Storczyk: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
źle napisany tekst Znaczniki: usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) VisualEditor |
m Wycofano edycje użytkownika 91.123.191.10 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to MastiBot. |
||
Linia 1:
{{inne znaczenia|jednego tylko [[rodzaj (biologia)|rodzaju]] roślin storczykowatych|hasło '''[[storczykowate]]''' zawierające charakterystykę storczyków w potocznym, szerokim tego słowa znaczeniu}}
{{Takson infobox
| nazwa = Storczyk
| obrazek = Orchis militaris 110503a.jpg
| opis obrazka = ''Orchis militaris'' (gatunek typowy)
|systematyka_ref=<ref name=apweb>{{cytuj stronę |url=http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/ | tytuł=Angiosperm Phylogeny Website | data dostępu=2010-08-04 | autor = Stevens P.F. | rok=2001– | język=en}}</ref>
|domena=[[eukarionty]]
|królestwo=[[rośliny]]
|klad1= [[rośliny naczyniowe]]
|klad3= [[rośliny nasienne]]
|klasa= [[okrytonasienne]]
|klad5= [[jednoliścienne]]
|rząd= [[szparagowce]]
| rodzina = [[storczykowate]]
|podrodzina= [[storczykowe]]
| rodzaj = storczyk
| łacina = Orchis
| autor = [[Karol Linneusz|L.]]
| cytat=[[Species Plantarum|Sp. Pl. 939. 1753]]
| commons = Orchis
| wikispecies = Orchis
}}
[[Plik:Orchis pallens flowers.jpg|thumb|150px|''Orchis pallens'']]
[[Plik:Orchis mascula Saarland 04.jpg|thumb|150px|''Orchis mascula'']]
[[Plik:Orchis simia wiki mg-k01.jpg|thumb|150px|''Orchis simia'']]
[[Plik:Aceras anthropophora (detail).jpg|thumb|150px|''Orchis anthropophora'']]
[[Plik:Lady orchid Orchis purpurea inflorescence.jpg|thumb|150px|''Orchis purpurea'']]
'''Storczyk''' (''Orchis'' [[Karol Linneusz|L.]]) – [[rodzaj (biologia)|rodzaj]] [[bylina (botanika)|bylin]] należących do rodziny [[storczykowate|storczykowatych]] (''Orchidaceae''). W zależności od ujęcia systematycznego klasyfikowanych jest do tego rodzaju od 17 do 33 gatunków, przy czym większa liczba podawana jest w starszych klasyfikacjach. Po odkryciu w końcu lat 90. XX wieku [[takson polifiletyczny|polifiletycznego]] charakteru tradycyjnie definiowanego rodzaju, część zaliczanych tu gatunków przeniesiona została przez taksonomów do rodzaju [[koślaczek]] (''Anacamptis'') i ''[[Neotinea]]''<ref name=bateman>{{cytuj pismo |autor =Bateman, Richard M.; Hollingsworth, Peter M.; Preston, Jillian; Yi-Bo, Luo; Prodgeon, Alec M. & Chase, Mark W. |tytuł =Molecular phylogenetics and evolution of Orchidinae and selected Habenariinae (Orchidaceae) |czasopismo =Bot. J. Linn. Soc. |wolumin =142(1) |strony = 1–40 |data =2003 |doi =10.1046/j.1095-8339.2003.00157.x | url=http://lseb.ibcas.ac.cn/oldzjxx/luoyb/PDF/40.pdf}}</ref><ref name=kew>{{Cytuj stronę |url=http://www.kew.org/kewscientist/ks_12.pdf |tytuł=Which is the true Orchis? |autor=Alec Pridgeon |opublikowany =Kew Scientist 12 |rok=1997 |data dostępu =2010-08-04}}</ref>. [[gatunek typowy|Gatunkiem typowym]] jest [[storczyk kukawka]] (''Orchis militaris'' L.)<ref>{{Cytuj stronę |url=http://botany.si.edu/ing/ |tytuł=Index Nominum Genericorum|data dostępu =2009-02-10}}</ref>.
=== Charakterystyka ===
; [[Liść|Liście]] : Na łodydze tylko jeden osadzony pochwiasto liść, pozostałe skupione u nasady w [[różyczka liściowa|różyczkę]].
; [[Korzeń]] : Dwie jajowate do kulistych, niepodzielne, podziemne bulwy.
; [[Kwiat]]y : Zebrane w kształtny, gęsty [[kłos]] osadzony na szczycie łodygi. Kwiaty rozmieszczone w kątach błoniastych i zasychających [[przysadka (botanika)|przysadek]] krótszych od [[zalążnia|zalążni]]. [[Warżka]] kwiatu skierowana w dół, opatrzona [[Ostroga (botanika)|ostrogą]]. Niektóre gatunki tego rodzaju wykształciły kwiaty o specyficznych kształtach lub zapachach, przywabiających owady.
=== Systematyka ===
W latach 90. XX wieku systematyczne badania molekularne wykazały jednoznacznie [[takson polifiletyczny|polifiletyczny]] charakter tradycyjnie definiowanego rodzaju. Wyniki wsparte badaniami [[kariotyp]]ów oraz nad [[Krzyżowanie|hybrydyzacją]] dowiodły, że rodzaj ''Orchis'' ''s.l.'' w istocie obejmował trzy niespokrewnione bezpośrednio [[klad]]y. Grupa ze [[storczyk samczy|storczykiem samczym]] (''Orchis morio'') licząca 12–15 gatunków (w zależności od ich ujęcia systematycznego) tworzy linię rozwojową wspólną z jedynym wcześniej opisywanym gatunkiem z rodzaju [[koślaczek]] (''Anacaptis''). Wszystkie gatunki tej linii rozwojowej mają w fazie [[diploid]]alnej 32 lub 36 [[chromosom]]y. Grupa ta jest ściśle spokrewniona z rodzajem ''[[Serapias]]'' i wraz z nim tworzy [[grupa siostrzana|grupę siostrzaną]] dla rodzaju [[dwulistnik]] (''Ophrys'')<ref name=bateman/>.
Drugi klad przedstawicieli tradycyjnie opisywanego rodzaju ''Orchis'' obejmuje [[storczyk drobnokwiatowy|storczyka drobnokwiatowego]] (''Orchis ustulata'') i trzy spokrewnione z nim gatunki i tworzy grupę o wspólnym pochodzeniu z ''[[Neotinea maculata]]''. Cała ta grupa zaliczana jest obecnie do rodzaju ''[[Neotinea]]''. Rośliny te posiadają 42 chromosomy oraz dodatkowy [[Chromosomy B|chromosom B]]<ref name=bateman/><ref name=kew/>.
W końcu trzeci klad wraz z [[gatunek typowy|gatunkiem typowym]] tj. [[storczyk kukawka|storczykiem kukawką]] (''Orchis militaris'') pozostał w rodzaju ''Orchis'' ''s.s.'' Do 17–25 gatunków (w zależności od ujęcia systematycznego) dołączono ''Aceras anthropophorum'' jako ''[[Orchis anthropophora]]'' – gatunek tworzący jeden klad z pozostałymi storczykami tej grupy. Rośliny tu zaliczane posiadają 42 chromosomy (2n)<ref name=bateman/><ref name=kew/>.
; Pozycja systematyczna według [[Angiosperm Phylogeny Website]] (aktualizowany [[system APG III]] z 2009):
Jeden z rodzajów plemienia ''Orchidinae'' w obrębie podrodziny [[storczykowe|storczykowych]] (''Orchideae'') z rodziny [[storczykowate|storczykowatych]] (''Orchidaceae''). Storczykowate są [[klad bazalny|kladem bazalnym]] w rzędzie [[szparagowce|szparagowców]] ''Asparagales'' w obrębie [[jednoliścienne|jednoliściennych]]<ref name=apweb/><ref name=tree>{{cytuj stronę |url=http://www.flmnh.ufl.edu/orchidatol/pd/orchidATOLpd.htm |rok= |tytuł=Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life | autor=Florida Museum of Natural History | data dostępu=2010-08-04 |język=en}}</ref>.
; Pozycja w [[system Reveala|systemie Reveala]] (1994–1999):
Gromada [[okrytonasienne]] (''Magnoliophyta'' Cronquist), podgromada ''Magnoliophytina'' Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa [[jednoliścienne]] (''Liliopsida'' Brongn.), podklasa [[liliowe (roślina)|liliowe]] (''Liliidae'' J.H. Schaffn.), nadrząd ''Lilianae'' Takht., rząd [[storczykowce]] (''Orchidales'' Raf), podrząd ''Orchidineae'' Rchb., rodzina [[storczykowate]] (''Orchidaceae'' Juss.), podrodzina '' Orchidoideae'' Eaton., rodzaj storczyk (''Orchis'' L.)<ref>{{cytuj stronę |url= http://www.crescentbloom.com/Plants/Genus/O/R/Orchis.htm |tytuł=Systematyka rodzaju ''Orchis'' |autor =Crescent Bloom |opublikowany=The Compleat Botanica | data dostępu=2009-02-10 |język=en}}</ref>.
; Gatunki zaliczane do rodzaju ''Orchis'' ''s.l.'' występujące we [[flora roślin naczyniowych Polski|florze polskiej]]<ref name="checklist"2002>{{VascularPlantsPoland|2002}}</ref>:
* [[storczyk blady]] (''Orchis pallens'' L.)
* [[storczyk błotny]] (''Orchis palustris'' Jacq.)
* [[storczyk cuchnący]] (''Orchis coriophora'' L.)
* [[storczyk drobnokwiatowy]] (''Orchis ustulata'' L.)
* [[storczyk kukawka]] (''Orchis militaris'' L.)
* [[storczyk męski]] (''Orchis mascula'' (L.) L.)
* [[storczyk purpurowy]] (''Orchis purpurea'' Huds.)
* [[storczyk samczy]], s. samiczy (''Orchis morio'' L.)
* [[storczyk trójzębny]] (''Orchis tridentata'' Scop.) – gatunek uważany w Polsce za wymarły, odnaleziony ponownie w 2012 roku<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.kp.org.pl/content/view/663/594/lang,polish/|tytuł=Orchis tridentata żyje w Polsce! |opublikowany=Klub Przyrodników|język=pl|data dostępu=2012-07-23}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url=http://polskalokalna.pl/wiadomosci/zachodniopomorskie/news/unikatowe-znalezisko-w-polsce-uznano-je-za-wymarle,1824861,224 |tytuł=Unikatowe znalezisko. W Polsce uznano je za wymarłe |opublikowany=polskalokalna.pl/Interia.pl/PAP |data=2012-07-23 |data dostępu=2012-07-23 }}</ref>.
; Pełen wykaz gatunków<ref name=bateman/><ref>{{cytuj stronę |url=http://apps.kew.org/wcsp/qsearch.do |rok= |tytuł=World Checklist of Selected Plant Families | opublikowany= Kew Gardens | data dostępu=2010-08-04 |język=en}}</ref>:
Przedstawiciele rodzaju ''Orchis'' ''sensu stricto'':
* ''[[Orchis adenocheila]]'' Czerniak., Bot. Mater. Gerb. Glavn. Bot. Sada RSFSR 5: 173 (1924)
* ''[[Orchis anatolica]]'' Boiss., Diagn. Pl. Orient. 5: 56 (1844)
* ''[[Orchis anthropophora]]'' (L.) All., Fl. Pedem. 2: 148 (1785) ([[synonim (taksonomia)|syn.]] ''Aceras anthropophorum'')
* ''[[Orchis brancifortii]]'' Biv., Stirp. Rar. Sicilia 1: 3 (1813)
* ''[[Orchis galilaea]]'' (Bornm. & M.Schulze) Schltr., Repert. Spec. Nov. Regni Veg. 19: 47 (1923)
* ''[[Orchis italica]]'' Poir. in J.B.A.M.de Lamarck, Encycl. 4: 600 (1798)
* ''[[Orchis laeta]]'' Steinh., Ann. Sci. Nat., Bot., II, 9: 209 (1838)
* ''Orchis mascula'' (L.) L., Fl. Suec., ed. 2: 310 (1755) – [[storczyk męski]]
* ''Orchis militaris'' L., Sp. Pl.: 941 (1753) – [[storczyk kukawka]]
* ''[[Orchis olbiensis]]'' Reut. ex Gren., Mém. Soc. Émul. Doubs, III, 3: 6 (1859)
* ''Orchis pallens'' L., Mant. Pl. 2: 292 (1771) – [[storczyk blady]]
* ''[[Orchis patens]]'' Desf., Fl. Atlant. 2: 318 (1799)
* ''[[Orchis pauciflora]]'' Ten., Fl. Napol., Prodr.: lii (1812)
* ''[[Orchis provincialis]]'' Balb. ex Lam. & DC., Syn. Pl. Fl. Gal.: 169 (1806)
* ''[[Orchis punctulata]]'' Steven ex Lindl., Gen. Sp. Orchid. Pl.: 273 (1835)
* ''Orchis purpurea'' Huds., Fl. Angl.: 334 (1762) – [[storczyk purpurowy]]
* ''[[Orchis quadripunctata]]'' Cirillo ex Ten., Fl. Napol., Prodr.: liii (1812)
* ''[[Orchis simia]]'' Lam., Fl. Franç. 3: 507 (1779)
* ''[[Orchis sitiaca]]'' (Renz) P.Delforge, Naturalistes Belges 71: 107 (1990)
* ''[[Orchis spitzelii]]'' Saut. ex W.D.J.Koch, Syn. Fl. Germ. Helv.: 686 (1837)
* ''[[Orchis troodi]]'' (Renz) P.Delforge, Naturalistes Belges 71: 107 (1990)
Grupa przeniesiona do rodzaju [[koślaczek]] (''Anacamptis''):
* ''[[Anacamptis boryi]]'' (Rchb.f.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997)
* ''[[Anacamptis collina]]'' (Banks & Sol. ex Russell) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997)
* ''Anacamptis coriophora]]'' (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997) → [[storczyk cuchnący]] (''Orchis coriophora'' L.)
* ''[[Anacamptis cyrenaica]]'' (E.A.Durand & Barratte) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr., Orchid Gen. Anacamptis Orchis Neotinea, ed. 2: 178 (2007)
* ''[[Anacamptis israelitica]]'' (H.Baumann & Dafni) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997)
* ''[[Anacamptis laxiflora]]'' (Lam.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997)
* ''Anacamptis morio'' (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997) → [[storczyk samczy]] (''Orchis morio'' L.)
* ''Anacamptis palustris'' (Jacq.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997) → [[storczyk błotny]] (''Orchis palustris'' Jacq.)
* ''[[Anacamptis papilionacea]]'' (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997)
* ''[[Anacamptis sancta]]'' (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997)
Grupa przeniesiona do rodzaju ''[[Neotinea]]'':
* ''[[Neotinea commutata]]'' (Tod.) R.M.Bateman, Bot. J. Linn. Soc. 142: 12 (2003)
* ''[[Neotinea conica]]'' (Willd.) R.M.Bateman, Bot. J. Linn. Soc. 142: 12 (2003).
* ''[[Neotinea lactea]]'' (Poir.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 122 (1997)
* ''Neotinea tridentata'' (Scop.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 122 (1997) → [[storczyk trójzębny]]
* ''Neotinea ustulata'' (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 122 (1997) → [[storczyk drobnokwiatowy]]
=== Ochrona ===
Wszystkie gatunki tego rodzaju występujące w Polsce objęte są [[ochrona gatunkowa roślin|ścisłą ochroną gatunkową]]. Ze względu na zagrożenie wyginięciem niektóre gatunki wpisane są do [[Polska Czerwona Księga Roślin|Polskiej Czerwonej Księgi Roślin]]. [[Storczyk trójzębny]] (''O. tridentata'') uważany jest za wymarły.
{{Przypisy|stopień= ===}}
[[Kategoria:Storczykowe]]
| |||