Dziady (wędrowni żebracy): Różnice pomiędzy wersjami

[[File:Żebracy w okolicach Kamieńca Podolskiego JPG.jpg|thumb|Dziadowie-żebracy w okolicach Kamieńca Podolskiego (Ukraina), koniec XIX w.]]

 

W tradycyjnych społecznościach wiejskich wędrowni dziadowie pełnili ważne funkcje społeczne. Nie byli oni postrzegani i traktowani jak "zwykli" żebracy, lecz jako pośrednicy między światem żywych i zmarłych. Dzięki nim można było w pewnym sensie nawiązać kontakt z przodkami i wypełnić wobec nich nakazane tradycją obowiązki (np. nakarmić). Wierzono też, że modlitwa dziadów ma szczególną moc, dlatego zwłaszcza w okresach [[Zaduszki|świąt zadusznych]] ([[Dziady (zwyczaj)|dziadów]]) zwracano się do nich z prośbą o wspominanie dusz przodków, wynagradzając jedzeniem lub datkami pieniężnymi. W niektórych rejonach dziadowie odgrywali też istotną rolę w obrzędach pogrzebowych - wynajmowano ich do "pilnowania" zwłok zmarłego albo zapraszano na specjalny rodzaj stypy (tzw. dziadowski obiad) <ref>K. Michajłowa, ''Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian'', przeł. H. Karpińska, Warszawa 2010.</ref>.

 

W osiadłych i mało mobilnych dawnych społecznościach wiejskich wędrowny dziad stanowił również jedno z niewielu źródeł informacji o świecie. Przynosił nowiny z bliższych i dalszych okolic, opowiadał o miejscach świętych, o życiu w innych stronach, a także o różnych niecodziennych wydarzeniach (np. objawieniach, wojnach, kataklizmach, morderstwach itp.). Niektórzy z dziadów zajmowali się też niekiedy drobnym handlem, sprzedając głównie różnego rodzaju dewocjonalia, choć nie należy mylić ich z wędrownymi kramarzami, którzy tworzyli odrębną grupę handlującą na jarmarkach i odpustach różnego rodzaju towarami<ref>E. Kozieł, ''Wspomnienia wędrownego kramarza'', Poznań 1971.</ref>.

 

Dziadowie wywodzili się głównie ze społeczności wiejskich, spośród ludzi, którzy z różnych powodów (choroby, starość, brak pracy) nie mogli pracować na roli i w "dziadowskim rzemiośle" znajdowali źródło utrzymania. Niekiedy znajdowali się jednak między nimi także ludzie z pewnym wykształceniem, których rozmaite koleje życiowe (udział w wojnach, utrata majątku, konflikty z prawem) zmusiły do podjęcia takiej działalności. Pozycja dziadów w tradycyjnych społecznościach wiejskich była zasadniczo bardzo wysoka. Z jednej strony szanowano ich jako pielgrzymów, "bożych wędrowców", ludzi niemalże świętych, a przy tym posiadających szeroką wiedzę o sprawach "tego" i "tamtego" świata. Z tego powodu oczekiwano ich przybycia, chętnie przyjmowano do domów i hojnie obdarowywano. Z drugiej strony, obawiano się, że urażony dziad może być niebezpieczny i np. rzucić klątwę na mało gościnnego gospodarza. Dlatego też na wsi panowało dawniej powszechne przekonanie, że wędrownym dziadom nie można odmówić wsparcia<ref name=":0" />.

Postać wędrownego dziada-żebraka była częstym motywem literackim. Już w okresie staropolskim pojawiają się pierwsze satyryczne dialogi ukazujące środowisko dziadowskie w sposób parodystyczny (''Peregrynacja dziadowska'', ''Tragedia żebracza''). W późniejszych okresach spotkać można wiele utworów, w których wędrowni żebracy odgrywają większą lub mniejszą rolę; do najbardziej znanych należą powieści [[Józef Dzierzkowski|Józefa Dzierzkowskiego]] (''Król dziadów''), [[Józef Ignacy Kraszewski|Ignacego Kraszewskiego]] (''Zygmuntowskie czasy''), Edwarda Redlińskiego (''Konopielka'') i [[Tadeusz Nowak (pisarz)|Tadeusza Nowaka]] (''Wniebogłosy'').

 

* Natalie Kononenko, ''Ukrainian Minstrels'', Armonk-New York-London, 1998.

* Piotr Grochowski, ''Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach'', Toruń 2009.

* Edward Kozieł, ''Wspomnienia wędrownego kramarza'', Poznań 1971.

 

<references />

 

[http://teatrnn.pl/leksykon/node/4276/w%C4%99drowni_dziadowie M. Skrzypek, Wędrowni dziadowie, [hasło w:] Leksykon Lublin.]