Wyznaniowa księga metrykalna: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Polish marriage record 1779.jpg|thumb|right|300px|''Liber Copulatorum'', akt ślubu w księdze parafialnej kościoła rzymskokatolickiego z 1779 roku. Forma narracyjna.]]

Księgi metrykalne w [[Kościół rzymskokatolickiłaciński|Kościele rzymskokatolickim]] prowadzone są od [[XVI]] wiek|XVI w.]] w wyniku uchwał podjętych na [[sobór trydencki|soborze trydenckim]] ([[1545]]-[[1563]]). Początkowo prowadzono księgi ochrzczonych i zaślubionych, później również zmarłych. Od [[1607]] roku, po obradach prowincjonalnego synodu Piotrkowskiego wprowadzono obowiązek prowadzenia przez proboszczów, prócz wymienionych rodzajów ksiąg metrykalnych, także księgi bierzmowanych oraz wykazu parafian (tzw. [[Status animarum]]).

Pod koniec [[XVIII]] wiek|XVIII w.]] w Europie stopniowo zaczęto wprowadzać państwową rejestrację [[stan cywilny|stanu cywilnego]]. Początkowo państwo korzystało z rejestracji kościelnej: [[proboszcz]]owie byli urzędnikami stanu cywilnego. Dopiero z czasem powstały osobne, znane współcześnie [[urząd stanu cywilnego|urzędy stanu cywilnego]]. W [[Polska|Polsce]] proces ten przebiegał w różnym czasie dla poszczególnych [[Rozbiory Polski|zaborów]].

W [[Zabór austriacki|zaborze austriackim]] od [[1782]] r., według przepisów państwowych, księgi metrykalne prowadziły parafie katolickie, odrębnie dla każdej wsi w swoim obrębie. Początkowo obejmowano nimi także pozostałe wyznania religijne, dopiero po kilku latach powstała osobna rejestracja wyznaniowa ewangelicka i mojżeszowa (patrz niżej). Wówczas w przypadku małżeństw międzywyznaniowych (o ile w ogóle były dopuszczalne) rejestrowano je w księgach wyznaniowych właściwych dla każdego ze [[współmałżonekmałżonkowie|współmałżonków]].

[[Plik:Polish death record 1817.jpg|thumb|right|300px|Akt zgonu, sporządzony w 1817 roku w zaborze rosyjskim przez [[proboszcz]]a pełniącego obowiązki urzędnika stanu cywilnego]]

W [[Zabór rosyjski|zaborze rosyjskim]] pierwotnie powstała odrębna rejestracja państwowa. Stało się to na mocy [[Kodeks Napoleona|napoleońskiego kodeksu cywilnego]] w [[Księstwo Warszawskie|Księstwie Warszawskim]] ([[1808]]), ale po jego wcieleniu do [[Królestwo KongresowePolskie (kongresowe)|Królestwa Polskiego]] ([[1815]]) utrzymywano przepisy dotyczące takiej rejestracji. Na ich mocy każdą księgę sporządzano w dwóch egzemplarzach. W praktyce, jeszcze za Księstwa zamiast świeckich urzędów rejestrację prowadzili katoliccy proboszczowie. W [[1825]] r. osobną rejestrację ostatecznie zarzucono, a proboszczowie stali się zarazem [[urząd stanu cywilnego|urzędnikami stanu cywilnego]]. Na ziemiach podlegających bezpośrednio Cesarstwu istniała wyłącznie rejestracja wyznaniowa. Wszędzie natomiast od [[1825]] r. wprowadzono obowiązek sporządzania duplikatu, który trafiał do archiwum hipotecznego sądu powiatowego (współcześnie duplikaty te znajdują się w urzędach stanu cywilnego, a po upływie 100 lat od ich wytworzenia przekazywane są do [[archiwum państwowe|archiwów państwowych]]). Rozwody (cywilne) rejestrowali prezydenci miast lub burmistrzowie.

'''Instrukcja wypełniania Liber Natorum dla Kościoła rzymskokatolickiego, [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Galicja]] [[1782]]'''

GrafikaPlik:Instrukcja Liber Natorum 1.jpg|<center>str.1</center>

GrafikaPlik:Instrukcja Liber Natorum 2.jpg|<center>str.2</center>

GrafikaPlik:Instrukcja Liber Natorum 3.jpg|<center>str.3</center>

Odrębność [[UkraińskaKościół Cerkiewkatolicki greckokatolickaobrządku bizantyjsko-ukraińskiego|kościoła greckokatolickiego]] od cerkwi prawosławnej zaczyna się od unii brzeskiej z [[1596]] r.

W [[zabór rosyjski|zaborze rosyjskim]] duchowni grecko-katoliccy w [[1825]] r. zostali [[urząd stanu cywilnego|urzędnikami stanu cywilnego]], prowadzącymi własne księgi o podwójnym wyznaniowo-urzędowym charakterze. W roku [[1839]] w Cesarstwie [[Rosja|Rosyjskim]], a w [[1875]] w [[Królestwo KongresowePolskie (kongresowe)|Królestwie Polskim]], skasowano wyznanie greckokatolickie. Dawne jego parafie przekształcono w prawosławne.

Od chwili wprowadzenia ksiąg metrykalnych w [[Kościół katolicki|Kościele katolickim]] prowadzi się je w [[łacina|języku łacińskim]]. Księgi kościołów [[protestanciprotestantyzm|protestanckich]] z reguły prowadzono w języku narodowym.

W [[zabór austriacki|zaborze austriackim]] księgi [[Kościół rzymskokatolickiłaciński|rzymskokatolickie]] i [[Kościoły greckokatolickie|greckokatolickie]], które od [[1782]] r. parafie musiały prowadzić na rzecz państwa, zapisywano w łacinie. Księgi ewangelickie z reguły były uzupełniane po [[język niemiecki|niemiecku]]. Księgi mojżeszowe zapisywano w językach niemieckim i [[język polski|polskim]].

W [[zabór rosyjski|zaborze rosyjskim]] księgi metrykalne (dla każdego z wyznań) prowadzone były w języku polskim, a w wyniku ograniczenia autonomii [[Królestwo KongresowePolskie (kongresowe)|Królestwa Polskiego]] od [[1868]] r. wyłącznie w [[język rosyjski|języku rosyjskim]]. W okresie [[I wojna światowa|pierwszej wojny światowej]] w księgach metrykalnych ziem wyzwalanych spod zaboru rosyjskiego pojawia się z powrotem w użyciu język polski.

W [[Kościół rzymskokatolickiłaciński|kościele rzymskokatolickim]] w [[XVI wiek|XVI]] i [[XVII]] wiek|XVII w.]] najczęściej wpisywano tylko datę chrztu, bez daty urodzenia. Począwszy od [[XVIII]] wiek|XVIII w.]] zaczęto wpisywać również datę narodzin, a w księgach zgonów pojawiała się albo data pogrzebu, albo śmierci (niestety, najczęściej bez wskazania która to z nich). Dodatkowo wpisywano także numer domu, w którym mieszkała zmarła lub urodzona osoba. Rozpowszechnił się też zwyczaj wpisywania choroby będącej przyczyną śmierci, a także wieku zmarłych i zaślubionych, później także wieku osób zgłaszających zgon lub narodziny oraz będących świadkami ślubu. Księgi metrykalne z tego okresu dotyczą głównie [[szlachta|szlachty]] i [[mieszczaństwo|mieszczaństwa]]. Zawierają niewiele informacji o rodzinach [[chłopi|chłopskich]], skoro ich nazwiska stały się powszechnie dziedziczne dopiero w [[XIX]] wiek|XIX w.]] Wpisy zawierały jedynie [[imię|imiona]] oraz (ewentualnie) nazwę [[zawód|zawodu]].

[[Plik:Akt_opis_narracyjnyAkt opis narracyjny.JPG|thumb|250px|''Liber Matrimonium'', opis narracyjny - przykład zapisu aktu zawarcia małżeństwa w księdze parafialnej kościoła rzymskokatolickiego. Forma opisowa stosowana na terenie zaboru rosyjskiego przed r. 1864, tj. przed wprowadzeniem języka rosyjskiego]]

Natomiast warto zaznaczyć, że choć parafie nie mają obecnie obowiązku przekazywania ksiąg metrykalnych do [[archiwum państwowe|archiwów państwowych]], to z różnych przyczyn księgi takie trafiały do tych (a nie kościelnych) archiwów. Dotyczy to przede wszystkim duplikatów sporządzanych na podstawie przepisów państwowych (głównie w [[XIX]] wiek|XIX w.]]), a także ksiąg z terenów dawnej [[II Rzeczpospolita|II RP]], które przechowywane są w tzw. [[Archiwum Zabużańskie|archiwum zabużańskim]] albo w [[Archiwum Główne Akt Dawnych|Archiwum Głównym Akt Dawnych]]. Do archiwów państwowych unikaty (oryginały) trafiają bardzo rzadko.

== Linki zewnętrzne ==