Dolina Wielicka: Różnice pomiędzy wersjami

'''Dolina Wielicka''' ([[język słowacki|słow.]] ''Velická dolina'', [[język niemiecki|niem.]] ''Felker Tal'', [[język węgierski|węg.]] ''Felkai-völgy'') – [[Tatry|tatrzańska]] [[dolina walna]] położona na terenie [[Słowacja|Słowacji]], po południowej stronie grani [[Tatry Wysokie|Tatr Wysokich]]. Należy do dwu najmniejszych dolin walnych, ma tylko ok. 6,0 km długości i 5,7 km² powierzchni.

 

Dolina Wielicka graniczy:

* od wschodu z [[Dolina Sławkowska|Doliną Sławkowską]] (''Slavkovská dolina''), rozdziela je grań [[Granaty Wielickie|Granatów Wielickich]] (''Velické Granáty'') odchodząca od [[Staroleśny Szczyt|Staroleśnego Szczytu]] (''Bradavica''),

** [[Dolina Stos|doliną Stos]] (''Hromadná dolina''), oddzieloną [[Gerlachowski Grzebień|Gerlachowskim Grzebieniem]].

 

Jest otwarta w kierunku południowo-wschodnim. Dolna część doliny to płytki, zalesiony rów wcięty w grubą powłokę [[morena|morenową]]. W górnej części znajdują się ułożone tarasowo kolejne jej partie. Pierwszy próg, tzw. [[Mokra Wanta (Dolina Wielicka)|Mokrą Wantę]] (''Večný dážď''), uatrakcyjniają spadające [[Wielicka Siklawa|Wielicką Siklawą]] (''Velický vodopád'') wody [[Wielicka Woda|Wielickiej Wody]] (''Velický potok''). Kolejne piętra dzielą się na mniejsze kotlinki: [[Wielicki Ogród]] (''Kvetnica''), [[Wyżni Wielicki Ogród]] (''Horná Kvetnica'') i [[Wielicki Kocioł]] (''Velická kotlina''). W dolinie znajdowały się dwie, obecnie zarastające już polany: [[Niżnia Wielicka Polana]] i [[Wyżnia Wielicka Polana]].

 

Obszar doliny budują [[granodioryt]]y przeplatane [[mylonit]]ami. Lodowce Doliny Wielickiej miały długość ok. 7,5 km i wychodziły daleko poza obręb Tatr. Pozostał po nich rozległy [[morena|morenowy teren]] o łącznej powierzchni ok. 10,5 km². Grubość moren dochodzi do 60 m. Najlepiej zachowały się obydwie [[morena boczna|moreny boczne]], jedną z nich poprowadzona jest droga dojazdowa do "Domu Śląskiego".

 

Nazwa doliny pochodzi od miejscowości [[Wielka (Poprad)|Wielka]] na [[Spisz]]u, nie wiadomo jednak, co oprócz potoku łączyło dolinę z tą miejscowością, jej tereny wypasane były bowiem przez mieszkańców miejscowości [[Gierlachów (Słowacja)|Gierlachów]], [[Młynica (powiat Poprad)|Młynica]] i [[Wielki Sławków]]. W literaturze najpierw pojawiła się niemiecka nazwa doliny ''Fölker-Grund'' (1800 r.), później jako ''Felka-Thal'', ''Felkaerthal'', ''Felkerthal'' i inne. Od niemieckiej nazwy powstały w latach 1860–1868 polskie nazwy tej doliny: ''Dolina Felki'', ''Dolina Felka'', ''Felka''. Od 1867 r. zaczęto stosować nazwę ''Wielka Dolina''. [[Bronisław Gustawicz]] w 1883 r. zwrócił uwagę, że prawidłowo powinno się stosować nazwę pochodzącą od słowackiego nazewnictwa, a więc ''Wielicka Dolina'', taką też nazwę upowszechnił w swoich przewodnikach [[Walery Eljasz-Radzikowski]] i przyjęła się w polskim nazewnictwie.

 

Pierwsi ludzie pojawili się w dolinie już w czasach prehistorycznych, od dawna też penetrowali ją góralscy myśliwi polujący na kozice i świstaki licznie występujące na [[Sucha Kopa Wielicka|Suchej Kopie]]. Od XVIII wieku zwiedzali dolinę botanicy i geolodzy, w 1751 r. naukowa wiedeńska wyprawa dotarła aż pod [[Polski Grzebień]]. Od połowy XIX wieku zaczęli dolinę zwiedzać turyści, początkowo zwykle konno przyjeżdżając nad Wielicki Staw. Z Wielickiego Ogrodu zrywali bukiety kwiatów, szczególnie popularnych wówczas [[pełnik alpejski|pełników alpejskich]]. Wschodnią część doliny przez dłuższy czas dzierżawił dla myśliwskich celów doktor [[Miklós Szontagh (senior)|Miklós Szontagh]]. Coraz częściej zaczęli też przybywać turyści z Polski przez przełęcz Polski Grzebień. Wrocławska Sekcja Śląska [[Karpathenverein|Węgierskiego Towarzystwa Karpackiego]] (MKE) wybudowała w dolinie drogi i szlaki turystyczne. W 1912 r. w wylocie doliny zbudowano pierwszą w Tatrach stałą skocznię narciarską. Nad brzegiem Wielickiego Stawu wybudowano schronisko turystyczne (tzw. schronisko Blásyego). Obecnie istniejący górski [[Hotel górski „Śląski Dom”|hotel „Śląski Dom”]] (''Sliezsky dom''), wybudowany pod koniec XIX wieku przez sekcję śląską MKE jest trzecim już z kolei schroniskiem w tej dolinie. Dolina należy do bardziej znanych turystom i jest często odwiedzana. Od 1986 do 1993 zginęły w niej 54 osoby.

 

Pierwszym turystą, który dotarł do Doliny Wielickiej zimą, był [[Eduard Blásy]] w 1873 r. Całą górną część doliny aż na Polski Grzebień przeszli zimą jako pierwsi [[Theodor Wundt]] i Jakob Horvay 17 kwietnia 1884 r.<ref name=whp>{{Cytuj książkę |nazwisko=Paryski |imię=Witold Henryk |autor link=Witold Henryk Paryski |tytuł=Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część XII. Wschodnia Batyżowiecka Przełęcz – Litworowa Przełęcz |data=1965 |wydawca=Sport i Turystyka |miejsce=Warszawa |strony=20}}</ref>

 

Przez dolinę poprowadzony jest znakowany szlak turystyczny przez Polski Grzebień (''Poľský hrebeň'') do Doliny Białej Wody oraz [[Magistrala Tatrzańska]] (w pobliżu hotelu), która łączy w tych okolicach doliny: Batyżowiecką, Wielicką i Staroleśną.

: {{szlak SVK|zielony}} – zielony szlak z [[Tatrzańska Polanka|Tatrzańskiej Polanki]] wzdłuż Wielickiego Potoku nad Wielicki Staw i dalej na przełęcz Polski Grzebień.

: {{Szlak rowerowy|czerwony}} – rowerowy szlak z Tatrzańskiej Polanki asfaltowaną drogą dojazdową do hotelu górskiego „Śląski Dom”

 

 

# {{Cytuj książkę |imię=Zofia |nazwisko= Radwańska-Paryska |imię2=Witold Henryk |nazwisko2= Paryski|tytuł= Wielka encyklopedia tatrzańska|miejsce=Poronin|wydawca= Wyd. Górskie|rok=2004 |isbn = 83-7104-009-1}}

# {{Cytuj książkę|imię=Józef |nazwisko=Nyka |autor link= Józef Nyka |tytuł=Tatry słowackie. Przewodnik. Wyd. II |miejsce=Latchorzew |rok=1998 |wydawca=Wyd. Trawers |isbn= 83-901580-8-6}}