Karabin maszynowy Browning wz. 28: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne merytoryczne |
rozbudowa, koniec |
||
Linia 38:
galeria_commons = Category:Browning wz. 1928|
}}
[[Plik:Soldier of Polish Infantry 1939.jpg|thumb|Zdjęcie celowniczego rkm-u wz. 28 wykonane podczas letnich manewrów w 1938 roku. W okresie powojennym stało się ono ikoną kampanii wrześniowej 1939]]
[[Plik:Przekazanie sprzętu, ufundowanego przez społeczeństwo ciechanowskie 11 Pułkowi Ułanów.jpg|thumb|Zdjęcie przedstawiające przekazanie sprzętu wojskowego zakupionego ze zbiórek publicznych. Widoczne m.in. rkm-y wz. 28 i ckm wz. 30]]
'''Ręczny karabin maszynowy „Browning” wz. 28''' ('''Rkm wz. 28''') – [[Polska|polski]] [[ręczny karabin maszynowy]] z [[Dwudziestolecie międzywojenne|okresu międzywojennego]]. Konstrukcyjnie oparty na karabinie [[karabin maszynowy Browning M1918|Browning M1918]].
== Historia
Podstawowym modelem ręcznego karabinu maszynowego Wojska Polskiego w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości był [[Karabin maszynowy Chauchat|francuski Chauchat]]. Jednakże nie cieszył się on dobrą opinią – stawiał obsłudze wysokie wymagania. Ponadto strzelał amunicją [[Nabój 8 × 50,5 mm R Lebel|8 mm × 50R]], przeznaczoną do wycofania, ponieważ w roku 1921 podstawową amunicję karabinową Wojska Polskiego została amunicja [[Nabój 7,92 x 57 mm Mauser|7,9 mm Mausera]]. Decyzja ta wynikała m.in. z przekazania Polsce w roku 1921 przez Radę Ambasadorów urządzeń i maszyn byłej pruskiej fabryki broni ''Königliche Gewehrfabrik''{{odn| Erenfeicht|2013|s=12-13}}.
W tym okresie nabojami 7,9 mm Mauser nie strzelał, żaden typ erkaemu. Wynikało to z pierwszowojennej niemieckiej doktryny walki piechoty, gdzie rolę wspierającą atak piechoty miał spełniać lekki karabin maszynowy ([[Karabin maszynowy MG 08/15|MG 08/15]] lub [[Karabin maszynowy Bergmann M1915|LMG M15]]). Jednakże były to tylko nieco odchudzone ciężkie karabiny maszynowe i wykorzystywanie ich jako broni towarzyszącej podczas szturmów było bardzo problematyczne. Co prawda pod koniec I wojny światowej w Zakładach [[Rheinmetall]] powstał projekt niemieckiego erkaemu, jednak nie wszedł on do produkcji przed zakończeniem wojny{{odn| Erenfeicht|2013|s=13}}.
W lipcu 1924 roku w Warszawie odbył się konkurs na ręczny karabin maszynowy dla Wojska Polskiego. Co prawda nie przyniósł on decydującego rozstrzygnięcia, jednakże udało się wyłonić kilku uczestników, których zaproszono do drugiej części. Odbyła się ona na początku 1925 roku. W konkursie wzięły udział następujące konstrukcje:
* [[Karabin maszynowy Browning M1918|Colt Model 1924 Automatic Rifle]] (Browning) zgłoszony przez [[Fabrique Nationale de Herstal]]
* [[Karabin maszynowy Madsen M/24|Madsen M/24]]
* [[Karabin maszynowy Farquhar Mk I|Farquhar Mk I]]
* [[Karabin maszynowy Vickers-Berthier|Vickers-Berthier Mk I]]
* [[Karabin maszynowy Hotchkiss Mle1922|Hotchkiss Mle 1922]]
* [[Karabin maszynowy Lewis|Lewis Mle 1923]]
* [[Karabin maszynowy Châtellerault Mle 24|Châtellerault Mle 1924]]
* [[Karabin maszynowy Praha I-23|Praha I-23]]{{odn| Erenfeicht|2013|s=14}}.
Do kolejnego etapu zakwalifikowano karabiny Colta, Hotchkissa oraz Lewisa. Po rozpatrzeniu wyników przez [[Komitet do Spraw Uzbrojenia i Sprzętu]] (KSUS) zalecono rezygnację z przeprowadzenia kolejnego etapu prób, zamknięcie konkursu, wybór erkaemów Colta i zakup egzemplarzy karabinu do prób wojskowych. Brakowało jednak pieniędzy na zakup serii próbnej. Do sprawy powrócono po roku i zamówiono 36 egzemplarzy ulepszonego erkaemu Browning M1925. Następnie wraz z karabinami Hotchkiss Mle22 i Lewis Mle23 przydzielono je trzem pułkom piechoty do testów poligonowych{{odn| Erenfeicht|2013|s=14-15}}.
Na podstawie tych prób w roku 1927 podjęto ostateczną decyzję o zakupie karabinów Browning wraz z licencją na późniejsze ich wytwarzanie w Państwowej Fabryce Karabinów w Warszawie. 10 grudnia 1927 roku podpisano kontrakt dotyczący zamówienia przez Polskę 10 000 karabinów Browning w firmie Fabrique Nationale (FN) odpowiednio zmodyfikowanych według przekazanych wymagań technicznych. FN w kontrakcie zobowiązała się dostarczyć karabiny do końca września 1929 roku i jednocześnie przekazać Polsce za osobną opłatą dokumentację techniczną umożliwiającą podjęcie produkcji licencyjnej. Zamówienie to spowodowało jednak pewne problemy w belgijskiej wytwórni. W tym czasie dział produkcyjny FN był przytłoczony zamówieniami nowy [[Karabin Mauser M1889|karabinek systemu Mausera]]. Ponadto po pewnym czasie okazało się, że przedstawiciele firmy FN wprowadzali polską stronę w błąd mówiąc, że karabiny prezentowane w konkursie pochodzą z belgijskiej produkcji. W rzeczywistości były to karabiny amerykańskie, ponieważ belgijskie zakłady dopiero szykowały się do wdrożenia erkaemów Browning do produkcji. Poprawki, których żądała strona polska (dostosowanie do amunicji 7,92 mm Mauser, zmiana celownika na [[Celownik szczerbinkowy|szczerbinkowy]], inny dwójnóg i chwyt pistoletowy) wprowadzano w biegu. Aby rozpocząć produkcję karabinów w zakładach FN należało wcześniej przekonwertować oryginalne rysunki z wymiarów calowych na metryczne. Okazało się, że to zadanie jest trudniejsze niż początkowo myślano – w dokumentacji amerykańskiej były błędy, które następnie powielono. Szybko okazało się również, że firma FN nie miała w ogóle praw do odsprzedaży licencji{{odn| Erenfeicht|2013|s=15-20}}{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=12}}{{odn| Nowakowski|1996|s=14}}.
Wszystkie te sprawy spowodowały półroczne opóźnienia dostaw karabinów do Polski – zakończono je dopiero w lutym 1930 roku. Ponadto w dostarczonej w roku 1928 dokumentacji były braki, a sprawa licencji była niepewna. W roku 1930 w Fabryce Karabinów w Warszawie powołano zespół konstrukcyjny, który miał się zająć analizą pomiarową dostarczonych karabinów by uzupełnić otrzymaną dokumentację. Podczas tych prac napotkano na wiele błędów w dostarczonej dokumentacji. Wobec czego strona polska zażądała w końcu dokumentacji oryginalnej i wtedy to wyszły na jaw machinacje Belgów. Spowodowało to, że oburzona strona polska wypowiedziała kontrakt w części dotyczącej opłat za dokumentację, płacąc jedynie za dostarczoną broń. Później na skutek ugody pozasądowej Polska strona zapłaciła jeszcze 125 000 dolarów za cześć dostarczonej dokumentacji. Zaoszczędzono w ten sposób ponad 200 000 dolarów, które przeznaczono na dokończenie prac nad dokumentacją w Polsce{{odn| Erenfeicht|2013|s=20}}{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=12}}.
Produkcję erkaemu Browning wz. 28 w Polsce rozpoczęto w roku 1930, jednak początkowo odbywała się na małą skalę. W pierwszej serii wojsko zamówiło tylko 600 karabinów, co wynikało z trudności budżetowych spowodowanych [[Wielki kryzys|wielkim kryzysem finansowym]], który wybuchł pod koniec 1929 roku. W późniejszych latach zamówienia wojska również nie były duże. Ogółem w latach 1930-1939 Fabryka Karabinów w Warszawie dostarczyła Wojsku Polskiemu ok. 11 000 ręcznych karabinów maszynowych wz. 28. Pewną, aczkolwiek niedużą ilość erkaemów wz. 28 zamówiły jeszcze polskie formacje paramilitarne (Policja Państwowa i Straż Graniczna). Ponadto za granicę za pośrednictwem spółki SEPEWE w latach 1936-1938 sprzedano jeszcze 1880 karabinów Browning wz. 28. Do największych odbiorców należała republikańska Hiszpania oraz kraje Bliskiego Wschodu. Ogółem w latach 1930-1939 Fabryka Karabinów wyprodukowała 13-14 tys. erkaemów wz. 28 co stanowiło tylko ułamek jej zdolności produkcyjnych{{odn| Erenfeicht|2013|s=21-23}}{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=12-14}}.
W połowie lat 30. XX wieku cena jednego egzemplarza erkaemu wz. 28 z przybornikiem oraz kompletem części zapasowych wynosiła ok. 2060 zł{{odn| Nowakowski|1996|s=15}}.
== Modernizacja erkaemów wz. 28 ==
Podczas produkcji karabinów Browning wz. 28 w Polsce wprowadzono szereg modernizacji wynikających z doświadczeń użytkowników. Do pierwszych modyfikacji należały: udoskonalenia konstrukcji regulatora gazowego i tłoka, zmiana wyrzutnika i sprężyny zaczepu kurkowego. Wzmocniono też połączenie lufy z komorą zamkową. Autorem większości zmian był mjr Władysław Ostrowski z [[Centralna Szkoła Strzelania|CSS w Toruniu]]{{odn| Erenfeicht|2013|s=26}}{{odn| Nowakowski|1996|s=15}}.
W późniejszym czasie wprowadzono modyfikacje umożliwiające strzelanie przeciwlotnicze – dodano podstawę do muszki kołowej wz. 29. Z czasem zmieniono także kształt kolby (zapożyczony z lkm MG 08/15 – kolba tzw. „rybi ogon”), tak aby strzelanie w postawie leżąc było wygodniejsze oraz dla wygody strzelca zmniejszono wymiary szczerbinki i dodano pierścieniową osłonę muszki{{odn| Erenfeicht|2013|s=26}}{{odn| Nowakowski|1996|s=15}}.
Chcąc zminimalizować koszty szkolenia padł pomysł opracowania wariantu szkolnego erkaemu wz. 28, który strzelałby amunicją szkolną bocznego zapłonu [[Nabój .22 Long Rifle|.22 Long Rifle]]. Odpowiedni prototyp zbudował inż. [[Józef Maroszek (inżynier)|Józef Maroszek]] z Fabryki Broni jednak karabin szkolny nie trafił on do produkcji seryjnej{{odn| Erenfeicht|2013|s=26}}{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=14}}.
Pod koniec lat 30. XX wieku postanowiono przeprowadzić głębszą modernizację broni. W jej ramach postanowiono poprawić celność broni stosując nowy typ dwójnogu, kolbę z rozkładaną oporą ramieniową oraz wyposażając karabin w hamulec wylotowy. Innym celem modernizacji było zastosowanie szybkowymiennej lufy. Próby z systemami szybkowymiennej lufy zaowocowały powstaniem dwóch zmodernizowanych modeli karabinku Browning wz. 28, przygotowanych na potrzeby konkursów zagranicznych: rkm wz. 28/38B z przeznaczeniem ka konkurs bułgarski oraz rkm wz. 28/39T – dla Turcji. W przypadku pierwszego system wymiany lufy zapożyczono z belgijskiego karabinu FN [[Karabin maszynowy Mle D|Mle D]], zaś w przypadku wz. 28/39T system wzorowano na tym zastosowanym w szwedzkim erkaemie [[Karabin maszynowy Kg m/37|Kg m/37]]. Do wybuchu [[II wojna światowa|wojny]] żaden z nich nie wszedł jednak do produkcji seryjnej{{odn| Erenfeicht|2013|s=23}}{{odn| Erenfeicht|2013|s=27}}{{odn| Gwóźdź|Zarzycki|1993|s=197}}{{odn| Nowakowski|1996|s=15}}.
Niektóre z ulepszeń opracowanych przy pracach nad modernizacją karabinu Browning wz. 28 wykorzystano potem w konstrukcji [[Karabin maszynowy wz. 37|lotniczego karabinu maszynowego wz. 37 „Szczeniak”]]{{odn| Erenfeicht|2013|s=27}}{{odn|Mazur|2013|s=58}}.
== Opis konstrukcji ==
[[Plik:Browning wzór 1928 light machine gun during the VII Aircraft Picnic in Kraków.jpg|thumb|Rkm Browning wz. 28 z rozłożonym dwójnogiem]]
[[Plik:Rkm wz 28 stronsko (Bolas).jpg|thumb|Ręczny karabin maszynowy wz. 28 na pozycji. Karabin we wczesnej odmianie – z kolbą karabinową i bez gniazda na celownik przeciwlotniczy na lufie. Celowniczy w standardowym mundurze żołnierza piechoty z 1939 roku]]
Ręczny karabin maszynowy „Browning” wz. 28 był [[Broń samoczynna|bronią samoczynną]] z nieruchomą lufą, chłodzoną powietrzem. Działa na zasadzie wykorzystania części gazów prochowych, uchodzących przez boczny otwór lufy. Gazy te naciskały na tłok co wprowadzało mechanizmy broni w odpowiedni ruch. Ryglowanie karabinu odbywało się za pomocą wahliwego rygla połączonego przegubowo z trzonem zamkowym i poprzez dźwignię z kurkiem suwadła. Rączka do napinania zamka umieszczona była z lewej strony komory zamkowej. Strzelanie odbywało się z zamka otwartego.Broń umożliwia strzelanie ogniem ciągłym oraz pojedynczym. Rolę przełącznika rodzaju ognia pełnił bezpiecznik<ref name=instrukcja>Instrukcja o broni piechoty..., s. 3-4</ref>{{odn| Nowakowski|1996|s=16}}{{odn|Gwóźdź|Zarzycki|1993|s=194-195}}.
Erkaem wz. 28 konstrukcyjnie oparty był na amerykańskim karabinie Browning M1918. Zmiany w stosunku do pierwowzoru obejmowały przede wszystkim zmiana kalibru na 7,9 mm (zamiast 7,62 mm), przeniesienie mocowania dwójnogu z końca lufy pod rurę gazową, zastosowanie płoz zamiast ostróg w dwójnogu, obrócenie celownika (co skutkowało przesunięciem szczerbinki o ok. 5 cm) oraz dodanie chwytu pistoletowego. Ponadto wydłużono lufę do 611 mm i dokonano drobnych zmian w konstrukcji tłoka, regulatora gazowego, wyrzutnika łusek oraz sprężyny zaczepu kurkowego{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=14}}.
Karabin posiadał masywną lufę z karbami chłodzącymi zwiększającymi powierzchnię odprowadzającą ciepło. Miała ona długość 611 mm i masę 2,45 kg. Lufa była gwintowana, gwint prawoskrętny o czterech bruzdach. Na wylot lufy nakręcano ochraniacz, tłumik płomieni lub w czasie ćwiczeń odrzutnik do strzelania amunicją ślepą. Miał on mniejszą średnicę wewnętrzną od lufy (4,92 mm) i służył do niszczenia drewnianego pocisku ślepej amunicji, co jednocześnie powodowało wzrost siły odrzutu umożliwiającej przeładowanie broni{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=15}}{{odn|Gwóźdź|Zarzycki|1993|s=195}}.
Pod lufą znadowała się rura gazowa, zabezpieczona od dołu drewnianą nakładką. Do rury gazowej mocowany był składany dwójnóg. Nóżki dwójnogu zakończone były płozami{{odn| Nowakowski|1996|s=21}}{{odn|Gwóźdź|Zarzycki|1993|s=195}}.
Karabin posiadał stałą kolbę wykonaną z drewna orzechowego. Wewnątrz niej mieściła się sprężyna powrotna oraz osłabiacz odrzutu. Kolba zakończona jest metalowym trzewikiem – stopką{{odn| Nowakowski|1996|s=21}}{{odn|Gwóźdź|Zarzycki|1993|s=195}}.
Zastosowane przyrządy celownicze składały się z pryzmatycznej muszki oraz ramkowego celownika ze trójkątną szczerbinką. Przy celowaniu na odległość do 300 m korzystało się z muszki i celownika stałego, czyli szczerbinki umieszczonej na końcu leżącej ramki. Natomiast przy strzelaniu na odległość powyżej 300 m celowniczy unosił ramkę i następnie przesuwał suwak celownika z wyciętą w nim drugą szczerbiną na odpowiednią wartość wygrawerowaną na ramce. Wartości to wynosiły od 400 do 1600 m{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=15}}{{odn|Gwóźdź|Zarzycki|1993|s=195}}{{odn| Erenfeicht|2013|s=30}}.
Erkaem Browning wz. 28 zasilany był z magazynka pudełkowego, dwurzędowego o pojemności 20 naboi. Masa pustego magazynka wynosiła 0,26 kg, zaś załadowanego 0,72 kg. Karabin strzelał amunicją [[Nabój 7,92 x 57 mm Mauser|7,9 x 57 mm Mauser]]. Stosowano naboje z pociskami: zwykłym („S”), ciężkim („SC”), przeciwpancernym („P”), zapalającym („Z”), przeciwpancerno-zapalającym („PS”), a także specjalne naboje ślepe (z drewnianymi pociskami). Prędkość początkowa pocisków wynosiła od 760 do 860 m/s (zależnie od typu pocisku){{odn| Nowakowski|1996|s=21}}{{r|instrukcja}}.
Dla erkaemu Browning wz. 28 do strzelania przeciwlotniczego stosowano trójnogi uniwersalne wz. 29. Potem opracowano nowy typ metalowego trójnogu{{odn|Gwóźdź|Zarzycki|1993|s=197}}.
W ocenie użytkowników rkm wz. 28 miał bardzo dobrą opinię, co potwierdziły doświadczenia kampanii wrześniowej. Chwalono dobrą manewrowość ogniową i jakość wykonania, a także użycie masywnej lufy i dobre wyważenie broni. Broń była dosyć celna – z odległości 100 m przy sześciu strzałach dobry strzelec potrafił osiągnąć skupienie mniejsze niż 20 cm. Karabin Browning wz. 28 był prosty w obsłudze i odporny na uszkodzenia. Zacięcia występowały rzadko, a ich przyczyną była zazwyczaj niestaranna konserwacja. Wadą karabinów było natomiast trudniejsze rozbieranie i składanie broni, jednak w przypadku rzadkich zacięć nie było to takie istotne. Do wad można też zaliczyć pracochłonny proces produkcji, co rzutowało później na cenę broni, a także szybkie przegrzewanie się lufy. Tą ostatnią wadę starano się przed wojną wyeliminować pracując nad systemem szybkiej wymiany lufy. Zalecanym rozwiązaniem tymczasowym było okładanie luf mokrymi szmatami oraz odciąganie zamka do tyłu podczas każdej przerwy ogniowej (lepsza wentylacja przewodu lufy){{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=31}}{{odn|Jońca|2013|s=53}}{{odn| Nowakowski|1996|s=21}}.
== Użytkownicy i zastosowanie bojowe ==
Głównym użytkownikiem erkaemów wz. 28 było Wojsko Polskie i wchodzący w jego skład [[Korpus Ochrony Pogranicza]]. Inne polskie formacje mundurowe posiadały raczej znikome ilości tej broni. Straż Graniczna w roku 1930 zakupiła 9 sztuk tej broni z przeznaczeniem dla Centralnej Szkoły SG. Potem SG nie prowadziła już zakupów tej broni. Otrzymała za to pewną ilość erkaemów wz. 28, które zakupiono z środków pochodzących ze zbiórek publicznych. Ponadto w roku 1939 Straż Graniczna otrzymała partię 67 karabinów wz. 28 pochodzących z zapasów wojskowych. Kolejnym użytkownikiem byłą Policja Państwowa, która zakupiła niewielkie ilości karabinów wz. 28. Rozdysponowano je następnie pomiędzy wybrane komendy wojewódzkie{{odn| Erenfeicht|2013|s=23}}.
Ogólem według stanu na 1 września 1939 roku Wojsko Polskie oraz inne formacje mundurowe dysponowały ponad 21 000 karabinów maszynowych wz. 28{{odn| Erenfeicht|2013|s=23}}.
Poza tym w latach 1936-1938 z pomocą spółki SEPEWE sprzedano za granicę 1880 erkaemów wz. 28. Do największych odbiorców należały republikańska Hiszpania (użyte podczas [[Hiszpańska wojna domowa|wojny domowej w Hiszpanii]]) oraz niektóre kraje Bliskiego Wschodu (m.in. Palestyna – 126 sztuk). Pojedyncze egzemplarze sprzedano też m.in. do Chin i Grecji{{odn|Erenfeicht|2013|s=22-23}}{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=13-14}}{{odn|Hodges Jr.|2012|s=18}}.
Po [[kampania wrześniowa|kampanii wrześniowej]] pewna ilość ręcznych karabinów maszynowych wz. 28 dostała się w ręce Niemców oraz Sowietów. Niemcy zdobytą broń chętnie przyjmowali na wyposażenie – trafiała ona do jednostek drugiego rzutu oraz rezerwy. Karabinom nadano oznaczenia '''7,9 mm le MG 28(p)''', a także '''7,9 mm le MG 154/1(p)''' (wersja z kolbą typu „rybi ogon”) i '''7,9 mm le MG 154/2(p)'''. Ponadto kontowano produkcję erkaemów, aż do wyczerpania zapasów części zgromadzonych w Fabryce Karabinów – prawdopodobnie do końca 1940 roku. Inaczej wyglądało to w ZSRR. Tam zdobytą broń kierowano od razu do magazynów. Wykorzystano ją dopiero w czasie [[Atak Niemiec na ZSRR|wojny z Niemcami]], kiedy sięgano do wszelkich rezerw{{odn|Hodges Jr.|2012|s=18}}{{odn|Gander i Chamberlain|2008|s=83}}{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=32}}{{odn| Nowakowski|1996|s=21}}.
=== Rkm wz. 28 w Wojsku Polskim ===
[[Plik:Rkm wz.28 na motocylku sokół.jpg|thumb|Zdjęcie prezentujące erkaem wz. 28 zamocowany do strzelań przeciwlotniczych na motocyklu Sokół 1000]]
[[Plik:Zdzisław de Ville.jpg|thumb|Zdzisław de Ville ps. "Zdzich" z oddziału [[Jędrusie]] z wz. 28]]
[[Plik:Warsaw Uprising by Tomaszewski - Mazowiecka 1.jpg|thumb|Wykorzystanie rkm Browning wz. 28 podczas [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]]]]
Ręczne karabiny maszynowe wz. 28 znajdowały się na wyposażeniu polskiej piechoty, kawalerii, jednostek pancerno-motorowych. Ponadto wykorzystywano je jako broń przeciwlotnicza.
Pierwszym rodzajem wojsk w całości przezbrojonym w erkaemy wz. 28 była kawaleria (do marca 1930 roku). W przypadku kawalerii sekcja ręcznego karabinu maszynowego znajdowała się dopiero w hierarchii plutonu. W szwadronie znajdowały się cztery karabiny wz. 28 (po ograniczeniu w roku 1935 liczby plutonów do trzech, czwarty karabin został przydzielony do pocztu dowódcy). W roku 1936 w składzie pułków kawalerii rozpoczęto formowanie plutonów kolarzy. W składzie plutonu kolarzy znajdowały się trzy erkaemy wz. 28. Łącznie zgodnie z etatem w pułku kawalerii znajdowało się 17 ręcznych karabinów maszynowych wz. 28. Ogółem trójpułkowa brygada kawalerii dysponowała ok. 90 karabinami wz. 28, zaś czteropułkowa – ok. 140{{odn| Erenfeicht|2013|s=40}}{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=29}}.
Sekcja ręcznego karabinu maszynowego wz. 28 w kawalerii liczyła pięciu żołnierzy: karabinowy (w stopniu starszego ułana), celowniczy, amunicyjny oraz dwóch koniowodnych (w stopniu ułanów), ponadto dysponowała własnym koniem jucznym do przenoszenia amunicji. Erkaem był transportowany przez celowniczego na plecach z użyciem specjalnego noszaka. Noszak wykonany był ze skóry obciągniętej na szkielecie ze stalowych prętów z uchwytami do mocowania broni. Amunicję przenosiło tylko trzech żołnierzy sekcji: karabinowy, celowniczy i amunicyjny. Oprócz erkaemu uzbrojeniem sekcji były karabinki z bagnetami oraz szable{{odn| Erenfeicht|2013|s=40-42}}.
W przypadku plutonów kolarzy przydzielonych pułkom kawalerii erkaemy przewożono na rowerach, na dwa sposoby: w przypadku karabinów ze starą kolbą wożono pod ramą, w standardowym uchwycie na broń – lufą w przód. Natomiast w przypadku egzemplarzy z kolbą typu „rybi ogon” nie mieściły się one w standardowym uchwycie. Wobec tego wożono w inny sposób w specjalnych uchwytach pod poziomą rurą ramy – kolbą w przód{{odn| Erenfeicht|2013|s=43}}.
Dostawy karabinów wz. 28 do oddziałów piechoty rozpoczęły się w listopadzie 1930 roku. W piechocie pluton liniowy dysponował trzema erkaemami, zaś kompania dziewięcioma. Batalion składający się z trzech kompanii miał na swoim stanie 27 karabinów wz. 28. W pułku piechoty było 81 erkaemów, które znajdowały się na uzbrojeniu batalionów oraz dwa w kwatermistrzostwie i cztery w pułkowej kompanii rozpoznawczej. Razem daje to 87 ręcznych karabinów maszynowych wz. 28 w pułku piechoty. W przypadku dywizji składającej się z trzech pułków łącza ilość erkaemów wz. 28 wynosiła od 276 do 320 (zależnie od źródeł){{odn| Erenfeicht|2013|s=38}}{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=28-29}}.
W strukturze drużyny strzeleckiej piechoty znajdowała się wydzielona sekcja erkaemu. Sekcja ta składała się z czterech żołnierzy: karabinowy (w stopniu starszego szeregowego), celowniczy (w stopniu strzelca) oraz dwaj amunicyjni (również w stopniu strzelca). Dowódcą sekcji był karabinowy, jego zadaniem było wybranie stanowiska ogniowego oraz przydzielanie celów celowniczemu. Na rozkaz dowódcy drużyny mógł on także pełnić rolę obserwatora. Karabinowy uzbrojony był w karabinek z bagnetem. Celowniczy miał za zadanie prowadzić ognień z erkaemu oraz nosić go. Jego uzbrojeniem oprócz erkaemu był luźny bagnet. Zadaniem amunicyjnych było przenoszenie połowy podręcznego zapasu amunicji (drugą przenosili karabinowy i celowniczy), podawanie załadowanych magazynków celowniczemu, uzupełnianie zapasu amunicji (z plutonowej biedki amunicyjnej) oraz ochrona stanowiska od niespodziewanych ataków. Ich uzbrojenie stanowiły karabinki z bagnetami{{odn| Erenfeicht|2013|s=38-39}}.
W piechocie jednostka ognia (JO) dla erkaemu wz. 28 wynosiła 500 nabojów. Etat przewidywał dla każdego karabinu w plutonie 4 JO: jedną przenoszoną przez obsługę, dwie w biedce amunicyjnej plutonu oraz jedną w kompanijnym wozie amunicyjnym{{odn| Erenfeicht|2013|s=39}}.
Ręczne karabiny maszynowe wz. 28 znajdowały się także na uzbrojeniu [[10 Brygada Kawalerii|10 Brygady Kawalerii]] i [[Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa|Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej]]. 10 Brygada karabiny otrzymała pod koniec 1938 roku. W przypadku zmotoryzowanych pułków ułanów i strzelców konnych ([[24 Pułk Ułanów]] i [[10 Pułk Strzelców Konnych (II RP)|10 Pułk Strzelców Konnych]]), każdy z szwadronów miał dziewięć erkaemów. W plutonie motocyklowym było sześć dodatkowych karabinów wz. 28 (przewożone na wózkach bocznych motocykli [[Sokół (motocykl)|Sokół 1000]] zamontowane w sposób umożliwiający prowadzenie ognia w ruchu) oraz jeden w poczcie dowódcy pułku – przewożony w samochodzie dowódcy pułku ([[Polski Fiat 508 Łazik|PF 508 Łazik]]), w stojaku między fotelami. Ponadto w dywizjonie rozpoznawczym 10 BK był jeden karabin w poczcie dowódcy i po trzy w czterech plutonach dywizjonu. W sumie w 10 BK znajdowało się około 100 rkm-ów wz. 28. W przypadku WBP-M ilość erkaemów była większa – blisko 200{{odn| Erenfeicht|2013|s=43-44}}{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=28-29}}.
Rkm-y wz. 28 znalazły się także jako broń zapasowa w części tankietek TK-3. Karabin mógł być wykorzystany jako broń przeciwlotnicza po osadzeniu w specjalnym uchwycie umieszczonym na prawej burcie tankietki{{odn|Jońca|2013|s=33}}.
Ręczne karabiny maszynowe wz. 28 od roku 1936 wykorzystywano jako pomocnicze uzbrojenie (obok ckm-ów) w niektórych schronach bojowych budowanych przy granicy z ZSRR oraz na terenie [[Obszar Warowny "Śląsk"|Obszaru Warownego „Śląsk”]]. W schronach budowanych w latach 1936-1939 projektowano od 1 do 5 stanowisk dla rkm-ów przewidywanych do obrony bezpośredniej i likwidowania martwych pól. Ponadto planowano wykorzystanie karabinów wz. 28, także do ochrony wnętrza schronu bojowego. Kilka stanowisk umieszczono w ten sposób, żeby było możliwe przestrzeliwanie korytarza i wejść. Na uzbrojeniu schronu znajdowało się zazwyczaj od 1 do trzech erkaemów wz. 28{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=30-31}}.
Korpus Ochrony Pogranicza otrzymał pierwsze erkaemy wz. 28 już w styczniu 1930 roku, zastąpiły one używane dotąd rkm-y Chauchat wz. 15 i lkm-y Bergmann wz. 1915. Na kompanię piechoty KOP przydzielono 8 erkaemów wz. 28. Ponadto dodatkowe karabiny (29 sztuk) otrzymały plutony odwodowe dowódców pułków [[Pułk KOP „Głębokie”|„Głębokie”]] i [[Pułk KOP „Wilejka”|„Wilejka”]]. W maju 1930 roku kawaleria KOP miała na swym stanie 80 karabinów maszynowych wz. 28 – po cztery na każdy z 20 szwadronów. Nowy etat szwadronu przewidywał jednak tylko dwa erkaemy na każdy szwadron lub dywizjon{{odn| Erenfeicht|2013|s=42}}<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.muzeumsg.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=124:uzbrojenie-1918-1939&catid=8:wyposarzenie-funkcjonariuszy&Itemid=21 | tytuł = Uzbrojenie Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1924-1939 |opublikowany=www.muzeumsg.pl| język = pl | data dostępu = 2014-07-05}}</ref>.
Ogółem do wybuchu wojny KOP otrzymał ok. 1500 karabinów wz. 28{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=28}}.
Karabinów Browning wz. 28 powszechnie używano podczas kampanii wrześniowej, od 1 września do 6 października. Załoga Westerplatte dysponowała aż 17 sztukami tej broni. Ostrzał prowadzono z okien wartowni oraz ze strzelnic izb bojowych. Erkaem placówki „Wał” najprawdopodobniej zadał Wermachtowi pierwsze straty w ludziach, otwierające II wojnę światową{{odn| Erenfeicht|2013|s=49}}.
Karabiny wz. 28 wykorzystywano oczywiście podczas kolejnych walk z nieprzyjacielem, także do obrony przeciwlotniczej. Relacje żołnierzy potwierdzają skuteczność karabinu używanego w tym charakterze chociaż brakuje danych dotyczących liczby zestrzelonych samolotów{{odn| Erenfeicht|2013|s=49-50}}.
Po zakończeniu kampanii wrześniowej dużą ilość karabinów wz. 28 polscy żołnierze ukryli, by niepadły one w ręce nieprzyjaciela. Broń znalazła się potem na wyposażeniu oddziałów partyzanckich ZWZ-AK, Batalionów Chłopskich, GL-AL oraz NSZ. Karabinów było na tyle dużo, że w warunkach konspiracji rozpoczęto nawet produkcję niektórych części do rkm (np. magazynki). Browningów wz. 28 użyto także podczas [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]]{{odn| Jońca|Zasieczny|2003|s=32}}{{odn|Erenfeicht|2007|s=143}}{{odn| Nowakowski|1996|s=21}}.
{{Przypisy|3}}
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | nazwisko =|imię =| autor link = | tytuł =Instrukcja o broni piechoty. Część II. Ręczny karabin maszynowy „Browning” wz. 28| wydawca =Ministerstwo Spraw Wojskowych | rok =1930| strony = | miejsce =Warszawa | język =pl}}
* {{cytuj książkę | autor =Zbigniew Gwóźdź, Piotr Zarzycki | tytuł =Polskie konstrukcje broni strzeleckiej | wydawca =SIGMA NOT Spółka z o.o. | miejsce =Warszawa | rok =1993 | strony = | isbn =83-85001-69-7|język=pl|odn=tak}}
* {{Cytuj pismo | nazwisko = Nowakowski | imię = Tomasz | tytuł = Ręczny karabin maszynowy wz. 28 | czasopismo = Nowa Technika Wojskowa | wydawca = Magnum-X Sp. z o.o. | wolumin = 05/1996 | miejsce=Warszawa| issn = 1230-1655 | język = pl|odn=tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko =Jońca |imię =Adam
* {{Cytuj pismo | nazwisko = Erenfeicht | imię = Leszek | tytuł = Broń strzelecka powstania warszawskiego | czasopismo = Inne Oblicza Historii | wydawca = PROJECT Sp. z o.o. | wolumin = 02-03/2007 | issn = 1734-9060 |miejsce=Toruń | język = pl|odn=tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Gander | imię = Terry | nazwisko2 = Chamberlain | imię2 = Peter |autor link = | tytuł = Enzyklopädie deutscher Waffen 1939–1945 | wydawca =Motorbuch Verlag | rok =2008 |wydanie=II | strony = | isbn =978-3-613-02481-6 | język =de|odn=tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Hodges Jr. | imię = Robert R. | tytuł = The Browning Automatic Rifle | wydawca = Osprey Publishing | data = 2012 | seria = Weapon |tom=15| isbn = 978-1-84908-761-2|język=en|odn=tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko =Mazur|imię =Wojciech| tytuł =Samolot bombowy PZL. 37 Łoś| wydawca =Edipresse Polska S.A. | rok =2013| strony =| tom =2| seria =Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939 | isbn =978-83-7769-551-7 | język =pl|odn=tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko =Erenfeicht|imię =Leszek| autor link = | tytuł =Ręczny Karabin Maszynowy wz. 28| wydawca =Edipresse Polska S.A. | rok =2013| strony =| tom =7| seria =Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939 | isbn =978-83-7769-555-5 | język =pl|odn=tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko =Jońca|imię =Adam| autor link = | tytuł =Tankietki TK-3 i TKS| wydawca =Edipresse Polska S.A. | rok =2013| strony =| tom =18| seria =Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939 | isbn =978-83-7769-566-1 | język =pl|odn=tak}}
{{Broń strzelecka II RP}}
{{Broń piechoty WP II RP}}
| |||