyjęli do współpracy [[Ludwik Janowicz|Ludwika Janowicza]], [[Hilary Gostkiewicz|Hilarego Gostkiewicza]] i [[Zofia Płaskowicka-Dziankowska|Zofię Płaskowicką-Dziankowską]]. Bliskimi współpracownikami byli [[Bronisław Sławiński]] i [[Feliks Kon]]. 15 września 1883 ukazał się pierwszy numer pisma "Proletariat"„Proletariat”. W połowie 1883 do Krakowa musiała zbiec [[Maria Zofia Onufrowicz-Płoska]], która została tam w grudniu aresztowana i przekazana władzom carskim.

W lipcu 1884 aresztowano Stanisława Kunickiego, w późniejszym czasie pozostałych członków Komitetu. Nowe kierownictwo skupiło się wokół [[Maria Bohuszewiczówna|Marii Bohuszewiczówny]], byli to: [[Konstanty Strzemiński]], [[Rozalia Felsenhardt]], [[Józef Razumiejczyk]] a bliską współpracownicą była [[Julia Razumiejczyk]]. Grupa ta pracowała do września 1885, kiedy nastąpiły masowe aresztowania. Ostatni skład Komitetu Centralnego tworzyli [[Marian Stefan Ulrych]], [[Wincenty Buksznis]], [[Michał Żynda]], [[Władysław Wisłocki]], [[Teofil Bronikowski]] i [[Bronisława Waligórska]]. Grupę tę aresztowano w lipcu 1886 po nieudanym zamachu na prowokatora Piotra Pińskiego<ref>[[Irena Koberdowa]]:, ''Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat'', Książka i Wiedza, Warszawa 1981.</ref>.

W sierpniu 1885 rozpoczął się w Warszawie proces 29 "Proletariatczyków"„proletariatczyków”, wybranych spośród 190 aresztowanych<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Perl | imię = Feliks | tytuł = Dzieje ruchu socjalistycznego w zaborze rosyjskim (do powstania PPS) | wydawca = CKW PPS | miejsce = Warszawa | rok = 1932| strony = 202 | | isbn =}}</ref>. W grudniu ogłoszono wyrok skazujący sześciu z nich na karę śmierci, osiemnastu na 16 lat katorgi, dwóch na 8 lat katorgi, zaś dwóch na osiedlenie na Syberii. Po odwołaniach karę śmierci utrzymano dla [[Piotr Bardowski|Piotra Bardowskiego]], Jana Pietrusińskiego, Stanisława Kunickiego i Michała Ossowskiego. wyrok wykonano 28 stycznia 1886, na stokach Cytadeli Warszawskiej. Józef Szmaus i Mikołaj Lury, zostali skazani na 20 lat katorgi (wskutek odwołania od kary smierciśmierci). Na 16 lat katorgi skazano: Teoflia Błocha, Ludwika Janowicza, Ludwika Waryńskiego i [[Mieczysław Mańkowski|Mieczysława Mańkowskiego]]<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Perl | imię = Feliks | tytuł = Dzieje ruchu socjalistycznego w zaborze rosyjskim (do powstania PPS) | wydawca = CKW PPS | miejsce = Warszawa | rok = 1932| strony = 207 | | isbn =}}</ref>..