Burkina Faso: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Orbwiki107 (dyskusja | edycje) m →Sport: lit. |
pielgrzymka to nie ciekawostka.. |
||
Linia 85:
== Historia ==
Początki państwowości na obszarze obecnej Burkina Faso przypadają na XI w. kiedy to lud [[Mossi]] podbił okoliczne plemiona [[Lobi]], [[Bobo (grupa etniczna)|Bobo]] i [[Kurumba]]. W XIV wieku Mossi napadli na położone niedaleko państwa [[Songhaj (państwo)|Songhaj]] i [[Mali]]. Pokonani przez armię władcy Songhaju Sonni Alego nie przyjęli islamu, lecz stworzyli własne państewka, z których najważniejsze i największe były Jatenga i [[Wagadugu]].
Burkina Faso została skolonizowana w [[lata 90. XIX wieku|latach 90.]] [[XIX wiek|XIX w.]] przez [[Francja|Francję]], po pokonaniu miejscowych [[Mossi]]. Francuzi wprowadzili na podbitych ziemiach obowiązek pracy przymusowej i rekrutację młodych chłopców do armii francuskiej, co wywołało powszechne niezadowolenie i doprowadziło do wybuchu powstania antyfrancuskiego w 1916 roku. Pierwotnie Burkina Faso była administrowana jako część kolonii Wybrzeże Kości Słoniowej, ale już w 1919 r. została oddzielną kolonią. W latach 1932–1947 kraj został podzielony między kolonie: Niger, Sudan Francuski i Wybrzeże Kości Słoniowej, a następnie zjednoczony jako terytorium zamorskie Francji. Po 1945 roku powstały pierwsze afrykańskie związki zawodowe i partie polityczne, które prowadziły walkę z kolonizatorami. W 1947 roku odzyskała status kolonii francuskiej. Burkina Faso uzyskała autonomię w 1958 roku jako republika Górnej Wolty w ramach wspólnoty Francji, a pełną niepodległość w 1960 roku. W tym samym roku została członkiem [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]]. Pierwszym prezydentem i premierem został [[Maurice Yaméogo]]. Zdelegalizował on partie polityczne i doprowadził do kryzysu ekonomicznego kraju, co było powodem wojskowego zamachu stanu w 1966 roku. Władzę w kraju objęła Najwyższa Rada Wojskowa, na czele z pułkownikiem S. Lamizaną. W 1970 roku ogłoszono konstytucję. W 1974 roku doszło do wojny granicznej z [[Mali]]{{r|AFRYKA}}. W 1978 roku nastąpiła restauracja administracji cywilnej, ale już w 1980 roku dokonany został kolejny przewrót pod wodzą [[Saye Zerbo]]. Dwa lata później władzę zdobył [[Jean-Baptiste Ouédraogo]] Według jednej z teorii w zamach przeciwko Sankarze zaangażowany mógł być rząd Francji<ref>The Historical, Economic, and Political Bases of France's African Policy, Guy Martin, The Journal of Modern African Studies, Vol. 23, No. 2 (Jun., 1985), s. 189-208</ref> a przedmiotem puczu miały być dobre relacje Sankary z [[Libia|Libią]] pozostając w sporze z Francją{{r|AFRYKA}}.
Zamach doprowadził do rewolucji zwolenników Sankary. Premier uwolniony został 4 sierpnia 1983 roku a po zwycięstwie rewolucji przekazano mu urząd prezydenta{{r|AFRYKA}}.
W 1984 roku zmieniono nazwę kraju z "Górna Wolta" na "Burkina Faso" (Ziemia Sprawiedliwych).
Sankara rozbudował system edukacji, opieki zdrowotnej, jako jeden z pierwszych przywódców Afryki rozpoczął politykę zalesiania w wyniku której posadzono 10 milionów drzew. Przeprowadził reformę rolną w wyniku której rozdystrybuował ziemię należącą do panów [[feudalizm|feudalnych]] w ręce chłopstwa. W czasie jego rządów Burkina Faso stała się pod względem żywnościowym krajem samowystarczalnym. W wyniku kampanii profilaktycznej, w ciągu jednego tygodnia zaszczepionych zostało aż dwa miliona osób co stanowi światowy rekord<ref>[http://www.zcommunications.org/commemorating-thomas-sankara-by-farid-omar Commemorating Thomas Sankara by Farid Omar, Group for Research and Initiative for the Liberation of Africa (GRILA)]</ref>.
Rząd Sankary jako pierwszy uznał epidemię [[AIDS]] za główne zagrożenie za dla Afryki<ref>[http://newsreel.org/nav/title.asp?tc=CN0205 Thomas Sankara: The Upright Man by California Newsreel]</ref>{{r|AFRYKA}}<ref>HIV/AIDS, illness, and African well-being, by Toyin Falola & Matthew M. Heaton, University Rochester Press, 2007, ISBN 1-58046-240-5, s. 290</ref>. Rząd zakazał obrzezania, promował środki antykoncepcyjne, uregulował program poligamii, zakazał małżeństw przymusowych i wprowadził możliwość udziału kobiet w polityce. Programy rządowe zachęcały kobiet do pracy poza domem i nauki nawet w czasie ciąży. Sankara był pierwszym afrykańskim liderem, który mianował kobiety na stanowiska ministrów i wprowadził powszechną możliwość wstępowania kobiet do wojska<ref>[http://www.zcommunications.org/commemorating-thomas-sankara-by-farid-omar Commemorating Thomas Sankara by Farid Omar, Group for Research and Initiative for the Liberation of Africa (GRILA), November 28, 2007]</ref>.
Na arenie międzynarodowej rząd Burkina Faso sprzeciwiał się wpływom Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego<ref>[http://www.reuters.com/assets/print?aid=USL17577712 Burkina Faso Salutes "Africa's Che" Thomas Sankara by Mathieu Bonkoungou, Reuters, Oct 17 2007]</ref>. Na forum [[Organizacja Jedności Afrykańskiej|Organizacji Jedności Afrykańskiej]] prezydent mówił o neokolonialnej penetracji Afryki odbywającej się poprzez handel i finanse państw zachodnich. Wezwał do utworzenia frontu narodów afrykańskich i zaprzestania przez front spłat zadłużenia zagranicznego, uważał on bowiem że biedne państwa są wykorzystywane i eksploatowane przez kraje bogate<ref>[http://newsreel.org/nav/title.asp?tc=CN0205 Thomas Sankara: The Upright Man by California Newsreel]</ref>.
W Dzień Bożego 1985 roku narodzenia wybuchł krótkotrwały, trwający jedynie pięć dni, konflikt burkińsko-malijski, w którym zginęło około 100 osób (w większości cywile, którzy zginęli w wyniku bombardowań malijskich). Konflikt ten znany jest w Burkina Faso jako "wojna bożonarodzeniowa"<ref>Bryant, Terry (2007). History's Greatest War. Global Media</ref>.
Polityka lewicowych reform naraziła interesy stosunkowo niedużej, lecz silnej klasy średniej Burkina Faso oraz przywódców plemiennych<ref>{{cytuj stronę | praca = [[Reuters]]|tytuł= Burkina Faso salutes "Africa's Che" Thomas Sankara| data = 17 października 2007| url = http://www.reuters.com/assets/print?aid=USL17577712}}</ref>. Sankara został obalony i zamordowany w wyniku kolejnego zamachu stanu w 1987 roku, a władzę przejął [[Blaise Compaoré]], który nadal sprawuje władzę.
Compaoré, który objął władzę po morderstwie Sankary, zrezygnował z polityki nacjonalizacji, dołączył do Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego i porzucił prawie wszystkie postulaty okresu Sankary<ref>Mason, Katrina &, Knight, James (2011). Burkina Faso, 2nd. The Globe Pequot Press Inc. ISBN 9781841623528. s. 31</ref>.
W 1991 roku ogłoszono nową konstytucję, zaakceptowaną w referendum. W 2000 roku Zgromadzenie Narodowe wprowadziło poprawki do konstytucji ograniczające czas sprawowania władzy przez prezydenta oraz nowe zasady przygotowywania list kandydatów do parlamentu.
W październiku 2003 w kraju udaremniony został zamach stanu przeciw władzy prezydenta Compaoré<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/3171872.stm ''Burkina Faso 'coup plot' foiled''], BBC News, 7 października 2003</ref>.
== Gospodarka ==
Linia 101 ⟶ 131:
== Kultura ==
Główne gałęzie lokalnego rzemiosła to wyplatanie koszyków, ceramika, barwienie tkanin i wykonywanie przeróżnych skórzanych przedmiotów. Przedmioty takie jak figurki, instrumenty muzyczne i maski, produkowane są często do użytku kościelnego. Wielu artystów produkuje pamiątki dla ciągle rosnącego ruchu turystycznego (Burkina Faso jest jednym z najchętniej odwiedzanych krajów w Afryce Zachodniej). W kilku miastach działają muzea, w których zbiorach znajdują się liczne ekspozycje związane z rozwojem lokalnej kultury - maski afrykańskie, figurki, obrazy. Burkina Faso jest jednym z najbardziej znaczących państw afrykańskiej kinematografii. [[Wagadugu]] zostało nazwane afrykańską stolicą filmu, głownie za sprawą organizowanego co dwa lata festiwalu [[FESPACO]]. Najbardziej znane filmy z tego kraju to "Yaaba" czy "Delwende".
Lokalnie artyści tworzą głownie [[Muzyka Folkowa|muzykę folkową]] (Farafina) różniącą się jednak w różnych grupach etycznych. W kraju działają też muzycy reprezentujący inne style muzyczne - [[Muzyka pop|pop]], [[rap]], [[reggae]] np. Greg Burkimbila, Floby, Sissao.
== Atrakcje turystyczne ==
W Burkinie Faso możemy znaleźć wiele atrakcji turystycznych, oto jedne z nich:
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
== Miasta ==
Większe miasta:
*
*
*
*
*
*
*
*
*
== Demografia ==
W Burkina Faso szacowana średnia długość [[życie|życia]] wynosi poniżej 50 lat. Jest to jedna z najniższych na świecie średnich długości [[życie|życia]]. [[Mężczyzna|Mężczyźni]] żyją średnio 48 lat, a [[kobieta|kobiety]] 52 lata. [[Mediana]] wieku mieszkańców wynosi poniżej 17 lat. W 2006 r. tempo wzrostu liczby ludności wynosiło 3%.
*
*
–
–
== Sport ==
Linia 152 ⟶ 183:
W sporcie Burkina Faso znana jest głównie z piłki nożnej. W 2013 roku [[reprezentacja Burkina Faso w piłce nożnej|drużyna narodowa]] zdobyła wicemistrzostwo w [[Puchar Narodów Afryki 2013|Pucharze Narodów Afryki]], [[Puchar Narodów Afryki 2013/Faza pucharowa#Finał|przegrywając 0–1]] z [[Reprezentacja Nigerii w piłce nożnej|reprezentacją Nigerii]].
Reprezentacja narodowa kraju w piłce nożnej U-17 może również poszczycić się dobrymi wynikami. W 2001 roku Burkińczycy wywalczyli 3. miejsce na [[Mistrzostwa Świata U-17 w Piłce Nożnej 2001|Mistrzostwach Świata U-17]], pokonując 2-0 Argentynę.
W Burkina Faso bardzo popularnym sportem jest też kolarstwo (głównie za sprawą organizowanego co roku [[Tour du Faso]]) oraz koszykówka (w 2013 roku drużyna narodowa po raz pierwszy zakwalifikowała się do Mistrzostw Afryki rozgrywanych w [[Wybrzeże Kości Słoniowej|Wybrzeżu Kości Słoniowej]]). Ciągle rosnącym zainteresowaniem cieszy się w tym kraju rugby. Drużyna narodowa należy do [[Międzynarodowa Rada Rugby|IRB]]. Reprezentacja Burkina Faso od 1989 roku bierze udział w [[Igrzyska frankofońskie|Igrzyskach frankofońskich]].
== Religia ==
Dane z 2010 roku<ref>{{cytuj stronę|url=http://joshuaproject.net/countries.php|tytuł=Burkina Faso – Religions|data=|opublikowany=Joshua Project|data dostępu=2013-07-29}} Szczegółowe dane statystyczne pochodzą ze statystyk Światowej Rady Kościołów i z danych kościołów.</ref>:
*
*
*
**
{{osobny artykuł|Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Burkinie Faso}}
**
***
{{osobny artykuł|Zbory Boże w Burkinie Faso}}
***
***
***
***
***
***
**
*
*
{{osobny artykuł|Świadkowie Jehowy w Burkinie Faso}}
Linia 181 ⟶ 213:
== Ciekawostki ==
#
#
▲# [[Motto]] państwowe brzmi: ''Unité, Progrés, Justice'' ([[język francuski|fr.]] ‘[[Jedność (filozofia)|Jedność]], [[postęp]], [[sprawiedliwość]]’)
▲# Zarówno [[Burkina Faso]] jak i jej stolica [[Wagadugu]] zostały określone jednymi z najprzyjaźniejszych miejsc na świecie.
{{Uwagi|uwagi=
Linia 190 ⟶ 221:
}}
{{Przypisy-lista|
<ref name="AFRYKA">{{cytuj stronę|url=http://afryka.org/afryka/thomas-sankara---obronca-godnosci-afryki,news/|tytuł=Thomas Sankara - obrońca godności Afryki|data=2012-11-20|opublikowany=afryka.org|język=pl}}</ref>
}}
== Linki zewnętrzne ==
*
{{Burkina Faso}}
| |||