Architektura baroku: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Rzym fontanna di Trevi.jpg|thumb|210px|Fontanna di Trevi]]

[[Plik:Mikulas vault.jpg|thumb|210px|Sklepienie kościoła św. Mikołaja w Pradze, projekt Dientzenhofera]]

 

Styl barokowy w różnych krajach wygląda różnie. Barok w krajach, w których zwyciężyła kontrreformacja, postrzegany jest jako wyraz triumfu katolicyzmu. Inaczej kształtowane są dzieła w krajach protestanckich, w których, przynajmniej w początkowym okresie, było negowane wszystko co ''rzymskie''. Jednak zawsze jest to styl ''radosny''. W państwach katolickich radość ta wyrażana jest obfitością nagromadzonych form materialnych, a w protestanckich poprzez zwrócenie się ku wnętrzu, wyciszenie i intymność życia. Mentalności północy bardziej odpowiadały spokojne, [[palladianizm|palladiańskie]] formy.

Barok doczekał się wielu sprzecznych opinii. W [[XIX wiek]]u historycy niemieccy i angielscy określili go mianem ''zepsutego renesansu''. Jednocześnie nie brak zwolenników tej epoki uznających powstałe w tym czasie dzieła za najpiękniejsze. Do rehabilitacji baroku jako pierwsi przyczynili się historycy sztuki żyjący na przełomie XIX i XX wieku: [[Cornelius Gurlitt]] oraz [[Heinrich Wölfflin]]. Barok może, ale nie musi budzić zachwytu. Jest to styl pozostający w ścisłej zależności z mentalnością swoich czasów.

 

Zachodzące na przełomie XVI i XVII wieku przemiany w [[architektura|architekturze]] ewoluowały w kierunku powstania stylu cechującego się monumentalizmem i dynamiką, kontrastem zestawień form pogłębionym efektami światłocienia i bogatą ornamentyką. Kierunek ten, podobnie jak cała epoka, zostały nazwane [[barok]]iem. Geneza tego słowa nie została do końca wyjaśniona. W XVII wieku termin ten oznaczał oryginalność, nieregularność i fantazyjność form, która pojawiła się w sztuce. Nazwa często jest wywodzona z [[włoskiego]] ''barocco'' lub z [[język portugalski|portugalskiego]] terminu ''barucca'' określającego nieregularną perłę.

 

Okres przejściowy trwa w Rzymie do końca XVI wieku. Kolejny wiek to czas rozkwitu baroku. Do czołowych przedstawicieli tego okresu należą [[Francesco Borromini]] i [[Giovanni Lorenzo Bernini]]. W pierwszej połowie XVIII wieku barok współistnieje z pokrewnym mu [[rokoko]]. Jednocześnie pojawia się nowy styl – [[klasycyzm]].

 

 

Monumentalizm budowli uwydatnia się poprzez zastosowanie kolumn i pilastrów obejmujących kilka kondygnacji ([[wielki porządek]]). Dynamizm dzieł podkreślają kompozycje złożone z napiętych linii o kształcie łuku, często przerwanych, zwielokrotnione pilastry i gzymsy, które przyjmują formę dekoracyjnej wstęgi. Często występują kolumny o skręconym [[trzon]]ie lub tzw. zbrojone, czyli o trzonie złożonym z wielu pierścieni o dwóch, różnych średnicach. Z czasem na zwojach trzonu dochodzi dodatkowy element zdobniczy w postaci rzędu perełek lub oplatającej je wici roślinnej. Obramowania drzwi i okien są wyraźnie podkreślone. Bardzo ważną rolę odgrywa dekoracja rzeźbiarska w postaci [[Kartusz (ozdoba)|kartuszy]], [[girlanda|girland]], [[feston]]ów, a nawet pełnej rzeźby. Postacie przedstawiane są zawsze w ruchu, dramatycznych pozach podkreślonych rozwianymi szatami, gestem. Wystrój uzupełniony jest zazwyczaj białą [[sztukateria|sztukaterią]], którą niekiedy fragmentarycznie złocono. Sztukaterię stosowano w postaci odlewanych lub ciągnionych dekoracji rzeźbiarskich. W architekturze barokowej próbowano połączyć wszystkie znane wówczas osiągnięcia.

Twórcy baroku, korzystając z doświadczeń przodków, próbowali przekroczyć granice osiągnięć swoich poprzedników. Jest to styl, w którym próbowano połączyć w jedno różne formy sztuki: architekturę, rzeźbę, malarstwo, muzykę. Teatralnym dopełnieniem architektury świeckiej był rozbudowany ceremoniał dworski, a architektury sakralnej – wspaniałość liturgii, której towarzyszyła bogata ''scenografia'' – przepych szat, ołtarzy, prospektów organowych, uroczyste procesje, koronacje obrazów, a nawet teatralne odtwarzanie obrazów w formie [[misterium|misteriów]]. Wyszukanym gestom towarzyszyły wypowiedzi przepełnione figuralnymi zwrotami, przenośniami. Z tej teatralizacji wywodzą się liczne budowle odtwarzające miejsca święte (np. [[Kalwaria Zebrzydowska]]) i rozwój urbanistyki podporządkowujący organizacji uroczystości kompozycję przestrzeni otaczającej rezydencje, kościoły.

 

W budownictwie sakralnym występują znane z epok wcześniejszych rozwiązania. Budowane są kościoły podłużne, na planie prostokąta (w tym także z [[transept|nawą poprzeczną]] na planie [[krzyż łaciński|krzyża łacińskiego]]) oraz [[budowla centralna|budowle centralne]], na planie koła, wieloboku, [[krzyż grecki|krzyża greckiego]]. Pojawiły się i stały się popularne rzuty poziome oparte na elipsie. W konsekwencji występują sklepienia i kopuły elipsoidalne. Także łuki [[sklepienie klasztorne|sklepień klasztornych]], [[sklepienie kolebkowe|kolebkowych]], [[sklepienie krzyżowe|krzyżowych]], [[sklepienie nieckowe|nieckowych]] oraz [[luneta (architektura)|lunet]] oparte są na krzywej eliptycznej. Elementem dominującym zazwyczaj są wysokie, oparte na [[bęben (architektura)|bębnie]] [[kopuła (architektura)|kopuły]], zwieńczone wysokimi [[latarnia (architektura)|latarniami]], które przykrywa się ozdobnymi [[dach hełmowy|hełmami]]. Elewacje kościołów, na ogół dwukondygnacyjne, o płaszczyznach podzielonych zwielokrotnionymi gzymsami, pilastrami. Zdobione pełnymi rzeźbami umieszczonymi w niszach, zwieńczone [[tympanon]]ami o liniach prostych lub łukowych i [[esownica]]mi łagodzącymi przejścia pomiędzy nawami o różnych wysokościach.