Komunistyczna Partia Czechosłowacji: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Umiarkowani, czyli Pragmatycy: terminolog. przy użyciu AWB |
Nie podano opisu zmian |
||
Linia 2:
[[Plik:KSC legitimace.jpg|thumb|right|130px|Legitymacja członkowska KSČ]]
'''Komunistyczna Partia Czechosłowacji''' ([[język czeski|cz.]], [[Język słowacki|sł.]] Komunistická strana Československa, KSČ) – istniejąca w latach [[1921]]-[[1992]] [[Czechosłowacja|czechosłowacka]] partia polityczna, sprawująca władzę w [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]] w latach [[1948]]-[[1989]].
[[Ustawa o bezprawności reżimu komunistycznego i oporze przeciw niemu]], uchwalona w [[Czechy|Czechach]] w 1993 potępiła partię i uznała za organizację zbrodniczą.
Obecnie największymi spadkobiercami partii jest [[Komunistyczna Partia Słowacji]] i [[Komunistyczna Partia Czech i Moraw]].
== Historia ==
=== 1921–1945 ===
Komunistyczna Partia Czechosłowacji została założona na kongresie [[Czeska Partia Socjaldemokratyczna|Czechosłowackiej Partii Socjademokratycznej]] w [[Praga|Pradze]], zwołanym w dniach 14-16 maja 1921<ref>[http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1921/jul/17b.htm Lenin Collected Works, Progress Publishers, 1976, Moscow, Volume 45,
O przywódcy komunistów, [[Klement Gottwald|Klemencie Gottwaldzie]], stało się głośno dopiero po wygłoszonym w parlamencie przemówieniu: "Jesteśmy partią czeskiego [[proletariat]]u, a naszą faktyczną centralą jest [[Moskwa]]. Pojedziemy do Moskwy aby uczyć się, wiecie czego? Pojedziemy uczyć się od [[ZSRR|rosyjskich]] [[bolszewizm|bolszewików]] jak ukręcić wam łeb. I wiecie, że rosyjscy bolszewicy są w tym mistrzami... Nie będziecie się więcej śmiać!" Słowa te wywołały konsternację wśród parlamentarzystów{{fakt}}. ▼
▲Komunistyczna Partia Czechosłowacji została założona na kongresie [[Czeska Partia Socjaldemokratyczna|Czechosłowackiej Partii Socjademokratycznej]] w [[Praga|Pradze]], zwołanym w dniach 14-16 maja 1921<ref>[http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1921/jul/17b.htm Lenin Collected Works, Progress Publishers, 1976, Moscow, Volume 45, page 213] {{lang|en}}</ref> Organem prasowym nowej partii ustanowiono ''[[Rudé právo]]'', gazetę która należała uprzednio do [[socjaldemokracja|socjaldemokratów]]. Komunistyczna Partia Czechosłowacji była jedną z ok. dwudziestu [[demokracja|demokratycznie]] konkurujących między sobą partii, nigdy jednak nie wchodziła w skład rządów przedwojennej [[Czechosłowacja|Pierwszej Republiki]].
Partia była czechosłowacką sekcją [[Międzynarodówka Komunistyczna|Międzynarodówki Komunistycznej]]. W
▲O przywódcy komunistów, [[Klement Gottwald|Klemencie Gottwaldzie]], stało się głośno dopiero po wygłoszonym w parlamencie przemówieniu: "Jesteśmy partią czeskiego [[proletariat]]u, a naszą faktyczną centralą jest [[Moskwa]]. Pojedziemy do Moskwy aby uczyć się, wiecie czego? Pojedziemy uczyć się od [[ZSRR|rosyjskich]] [[bolszewizm|bolszewików]] jak ukręcić wam łeb. I wiecie, że rosyjscy bolszewicy są w tym mistrzami... Nie będziecie się więcej śmiać!" Słowa te wywołały konsternację wśród parlamentarzystów.
Partia została zdelegalizowana po rozbiorach Czechosłowacji<ref>[http://www.kpv-praha15.wz.cz/kpv_zpravodaj_clanek47.htm Zastavení a zákaz činnosti KSČ v roce 1938]</ref><ref>{http://www.totalita.cz/vysvetlivky/o_novotnya.php Antonín NOVOTNÝ, československý komunistický politik a prezident. totalita.cz
▲Partia była czechosłowacką sekcją [[Międzynarodówka Komunistyczna|Międzynarodówki Komunistycznej]]. W [[1928]] czechosłowaccy komuniści byli jej drugą, największą sekcją, z szacunkową liczbą 138 000 członków.<ref>[http://www.marxists.org/archive/chamberlin-william/1929/soviet-russia/ch11.htm William Henry Chamberlin "Soviet Russia: A Living Record and a History"] {{lang|en}}</ref>
]</ref><ref>[http://www.hrad.cz/cs/prezident-cr/prezidenti-v-minulosti/antonin-novotny.shtml Nakl. Libri: "Kdo byl kdo v našich dějinách 20. století": Antonín Novotný]</ref>. KPCz kontynuowała swoją działalność w podziemiu. Partia brała udział w antyhitlerowskich protestach z października 1939 roku przez co podporządkowany Stalinowi Komintern obwinił partię (ze względu na pozostawanie w mocy [[pakt Ribbentrop-Mołotow|paktu Ribbentrop Mołotow]]) o "elementy szowinistyczne"<ref>Cohen, Yohanon, ''Small Nations in Times of Crisis and Confrontation'', SUNY Press, 1989, ISBN 0791400182, s.110</ref>.
W czasie [[II wojna światowa|II
=== 1945–1969 ===
Komunistyczna Partia Czechosłowacji była koalicjantem w powojennym rządzie od
▲Komunistyczna Partia Czechosłowacji była koalicjantem w powojennym rządzie od [[1945]]. Począwszy od [[Zamach stanu w Czechosłowacji (1948)|zamachu stanu z 1948]], kiedy to wolne wybory i pozostałe wolności polityczne zostały efektywnie zniesione, władzę dzierżył [[Front Narodowy (Czechosłowacja)|Front Narodowy]]. Była to koalicja, w której KSČ miała 2/3 miejsc, a pozostałą 1/3 dzieliło między siebie pięć innych partii. De facto, KSČ posiadała władzę absolutną, a obecność pozostałych koalicjantów miała w założeniu sprawiać wrażenie [[Pluralizm polityczny|politycznego pluralizmu]]. Partie te pełniły rolę satelicką wobec KSČ. Czechosłowackie struktury rządowe istniały tylko po to by wprowadzać decyzje polityczne podejmowane przez komunistów. Osiągnęli oni ten stan umieszczając swoich członków na każdej pozycji rządowej, związanej z podejmowaniem kluczowych decyzji politycznych.
Wybuchł spór pomiędzy premierem Klementem Gottwaldem, a Sekretarzem Generalnym partii, [[Rudolf Slánský|Rudolfem Slánskim]], dotyczący stopnia dostosowania państwa do modelu radzieckiego. W [[1951]] Slánskiego wraz z kilkoma innymi komunistycznymi prominentami aresztowano pod zarzutem uczestnictwa w "spisku [[trockizm|trockistowsko]]-[[Josip Broz Tito|titowsko]]-[[syjonizm|syjonistycznym]]". W [[1952]] przeprowadzono [[proces pokazowy]] (zob. [[Proces praski]]), w wyniku którego Slánskiego oraz 10 innych oskarżonych [[egzekucja|stracono]].
Linia 24 ⟶ 28:
=== 1969–1992 ===
W kwietniu
▲W kwietniu [[1969]], Dubček stracił stanowisko [[I sekretarz|Sekretarza Generalnego]] i w [[1970]] został wydalony z partii. Zastąpił go [[Gustáv Husák]]. Podczas okresu [[Normalizacja (Czechosłowacja)|Normalizacji]], jaki nastąpił po tych wydarzeniach, Husák skutecznie rządził koalicją złożoną w istocie z frakcji umiarkowanych i "twardogłowych". Opis tych dwóch partii znajduje się poniżej.
==== Umiarkowani, czyli Pragmatycy ====
Umiarkowani członkowie partii, zwani także Pragmatykami reprezentowani byli przez Gustáva Husáka, który przewodził frakcji neostalinowskiej KSČ. Jako umiarkowany i pragmatyk, był on naciskany przez "[[ortodoksja|Twardogłowych]]", reprezentowanych przez [[Vasil Biľak|Vasila Biľaka]].
Linia 35 ⟶ 37:
Inni prominenci zaliczani do grupy Umiarkowanych-Pragmatyków, którzy rządzili do 1987:
*
*
*
*
Przywódcy ci, popierali reformy wprowadzane przez Dubčeka w późnych [[lata 60. XX wieku|latach 60.]], niemniej jednak stopniowo skłaniali się ku ortodoksyjnym regułom zaprowadzonych w partii po inwazji wojsk [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]] i odsunięciu Dubčeka od władzy. Przyjęli później elastyczniejszą postawę względem reform gospodarczych i działalności [[dysydent]]ów.
==== "Twardogłowi" ====
W opozycji do Umiarkowanych stali tzw. "Twardogłowi":
*
*
*
*
*
*
Byli oni przeciwnikami reform politycznych i gospodarczych, oraz zajmowali twarde stanowisko w sprawie odstępstw ideologicznych.
Linia 61 ⟶ 62:
== Cele ==
Według teorii [[Leninizm|marksizmu-leninizmu]], partia komunistyczna reprezentuje klasę pracującą - [[rewolucja|rewolucyjny]] [[proletariat]] - broniąc jej interesów przed [[kapitalizm|kapitalistyczną]] [[burżuazja|burżuazją]]. Okres pomiędzy upadkiem burżuazji, a osiągnięciem komunizmu jest tematem, na który [[Karol Marks|Marks]] wypowiadał się powściągliwie, opisując jedynie ogólnikowo ustanowienie [[Kraje socjalistyczne|demokracji socjalistycznej]], która miała ostatecznie zacząć zanikać (powoli zmieniać się z zwykłą [[demokracja|demokrację]]), aż do przeobrażenia w społeczeństwo komunistyczne. Kilka dekad później, [[Włodzimierz Lenin]] stając na czele rewolucji oraz przed możliwością objęcia władzy przez komunistów, odłożył teoretyczne niuanse na bok. Sugerował, że po upadku burżuazji nastąpi okres przejściowy określany jako [[socjalizm]], demokracja radziecka oraz rządy partii komunistycznej - "[[dyktatura proletariatu]]". Jednakże, w praktyce okazało się, że faza ta trwała dużo dłużej niż Lenin przewidywał. Jego sugestia, że "dyktatura proletariatu" powinna trwać w [[ZSRR]] do [[1923]] roku, służy jako ogólny komentarz do rozbieżności między teorią, a praktyką. Gdy tylko Partia Komunistyczna doszła do władzy, szybko okazało się że zachowuje się ona bardzo podobnie do innych "okopanych [[biurokracja|biurokracji]]", a jej rewolucyjny mandat (jak i radzieckiej demokracji) został utracony. Energia rzadzących koncentrowała się na tym aby utrzymać się u władzy.
== Organizacja ==
=== Szczebel ogólnokrajowy ===
Organizacja KSČ bazowała na leninowskiej koncepcji [[Centralizm demokratyczny|centralizmu demokratycznego]], która dbała o partyjnych liderów każdego szczebla, ale jednocześnie wymagała też zupełnego podporządkowania każdego z tych szczebli jednostce nadrzędnej. W związku z tym polityka i program partii były ustalane odgórnie oraz obowiązywały bezwarunkowo niższe organy i indywidualnie, poszczególnych członków partii. W teorii, sprawy polityczne miały być otwarcie i swobodnie dyskutowane na kongresach, zebraniach i na łamach partyjnej prasy. W praktyce, dyskusja ta była jedynie odzwierciedleniem decyzji podjętych przez wąską grupę prominentów partyjnych najwyższego szczebla.
* Najwyższym organem KSČ był partyjny kongres, który normalnie zbierał się co pięć lat, na obrady trwające mniej niż tydzień. Wyjątek został uczyniony w związku z Czternastym Kongresem Partii, który został zwołany w sierpniu 1968 pod rządami Dubčeka. Zwołany niemal w sekrecie, w fabryce [[traktor]]ów u początków radzieckiej okupacji, potępił tę inwazję. Kongres uznano później za nielegalny, jego inicjatywy anulowano i w maju 1971 r. powołano drugi, legalny Czternasty Kongres Partii. Piętnasty Kongres Partii zwołano w 1976 roku, szesnasty - w kwietniu 1981 r., a siedemnasty w marcu 1986 r. Teoretycznie, kongres partyjny był odpowiedzialny za podejmowanie podstawowych decyzji politycznych, jednakże w praktyce leżało to w gestii Prezydium Komitetu Centralnego - to on brał odpowiedzialność za decyzje i prowadzenie polityki. Kongres zatwierdzał jedynie sprawozdania i wytyczne naczelnego kierownictwa partii. Statutowe obowiązki przypisane kongresowi obejmowały: kształtowanie partyjnej polityki krajowej i zagranicznej, zatwierdzanie programu partii i statutów, wybór Komitetu Centralnego oraz Komisji Centralnego Nadzoru i Audytu, jak również aprobatę ich sprawozdań.
*
*
*
*
*
*
*
=== Szczebel republiki ===
Na poziomie republiki struktura partyjna odbiegała od standardów szczebla rządowego. W Słowackiej Republice Socjalistycznej, w odróżnieniu od Czeskiej Republiki Socjalistycznej, istniały odrębne jednostki partii komunistycznej (zob. [[Komunistyczna Partia Słowacji]]). Komunistyczna Partia Slowacji (cz. KSS) pojawiła się po II wojnie światowej, jako odrębne od KSČ stronnictwo, ale obie zjednoczyły się po przejęciu władzy przez komunistów w 1948 r. Ruchy reformatorskie lat 60. opowiadały się za powrotem ich [[autonomia|autonomii]] na poziomie republik. Jako odpowiednik KSS zostało utworzone Biuro ds. Zaprowadzenia Prac Partii na Ziemiach Czeskich, ale jego działalność po inwazji 1968 tłumiono, by w [[1971]] całkowicie zlikwidować. KSS przetrwała wyłącznie formalnie, jakkolwiek jednak na zasadzie ustępstwa wobec Słowaków.
=== Szczebel regionalny ===
KSČ miała 10 pododdziałów regionalnych - siedem w Czechach i trzy na Słowacji, odpowiadającym podziałowi na "kraje" - dziesięciu głównym jednostkom administracji rządowej. Dodatkowo istniały organy municypalne, w [[Praga|Pradze]] i [[Bratysława|Bratysławie]], którym nadano status regionalnych ze względu na wielkość. Regionalne zjazdy wybierały komitety regionalne, te z kolei sekretarza przewodniczącego, sekretarzy oraz regionalną Komisję Nadzoru i Audytu.
Linia 92 ⟶ 89:
== Członkostwo ==
Od momentu przejęcia władzy w
Uzyskanie członkostwa w KSČ było uzależnione od odbycia rocznego stażu członka-kandydata. Członek-kandydat nie mógł głosować, ani być wybieranym do komitetów. Dodatkowo istniał również staż kandydacki dla dla przywódców partyjnych, począwszy od szczebla lokalnego po Prezydium. Kandydaci ci, już jako członkowie partii, byli szkoleni dla przekazania im w przyszłości konkretnych zadań przywódczych.
=== Szkolenie członków partii ===
Indoktrynacja i szkolenie członków partii były jednymi z podstawowych obowiązków organizacji szczebla regionalnego oraz dystryktu. Większość tego rodzaju pracy odbywała się właśnie tam. Jednostki dystryktu i regionalne współdziałały z lokalnymi organizacjami partyjnymi we wprowadzaniu programów oraz wyznaczaniu członków partii, którzy mieli być na te kursy kierowani. Ogólnie rzecz biorąc, system szkolenia partyjnego zmienił się nieco od czasu jego wprowadzenia, czyli 1949 r. Organizacje miejskie oraz dystryktu prowadziły zaoczne kursy z zakresu: podstaw marksizmu-leninizmu, historii komunizmu, [[ekonomia marksistowska|ekonomii socjalistycznej]] oraz aktualnego stanowiska partii w sprawach krajowych oraz międzynarodowych.
Linia 103 ⟶ 99:
=== Przekrój społeczny członków partii ===
Z racji pretendowania do bycia partią robotniczą, pytanie o pochodzenie społeczne członków KSČ wydaje się być szczególnie istotnym. Partia często wstrzymywała się od podawania danych dotyczących swoich członków, a pytanie jak wielu z nich wywodzi się z rewolucyjnego proletariatu, należało do drażliwych. Ukazujące się oficjalne sprawozdania wyolbrzymiały udział robotników w szeregach partyjnych. Niemniej jednak trendy były oczywiste. Najwyższy ich udział partia notowała zaraz po II wojnie światowej, ale jeszcze przed dojściem do władzy w 1948 r. Szacuje się, że wynosił on około 60%. Od tego czasu udział ten konsekwentnie malał, by w
▲Z racji pretendowania do bycia partią robotniczą, pytanie o pochodzenie społeczne członków KSČ wydaje się być szczególnie istotnym. Partia często wstrzymywała się od podawania danych dotyczących swoich członków, a pytanie jak wielu z nich wywodzi się z rewolucyjnego proletariatu, należało do drażliwych. Ukazujące się oficjalne sprawozdania wyolbrzymiały udział robotników w szeregach partyjnych. Niemniej jednak trendy były oczywiste. Najwyższy ich udział partia notowała zaraz po II wojnie światowej, ale jeszcze przed dojściem do władzy w 1948 r. Szacuje się, że wynosił on około 60%. Od tego czasu udział ten konsekwentnie malał, by w [[1970]] r. stopnieć do ok. 1/4. We wczesnych latach 70. oficjalne media potępiły "poważną nierównowagę" odnotowując przy tym, że "obecna struktura społeczna i klasowa partii nie przystaje do roli partii jako awangardy klasy robotniczej". Na przykład w wysoko uprzemysłowionych centralnych Czechach do partii należał co piąty urzędnik i tylko co 35 robotnik. W 1976 r. po intensywnych wysiłkach rekrutacyjnych udział robotników wzrósł do około 1/3 członków KSČ, czyli poziomu porównywalnego z rokiem 1962. W latach 80. kierowana potrzebą "zintensyfikowania" rozwoju gospodarczego partia rozluźniła surowe zasady rekrutacji. W miejsce dotychczasowego priorytetu pozyskiwania na rzecz partii młodych robotników, pozwolono komitetom dystrykcyjnym i regionalnym na bardziej elastyczną politykę, jakkolwiek jednak udział robotników nie mógł maleć.
Jeśli chodzi o przeciętny wiek komunistów, to można zaobserwować tu podobne trendy. W późnych latach 60. mniej niż 30% członków KSČ miało mniej niż 35 lat, blisko 20% powyżej 60, a ponad 50% - 45 lat i więcej. Złośliwy żart z 1971 r. - odnoszący się do 50. rocznicy założenia partii mówił: "Po piećdziesięciu latach - partia 50-latków". W środku lat 70. podejmowano zdecydowane działania na rzecz zachęcenia do członkostwa osób młodych. Jedna ze strategii zakładała rekrutację wśród dzieci, których rodzice należeli do KSČ. Partia wysyłała listy do szkół oraz zakładów pracy rodziców, w których zachęcała do dokonania akcesu.
Linia 111 ⟶ 106:
=== Braki zaangażowania ideowego w latach 70. i 80. ===
W latach 70. i 80. oficjalne media donosiły o braku zaangażowania członków partii w priorytety polityki KSČ i jej cele. Skargi na nich obejmowały m.in.: odmowę wywieszania flag podczas świąt państwowych, nieobecności podczas prac partyjnych brygad robotniczych, nieobecności na spotkaniach oraz niepłacenie składek członkowskich (niewielu pilnowało obowiązku raportowania wysokości swoich zarobków, które były podstawą do naliczania składek). W 1970 po czystce, która dotknęła ok. 1/3 członków partii, na zebrania partyjne uczęszczała co najwyżej połowa z tych których z niej nie wyrzucono, co trzeci uporczywie odmawiał w nich udziału. W 1983 jedna z głównych organizacji partyjnych w dystrykcie Praga-Zachodnia była na tyle obojętna na upomnienia, aż w końcu uległa rozwiązaniu, a jej członkowie rozproszyli się po innych organizacjach. Częściowo postawa taka była miarą zniechęcenia zupełnym podporządkowaniem Czechosłowacji przez radziecką hegemonię - [[szwejk]]owską reakcją na brak autonomii polityczno-gospodarczej kraju. Był to także efekt refleksji nad czystkami wśród komunistów. Wyrzuceni z partii byli często ideologicznie zmotywowani, ich celem był "[[socjalizm z ludzką twarzą]]". Ci którzy odznaczali się [[oportunizm]]em, przetrwali okres czystki dużo łatwiej.
Linia 119 ⟶ 113:
Społeczną aktywność członków partii zwiększało kilka kierunków jej polityki. Po pierwsze, niewątpliwie był to proces [[nacjonalizacja|nacjonalizacji]] rozpoczęty po II wojnie światowej, gdy w wyniku aktywności politycznej robotnicy zaczęli obejmować kierownicze stanowiska. Swoją rolę odegrały również przejściowe czystki, kiedy to politycznie ulegli mogli zastąpić tych, którzy wykazywali mniej zrozumienia dla działań partii. Szeroką drogą do kariery były liczne szkolenia partyjne, jak również preferencyjne zasady przyjęć do szkół średnich i wyższych. Faworyzowały one zwłaszcza dzieci robotników oraz rolników stowarzyszonych w [[spółdzielnia]]ch.
Nie był zaskakującym fakt, że komuniści strzegli swych przywilejów. Poza specjalnymi sklepami, hotelami, szpitalami, lepszymi mieszkaniami, członkowie KSČ znajdowali się w lepszej sytuacji jeśli idzie o otrzymywanie [[wiza|wiz]] potrzebnych do studiów, czy podróży zagranicznych - zwłaszcza do krajów zachodnich. Nienależący do partii szybko zdawali sobie sprawę, że brak członkostwa mocno ogranicza możliwości ich awansu zawodowego. Dla każdego fachowca przynależność do KSČ była ''[[sine qua non]]'' pięcia się po drabinie kariery. Rezultatem niepowodzeń w rekrutacji robotników był gwałtowny wzrost udziału [[inteligencja|inteligencji]], która dołączyła do partii zaraz po tym jak komuniści doszli do władzy. W
== Przywódcy ==
''Uwaga: Lider KSČ nazywany był Prezesem (Předseda) 1945 - 1953, Pierwszym Sekretarzem (První tajemník) 1953-1971, oraz Sekretarzem Generalnym (Generální tajemník) 1921 - 1945, 1971 - 1989''.
* różne osoby (1921 - 1929)
*
*
*
*
*
*
*
== Zobacz też ==
*
*
{{Przypisy}}
== Linki zewnętrzne ==
*
*
*
<div class="noprint" style="clear: right; border: solid #aaa 1px; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 90%; background: #f9f9f9; width: 200px; padding: 2px; text-align: center; float: right;">
| |||