Andranik Ozanian: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Robot informuje, że en:Andranik jest dobrym artykułem; zmiany kosmetyczne |
m poprawa linków do ujedn. i przek., poprawa linków |
||
Linia 2:
'''Andranik Toros Ozanian''', także: '''Zoravar Andranik''' ([[język ormiański|orm.]] ''Անդրանիկ Թորոս Օզանյան'', także: ''Զորավար Անդրանիկ'', ur. [[25 lutego]] [[1865]] w [[Şebinkarahisar]], zm. [[31 sierpnia]] [[1927]] we [[Fresno (Kalifornia)|Fresno]]) - generał [[Ormianie|ormiański]], bojownik o wyzwolenie spod panowania tureckiego, działacz [[socjalizm|socjalistyczny]] i rewolucyjny, często uznawany za bohatera narodowego Ormian.
Po stracie matki, żony i ich nowo narodzonego synka, Ozanian pod koniec lat 80. XIX wieku dołączył do ruchu fedainów walczących z Turkami i Kurdami. Początkowo działał w oddziałach Socjaldemokratycznej Partii Hunchakian a następnie dołączył do [[Ormiańska Federacja Rewolucyjna|Ormiańskiej Federacji Rewolucyjnej]]. Jego działalność rewolucyjna trwała do 1904, gdy opuścił Imperium Osmańskie. W 1907 opuścił Federację Rewolucyjną z powodu nawiązania przez tę organizację kontaktów z [[młodoturcy|młodoturkami]]. W 1912 wraz z [[
W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] Ozanian stał na czele pierwszych batalionów ochotniczych Ormian walczących przeciwko armii tureckiej. Po deklaracji niepodległości Armenii w maju 1918, Ozanian walczył z wojskami Turcji i Azerbejdżanu w [[Nachiczewan]]iu, [[Karabach]]u i [[Zangezur]]ze.
Z powodu rozbieżności z rządzącymi w Armenii dasznakami gen. Ozanian opuścił Armenię w 1919. Ostatnie lata życia spędził na emigracji w Europie i Stanach Zjednoczonych. W 1922 osiadł we [[Fresno (Kalifornia)|Fresno]] w [[Kalifornia|Kalifornii]], gdzie zmarł w 1927, w wieku 62 lat.
== Życiorys ==
Linia 27:
Amndranik w 1907 roku osiadł w Bułgarii. Podczas IV Kongresu Ormiańskiej Federacji Rewolucyjnej w 1907 roku, Andranik poinformował o swojej decyzji opuszczenia partii, argumentował to swoim sprzeciwem wobec działań zarządu który nawiązał współpracę z młodoturkami<ref>Jon Kirakosyan, ''The Armenian genocide: the Young Turks before the judgment of history'', Sphinx Press, 1992, s. 106</ref>.
W Sofii Andranik spotkał macedońskiego rewolucjonistę Borysa Sarafowa. Obydwoje zobowiązali się do wspólnej pracy na rzecz wyzwolenia narodów Armenii i Macedonii. Andranik obok [[
20 października 1912 roku Druga Armia Bułgarska, w skład której weszła milicja macedońsko-adrianopolska w tym ormiańscy ochotnicy, w okolicy Edirne stoczyła bitwę z siłami Javera Paszy. 4 listopada 1912 roku w pobliżu Momchilgradu, milicja przy wsparciu oddziału Andranika pokonała przeważający liczbowo oddział Turków. 6 stycznia 1913 roku w małym kościele miejskim w Rodosto, bułgarski dowódca Aleksandar Protegerow przyznał armeńskim bojownikom ordery, Andranik Ozanian został uhonorowany Orderem Walecznych<ref> Андраник Озанян: Документы и материалы, Ереван, 1991</ref>.
Linia 40:
W marcu 1916 roku, generał Judenicz postanowił rozwiązać ormiański batalion ochotników i włączyć go do armii rosyjskiej. W rezultacie Andranik zrezygnował i w latach 1916-1917 przebywał w Tyfilisie i na północnym Kaukazie, gdzie próbował zorganizować pomoc dla ormiańskich uchodźców z Imperium Osmańskiego<ref>[http://getmedia.msu.ru/newspaper/creators_vector/article/severik/great_son.htm Н.М. Северикова, ВЕЛИКИЙ СЫН ОТЕЧЕСТВА, Журнал «Исторические науки», 2007 год, № 6]</ref><ref>Hacikyan, Jack Hagop i Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk. The Heritage of Armenian Literature: Vol. 3, From the Eighteenth Century to Modern Times. Detroit: Wayne State University Press, 2005, s. 935</ref>. W dniach 2-11 maja 1917 roku zorganizował Pierwszy Kongres Zachodniej Armenii. W latach 1917-1918 roku publikował w Tyfilisie gazetę ''Hayastan'', jej redaktorem został poeta Vahan Totovents<ref>[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=930 "Անդրանիկ". Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարան, Գիրք II]</ref>.
[[Rewolucja lutowa 1917]]
Władze rosyjskie w 1918 roku mianowały Andranika [[generalmajor]]em<ref>General Antranik, Noted Fight Dies; Commanded Armenian and Russian Forces Against Those of the Turks; Was in 59 Engagements, Several Horses Shot Under Him Kept Fighting After the Czar's Army Collapsed, New York Times, September 2, 1927, s. 17</ref>. Szef sztabu rosyjskiej armii na Kaukazie, generał [[Nikołaj Judenicz]] opisał Andranika jako "odważnego do szaleństwa"<ref>[http://www.yerkramas.org/2011/10/27/sochinskij-mer-obeshhal-vernut-pamyatnik-andraniku/ "Сочинский мэр обещал вернуть памятник Андранику?"]</ref>.
Linia 47:
=== Sjunik ===
Po powstaniu w maju 1918 roku [[Demokratyczna Republika Armenii|Demokratycznej Republiki Armenii]], Andranik walczył u boku jednostek ochotniczych zwalczających armię turecką. W lipcu rozpoczęły się walki etniczne w prowincji Sjunik. Armeńscy kurierzy wysłali do Erywania list w którym prosili o wysłanie wojsk i sprzętu. Armia turecka znajdowała się zaledwie kilka mil od stolicy a rząd republiki nie był w stanie poprzeć sił nieregularnych walczących na południu. W krytycznym momencie do Sjuniku przybył Andranik. Stanął na czele wojsk liczących od 3 do 5 tysięcy żołnierzy i 40.000 uchodźców z zachodniej Armenii i terenów Armenii okupowanych przez Rosjan<ref>Hovannisian, Richard G. The Republic of Armenia: The First Year, 1918–1919. Berkeley: University of California, 1971, s. 86–87</ref>. Ozanian został dowódcą ormiańskich oddziałów Nachiczewanu, Andranik oświadczył, że jego armia jest gotowa kontynuować wojnę przeciwko Turkom<ref>"More British in Russia," [[The New York Times]], 17 kwietnia, 1918, s. 1</ref>. Jego wojska operowały między Imperium Osmańskim a Demokratyczną Republiką Azerbejdżanu - w Karabachu, Nachiczewaniu i Sjuniku.
Andranik kilkakrotnie próbował zając miasto [[Şuşa]], wówczas najważniejsze miasto Karabachu. Tuż przed rozejmem z Mudros, Andranik był już w drodze ze Sjunik do Şuşy. W styczniu 1919 roku, brytyjski generał William M. Thomson przekonał Andranika aby zrezygnował z podboju Şuşy i powrócił do Sjuniki i obiecał mu że Şuşa trafi do Armenii na konferencji pokojowej w Paryżu w tym samym roku<ref>Hovannisian. Republic of Armenia, s. 88–90</ref>.
=== Końcowy etap życia
W kwietniu 1919 roku Andranik rozwiązał swój oddział z powodu konfliktu z rządem Demokratycznej Republiki Armenii i przekazał jebo broń [[katolikos]]owi Grzegorzowi V<ref>Chalabian 2009, s. 119-120</ref><ref>[http://historyarmenia.org/2276.html Թադևոսյան, Արա (1989). "Նժդեհ". «Գարուն», թիվ]</ref>.
Początkowo Ozanian udał się do Tyfilis gdzie spotkał się z gruzińskim politykiem [[Ewgeni Gegeczkori]]m z którym podjął się rozmów na temat [[wojna armeńsko-gruzińska|wojny armeńsko-gruzińskiej]]. W roli tłumacza Ozaniana wystąpił Hovhannes Tumanyan<ref>Chalabian 2009, s. 119-120</ref>. Następnie wyjechał przez Batumi do Konstantynopola skąd trafił do [[Cypr]]u, na wyspie utworzył Francuski Legion Ormian jednak rząd Francji odmówił jego oddziałom wkroczenia do Cylicji. W latach 1919-22, wędrował po Europie i Stanach Zjednoczonych, próbując znaleźć poparcie dla uchodźców ormiańskich.
Pod koniec 1919 roku przewodniczył ormiańskiej delegacji do Stanów Zjednoczonych, lobbował na rzecz amerykańskiego poparcia dla Armenii, wraz z nim do USA przybyli generał Jaques Bagratuni, kapitan Haig Bonapartian i pułkownik Ter-Pogossian. We [[Fresno (Kalifornia)|Fresno]] wyreżyserował kampanię dzięki której na rzecz ormiańskich uchodźców wojennych przekazano 500.000 dolarów<ref>''The Fresno Bee, Death Claims Famous General'', Once Of Fresno, 31 kwietnia, 1927</ref>. Ozanianian wzbudził w Stanach Zjednoczonych wielkie zainteresowanie, zyskał przydomek "Ormiańskiego [[
15 maja 1922 roku w Paryżu, Ozanian ożenił się ze Nevarte Kurkijan. Następnie przeniósł się do USA i zamieszkał we Fresno w Kalifornii<ref>''The Fresno Bee, Death Claims Famous General'', Once Of Fresno, 31 kwietnia, 1927</ref>. W 1936 roku amerykański pisarz ormiańskiego pochodzenia [[William Saroyan]], wydał książkę ''Antranik of Armenia'' w której opisał przybycie Andranika do Fresno<ref>Saroyan, William (1943). 31 selected stories from "Inhale and Exhale". New York: Avon Book Company. s. 107</ref>.
Linia 72:
===== W Republice Armenii =====
Andranik wciąż jest ceniony przez rodaków i cieszy się w Armenii bardzo dużym szacunkiem<ref>George N. Rhyne, Edward J. Lazzerini, Bruce F. Adams, The Supplement to the modern encyclopedia of Russian, Soviet and Eurasian history, Vol. 2, Academic Publ., s. 24</ref><ref>James Minahan, The complete guide to national symbols and emblems, Vol. 1, Greenwood Press, 2009, s. 310</ref><ref>Richard G. Hovannisian, Armenian Tsopk/Kharpert, Mazda Publishers, 2002, s. 430</ref>, do panteonu bohaterów narodowych zaliczały go osoby tj. poeta Hovhannes Tumanyan, polityk Avetis Aharonyan, liderzy bolszewików [[Stepan Szaumian]] i [[Anastas
Szczątki Adranika miały być pierwotnie pochowanie w Armenii, jednak władze radzieckie odmówiły pogrzebaniu Ozaniana na terenie ASRR. Jego ciało powróciło do Armenii w dniu 17 lutego 2000 roku i został ponownie pochowany tym razem na cmentarzu wojskowym w Yerablur, pogrzeb odbył się 20 lutego<ref>[http://www.ng.ru/cis/2000-02-22/5_heroe.html "Перезахоронен прах героя" [The remains of the hero were reburied]. ''Nezavisimaya Gazeta'']</ref>. W swoim wystąpieniu podczas ceremonii pogrzebowej, prezydent [[Robert Koczarian]] opisał Andranika jako "jednego z najwybitniejszych synów narodu ormiańskiego<ref>[http://asbarez.com/42060/gen-andraniks-remains-to-be-buried-in-armenia/ "Gen. Andranik’s Remains to Be Buried in Armenia". ''Asbarez'']</ref><ref>[http://hy.wikisource.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D5%BD%D6%84%D5%A8_%D4%B1%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF_%D4%B6%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B2%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF "Խոսքը Անդրանիկ Զորավարի աճյունի վերաթաղման արարողության ժամանակ"]</ref>.
| |||