Wikipedia

Andrzej Orwid-Eljaszewicz: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Pierwoszyno - obecnie Kosakowo
m drobne formatowanie
Linia 23:
|commons =
}}
'''Andrzej Sławomir Orwid-Eljaszewicz''' [[pseudonim]] „Ala”, „Waszkiewicz” (ur. [[14 sierpnia]] [[1911]] w Byszewie, zm. [[20 lutego]] [[1944]] w [[Radom|Radomiu]]) – oficer Polskiej Marynarki Handlowej GAL, aktywny członek Ruchu Oporu, organizator komórek [[Organizacja Wojskowa Związek Jaszczurczy|Związku Jaszczurczego]] na [[Pomorze|Pomorzu]], zamordowany przez [[gestapo]] w [[Radom]]iu, pseudonimy: "Ala", "Waszkiewicz"Radomiu.
 
== Biogram ==
Urodził się [[14 sierpnia]] [[1911]] r. w Byszowie ([[Gubernia kijowska|Gubernia Kijowska]]) w rodzinie inteligenckiej, szlacheckiej. Jego matka Stefania z d. Jaksa Plewkiewicz h. [[Gryf (herb szlachecki)|Gryf]] wywodziła się z wielkiego rodu Jenerała [[Arnold Byszewski|Arnolda Byszewskiego]] posła na [[Sejm Czteroletni]] odznaczonego [[Order Orła Białego|Orderem Orła Białego]] i hrabianki Katarzyny Skórzewskiej h. [[Ogończyk|Drogosław]], ojciec Andrzeja – Władysław Jan Orwid-Eljaszewicz był również [[szlachcic]]em h. [[Giejsz|Geisz]]. [[Patriotyzm]] – miał zatem zaszczepiony od dziecka. Jako 7-letni chłopiec przyjechał wraz z rodziną i siostrą Ireną w [[1918]] r. do [[Warszawa|Warszawy]], a w [[1920]] r. przeniósł się do [[Poznań|Poznania]]. W tymże roku wstąpił do Korpusu Kadetów, gdzie uczył się do [[1926]] r. W [[1932]] r. ukończył Liceum Handlowe w Poznaniu, później Instytut Handlu Morskiego i Techniki Portowej w [[Gdynia|Gdyni]]. Instytut ukończył 24 maja [[1933]] r., będąc od [[1931]] r. zatrudniony w Przedsiębiorstwie Gdynia – Ameryka Line (GAL). Po ukończeniu tej ekskluzywnej uczelni, która znajdowała się pod protektoratem prezydenta Rzeczypospolitej – [[Ignacy Mościcki|Ignacego Mościckiego]], kontynuował pracę w Przedsiębiorstwie Żeglugowym GAL, pływając jako oficer Marynarki Handlowej na niemal wszystkich statkach tego armatora w owym czasie, jak: s/s "Kościuszko", s/s "Warszawa", s/s "Polonia", s/s"Puławski". W [[1935]] r. wypłynął w pierwszą podróż z Gdyni do [[Nowy Jork|Nowego Jorku]] na statku m/s "Piłsudski". Pływał z takimi kapitanami, jak: [[Eustazy Borkowski]], [[Mamert Stankiewicz]], E. Pacewicz, czy [[Zdenko Knötgen|Zdenko Knoetgen]].▼
 
▲Urodził się [[14 sierpnia]] [[1911]] r. w Byszowie ([[Gubernia kijowska|Gubernia Kijowska]]) w rodzinie inteligenckiej, szlacheckiej. Jego matka Stefania z d. Jaksa Plewkiewicz h. [[Gryf (herb szlachecki)|Gryf]] wywodziła się z wielkiego rodu Jenerała [[Arnold Byszewski|Arnolda Byszewskiego]] posła na [[Sejm Czteroletni]] odznaczonego [[Order Orła Białego|Orderem Orła Białego]] i hrabianki Katarzyny Skórzewskiej h. [[Ogończyk|Drogosław]], ojciec Andrzeja – Władysław Jan Orwid-Eljaszewicz był również [[szlachcic]]em h. [[Giejsz|Geisz]]. [[Patriotyzm]] – miał zatem zaszczepiony od dziecka. Jako 7-letni chłopiec przyjechał wraz z rodziną i siostrą Ireną w [[1918]] r. do [[Warszawa|Warszawy]], a w [[1920]] r. przeniósł się do [[Poznań|Poznania]]. W tymże roku wstąpił do Korpusu Kadetów, gdzie uczył się do [[1926]] r. W [[1932]] r. ukończył Liceum Handlowe w Poznaniu, później Instytut Handlu Morskiego i Techniki Portowej w [[Gdynia|Gdyni]]. Instytut ukończył 24 maja [[1933]] r., będąc od [[1931]] r. zatrudniony w Przedsiębiorstwie Gdynia – Ameryka Line (GAL). Po ukończeniu tej ekskluzywnej uczelni, która znajdowała się pod protektoratem prezydenta Rzeczypospolitej – [[Ignacy Mościcki|Ignacego Mościckiego]], kontynuował pracę w Przedsiębiorstwie Żeglugowym GAL, pływając jako oficer Marynarki Handlowej na niemal wszystkich statkach tego armatora w owym czasie, jak: s/s "Kościuszko", s/s "Warszawa", s/s "Polonia", s/s"Puławski". W [[1935]] r. wypłynął w pierwszą podróż z Gdyni do [[Nowy Jork|Nowego Jorku]] na statku m/s "Piłsudski". Pływał z takimi kapitanami, jak: [[Eustazy Borkowski]], [[Mamert Stankiewicz]], E. Pacewicz, czy [[Zdenko Knötgen|Zdenko Knoetgen]].
20 września [[1934]] został skierowany do [[Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty|Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie]]. Dywizyjny Kurs Podchorążych Piechoty przy [[18 Pułk Piechoty|18 pp]] w [[Skierniewice|Skierniewicach]] ukończył w czerwcu 1935 r. ze stopniem podchorążego rezerwy, po czym otrzymał przydział do pułku piechoty, z jednoczesnym zwolnieniem do rezerwy i awansem do stopnia plutonowego. W [[1937]] r. został mianowany podporucznikiem rezerwy piechoty. We wniosku nominacyjnym podano: ''Bardzo dobry, zdolności kierownicze i wychowawcze posiada bardzo dużo. Posiada talent taktyczny w stopniu wystarczającym zupełnie do szczebla plutonu. W działaniach bojowych energiczny pewny siebie, sumienny, obowiązkowy''. Podobną opinię nadesłano z Samodzielnego Referatu Informacyjnego przy Dowództwie Okręgu Korpusu VIII. Jako absolwent Szkoły Podchorążych Piechoty w Zambrowie otrzymał przydział do [[64 Grudziądzki Pułk Piechoty|64 pp]] w [[16 Pomorska Dywizja Piechoty|16. Dywizji Piechoty]] w [[Grudziądz]]u. W 1937 r. podjął pracę w Urzędzie Frachtowym w Gdyni.▼
 
▲20 września [[1934]] został skierowany do [[Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty|Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie]]. Dywizyjny Kurs Podchorążych Piechoty przy [[18 Pułk Piechoty|18 pp]] w [[Skierniewice|Skierniewicach]] ukończył w czerwcu 1935 r. ze stopniem podchorążego rezerwy, po czym otrzymał przydział do pułku piechoty, z jednoczesnym zwolnieniem do rezerwy i awansem do stopnia plutonowego. W [[1937]] r. został mianowany podporucznikiem rezerwy piechoty. We wniosku nominacyjnym podano: ''Bardzo dobry, zdolności kierownicze i wychowawcze posiada bardzo dużo. Posiada talent taktyczny w stopniu wystarczającym zupełnie do szczebla plutonu. W działaniach bojowych energiczny pewny siebie, sumienny, obowiązkowy''. Podobną opinię nadesłano z Samodzielnego Referatu Informacyjnego przy Dowództwie Okręgu Korpusu VIII. Jako absolwent Szkoły Podchorążych Piechoty w Zambrowie otrzymał przydział do [[64 Grudziądzki Pułk Piechoty|64 pp]] w [[16 Pomorska Dywizja Piechoty|16. Dywizji Piechoty]] w [[Grudziądz]]u. W 1937 r. podjął pracę w Urzędzie Frachtowym w Gdyni.
Zmobilizowany 26 sierpnia [[1939]], wziął udział w [[kampania wrześniowa|wojnie obronnej 1939 r.]] w składzie 16 DP wraz z dowodzoną przez gen. [[Władysław Bortnowski|Władysława Bortnowskiego]] [[Armia Pomorze|Armią "Pomorze"]] w morderczej [[bitwa nad Bzurą|bitwie nad Bzurą]]. Unikając wzięcia do niewoli niemieckiej, przedarł się do Gdyni, gdzie nawiązał kontakty konspiracyjne, a następnie wraz z wysiedloną rodziną wyjechał do [[Włocławek|Włocławka]], a potem do Warszawy w celu dalszego działania w konspiracji [[ZWZ]]-[[AK]].▼
 
=== Kampania wrześniowa ===
 
▲Zmobilizowany 26 sierpnia [[1939]], wziął udział w [[kampania wrześniowa|wojnie obronnej 1939 r.]] w składzie 16 DP wraz z dowodzoną przez gen. [[Władysław Bortnowski|Władysława Bortnowskiego]] [[Armia Pomorze|Armią "Pomorze"]] w morderczej [[bitwa nad Bzurą|bitwie nad Bzurą]]. Unikając wzięcia do niewoli niemieckiej, przedarł się do Gdyni, gdzie nawiązał kontakty konspiracyjne, a następnie wraz z wysiedloną rodziną wyjechał do [[Włocławek|Włocławka]], a potem do Warszawy w celu dalszego działania w konspiracji [[ZWZ]]-[[AK]].
 
Aresztowany przez gestapo 2 listopada 1939 za działalność antyhitlerowską, został skazany na śmierć. Po ujawnieniu w śledztwie, że uczestniczył podczas jednego z rejsów w "GAL"-u w ratowaniu załogi tonącego niemieckiego statku "Horst Wessel" – zamieniono mu wyrok śmierci na 6 miesięcy więzienia na ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie, gdzie spotkał się m.in. z [[Bolesław Piasecki|Bolesławem Piaseckim]] z [[Ruch Narodowo-Radykalny Falanga|Ruchu Narodowo-Radykalnego "Falanga"]]. Tam też zorganizował siatkę konspiracyjną, utrzymując łączność ze światem zewnętrznym i z organizacją poprzez strażnika więziennego p. Dąbrowskiego oraz swoją siostrę Irenę Eljaszewicz (Irena Rett-Wilczkowiak) ps. "Iskierka" (przez krótki czas związana była z ZWZ w Warszawie, gdzie kolportowała prasę konspiracyjną m.in. [[Biuletyn Informacyjny|"Biuletyn Informacyjny"]]).
 
Po wyjściu z więzienia 3 maja [[1940]] natychmiast nawiązał kontakty z dawnymi członkami [[Obóz Narodowo-Radykalny|Obozu Narodowo-Radykalnego]] (z organizacją tą związany był jeszcze przed wojną na terenie [[Poznań|Poznania]] lub Gdyni), gdzie zapoznał się z tworzonymi przez nich strukturami Związku Jaszczurczego. Do organizacji tej wciągnął go [[Mieczysław Dukalski]] – p.o. kmdta ZJ na Pomorzu. W początkach sierpnia 1940 r. Andrzej Orwid-Eljaszewicz został skierowany do Gdyni z poleceniem zorganizowania pracy podziemnej komórki ZJ oraz siatki Wydziału Zachodniego Oddziału II KG ZJ (Ekspozytura "Z"). Jako długoletni mieszkaniec Gdyni znał środowisko, dzięki czemu udało mu się zwerbować wielu zaufanych i nastawionych patriotycznie ludzi do pracy w tej organizacji. Do działalności wywiadowczej wciągnął zasłużone rodziny gdyńskie: Helenę, Czesława, Bernarda i Stefana Henslów, Halinę i Stanisława Strzeleckich, Helenę Barczak, Franciszka Gburka (z [[Tajny Hufiec Harcerzy|Tajnego Hufca Harcerzy]]), Irenę Piotrowską, Leona Schulza, kpt. rez. Antoniego Wiensa-Wiśniewskiego (z wywiadu ZWZ-AK) i innych.
 
Sieć wywiadowcza ZJ zbierała informacje o produkcji stoczni, ruchu okrętów – głównie dużych jednostek liniowych [[Kriegsmarine]], przemyśle zbrojeniowym, obsadzie kierowniczych stanowisk, dyslokacji obiektów wojskowych (nanoszono je na mapy) oraz o nastrojach panujących wśród ludności polskiej i niemieckiej. Rejestrowano też nazwiska aktywnych funkcjonariuszy hitlerowskich. Bardzo aktywnie pomagali w tej pracy muzycy z "Cafe Berlin". Z poszczególnymi członkami organizacji kontaktował się przeważnie w gdyńskich kawiarniach i w mieszkaniu Henslów przy pl. Grunwaldzkim nr 18.
Linia 39 ⟶ 43:
Wkrótce nawiązał kontakty z [[Bydgoszcz]]ą, co pozwoliło na rozwinięcie działalności. Przy pomocy Michała Hensla – ojca Stefana – zatrudnił się w zakładzie stolarskim Bernarda Badziąga, także pracującego dla wywiadu ZJ i ZWZ-AK. W zakładzie tym spotykał się z kmd. [[Konstanty Jacynicz|Konstantym Jacyniczem]], z którym utrzymywał stałe kontakty. Komandor był jego przedwojennym znajomym z "GAL"-u, pracownikiem w przedwojennej organizacji wywiadowczej "Alfa", a w czasie okupacji przebywającym w Warszawie Komendantem Związków Wybrzeża Morskiego oraz zastępcą Komendanta Wydziału Marynarki Wojennej "Alfa" KG ZWZ-AK. Andrzej Orwid-Eljaszewicz był więc przypuszczalnie również współpracownikiem organizacji wywiadowczej "Alfa".
 
W połowie czerwca [[1941]] r. został mianowany kierownikiem wywiadu na Gdynię. W związku z wyznaczeniem nowych zadań przez KG ZJ przekazał to kierownictwo Stefanowi Henslowi. Zachował jednak kontrolę nad gdyńską grupą ZJ i nadal kierował pracą łączników utrzymujących łączność pomiędzy Warszawą a Gdynią: Zenonem Narojkiem i Edwardem Koniecznym. Ważniejsze meldunki obierał osobiście. W tym celu przyjeżdżał z Warszawy do Gdyni i do [[Władysławowo|Władysławowa]]. W Warszawie utrzymywał stały kontakt z Mieczysławem Dukalskim, Arnoldem Nierzwickim ps. "Krzysztof", [[Stanisław Jeute|Stanisławem Leonem Jeute]] ps. "Stach Zachodni", "Stach", "Cezary" oraz z grupą gdynian – członków ZJ mieszkających w Warszawie, jak również z kmdr. Konstantym Jacyniczem (sieć wywiadu kmdy Okręgu Pomorskiego ZWZ-AK). Spotkania w Warszawie odbywały się przy ul. Wilczej oraz w kawiarniach stanowiących punkty kontaktowe ZJ.
 
W okresie lat 1940–[[1942]]1940–1942 na terenie Gdyni nastąpił znaczny rozwój konspiracji. Najsilniejszą z nich był ZWZ-AK, z którą ściśle współpracowała organizacja [[Szare Szeregi|"Szarych Szeregów"]], której komendantem był [[Lucjan Cylkowski]] oraz organizacja Związek Jaszczurczy kierowana przez Andrzeja Orwid-Eljaszewicza "Ala". W końcu marca 1942 r. Andrzej Orwid-Eljaszewicz, przewożąc rozkazy z Warszawy do Gdyni, wpadł w zastawioną na niego pułapkę i został aresztowany przez gestapo na dworcu kolejowym w Gdyni. W tym czasie miały miejsce masowe aresztowania członków wywiadu ZJ w [[III Rzesza|Rzeszy]], na ziemiach zaanektowanych, jak również w szeregach ZWZ-AK.
Pod koniec marca 1942 r. Orwid- Ekjaszewicz wpadł w zastawioną na niego pułapkę i został aresztowany przez gestapo na dworcu kolejowym w Gdyni, ale udało mu się zbiec i ostrzec część ludzi z jego organizacji. Po wyjeździe z Gdyni do Warszawy Andrzej Orwid-Eljaszewicz kilkakrotnie zmieniał nazwisko (Iwaszkiewicz, Waszkiewicz, Kaczmarek i nadal działał w konspiracji.
 
Linia 50 ⟶ 54:
Najprawdopodobniej 20 lutego 1944 r. Andrzej Orwid-Eljaszewicz ps.„Ala” został rozstrzelany.
 
W 49 lat po bohaterskiej śmierci Andrzeja Orwid-Eljaszewicza, [[23 maja]] [[1993]] władze w Białobrzegach, kościół parafialny pw. Świętej Trójcy i niestrudzony w swych działaniach poświęconych pamięci współtowarzyszy broni poległych za Ojczyznę, redaktor Janusz Skalski – dokonali odsłonięcia i poświęcenia pomnika przez biskupa radomskiego Edwarda Materskiego i biskupa Bronisława Dembowskiego, ordynariusza diecezji włocławskiej.
 
8-tonowy głaz z marmurową tablicą, krzyżem, znakiem Polski Walczącej i przesłaniem "Tobie Ojczyzno" – przypomina o wydarzeniach tamtych lat. Symboliczna mogiła Andrzeja Orwid-Eljaszewicza znajduje się w Alei Zasłużonych na Gdyńskim Cmentarzu Komunalnym w Kosakowie.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Orwid-Eljaszewicz”