Pacyfikacja Michniowa: Różnice pomiędzy wersjami

Pacyfikacja Michniowa została przygotowana przez Niemców bardzo starannie. Po wojnie udało się ustalić, że plan ekspedycji karnej był omawiany na specjalnej naradzie w [[Radom]]iu (8 lipca 1943){{odn|K. Jedynak|2013|s=6}}{{odn|Kołomańska|2010|s=13}}. Nie jest natomiast do końca jasne, jaka była geneza decyzji o pacyfikacji Michniowa. Wiadomo, że [[Gestapo]] dysponowało listą mieszkańców wsi podejrzewanych o współpracę z ruchem oporu. Zawierała ona szczegółowe dane podejrzanych, takie jak imię i nazwisko oraz data i miejsce urodzenia{{odn|K. Jedynak|2013|s=6}}{{odn|Kaczanowski|2013|s=107–108}}. Jeszcze przed zakończeniem wojny tragedię wsi zaczęto wiązać z osobą ppor. Jerzego Wojnowskiego ps. „Motor” – groźnego niemieckiego konfidenta ulokowanego w zgrupowaniach „Ponurego”. O tym, iż donosy „Motora” spowodowały pacyfikację Michniowa, był przekonany m.in. [[Cezary Chlebowski]] (badacz dziejów AK, autor reportażu historycznego ''Pozdrówcie Góry Świętokrzyskie''){{odn|Chlebowski|2006|s=209}}. Z kolei [[Longin Kaczanowski]], nie umniejszając znaczenia zdrady „Motora”, wskazywał, iż mało prawdopodobne, aby niemiecką akcję spowodowały donosy tylko jednego konfidenta – w dodatku odwiedzającego wieś stosunkowo sporadycznie. Jego zdaniem Niemcom udało się rozpracować siatkę konspiracyjną w Michniowie także dzięki meldunkom innych agentów – np. niejakiego Twardowskiego z [[Orzechówka (województwo świętokrzyskie)|Orzechówki]] oraz [[Volksdeutsche|volksdeutscha]] Jekla z [[Zagnańsk]]a (leśniczego, który w nocy z 11 na 12 lipca poprowadził Niemców leśnymi drogami na Michniów)<ref group="uwaga">Pewne światło na genezę pacyfikacji rzuca sprawozdanie Bogdana Ostachowskiego ps. „Puer”, sporządzone na potrzeby powojennego procesu [[Dowódca SS i Policji|Dowódcy SS i Policji]] w [[Dystrykt radomski|dystrykcie radomskim]], [[Brigadeführer|SS-Brigadeführera]] [[Herbert Böttcher|Herberta Böttchera]]. Ostachowski twierdził, że por. „[[Jan Piwnik|Ponury]]” już kilka dni po akcji bojowej w rejonie [[Łączna (przystanek kolejowy)|Łącznej]] i [[Berezów (przystanek kolejowy)|Berezowa]] (2/3 lipca 1943) otrzymał od Władysława Materka wiadomość, iż Niemcy rozpracowali część struktur konspiracyjnych w Michniowie (Materek miał uzyskać tę informację od niemieckiego konfidenta z [[Orzechówka (województwo świętokrzyskie)|Orzechówki]], niejakiego Twardowskiego). Z tego powodu część sztabu „Kuźni” przeniesiono do Suchedniowa oraz usunięto ze wsi wszystkie kompromitujące materiały. „Ponury” miał także opracować plan obrony Michniowa. Tymczasem na tydzień przed pacyfikacją w Michniowie pojawił się ppor. Jerzy Wojnowski ps. „Motor”. Przebywając we wsi uzyskał m.in. informację, że skrzynkę kontaktową konspiracji przeniesiono z domu Materka do domu gajowego Władysława Wikły. Patrz: {{odn|ref=nie|Kaczanowski|2013|s=108–110}}.</ref>. Zdaniem Kaczanowskiego nie jest także wykluczone, że współpraca michniowian z ruchem oporu była tylko pretekstem do spalenia wsi i wymordowania jej mieszkańców{{odn|Meducki|1989|s=180–181}}{{odn|Kaczanowski|2013|s=108–110}}.

10 osób aresztowanych w pierwszym dniu pacyfikacji zostało poddanych ciężkiemu śledztwu. Z kieleckiego więzienia udało się wydostać Władysława Krogulca, za którego zwolnienie podziemie zapłaciło [[Łapówka|łapówkę]] w wysokości 20 tys. [[Młynarki|złotych]]. Pozostałych dziewięciu aresztantów Niemcy po kilku miesiącach wywieźli do [[Auschwitz-Birkenau|KL Auschwitz]]. Do tego samego obozu trafił również aresztowany już po pacyfikacji Wiktor Wikło. Pobyt w kacetach przeżyło jedynie trzech michniowian (Bogdan Materek, Zofia Materek i Kazimierz Krogulec)<ref group="uwaga">Udało się ustalić obozowe losy kilku ofiar. Teofil Materek już w sierpniu 1943 został przeniesiony z [[Auschwitz-Birkenau|Auschwitz]] do [[Buchenwald]]u, gdzie zginął w nieznanych okolicznościach. W Buchenwaldzie prawdopodobnie zginął również Wiktor Wikło, choć znaleźli się świadkowie, którzy twierdzili, że przeżył pobyt w obozie, a po wojnie wyemigrował do [[Kanada|Kanady]]. Antoni Materek zginął wiosną 1945 w [[Mauthausen-Gusen]]. Jan Materek, Piotr Charaszymowicz i małżeństwo Fagasińskich zginęli w Auschwitz. Patrz: {{odn|ref=nie|Kołomańska|2010|s=13–14}}.</ref>{{odn|Kaczanowski|2013|s=121–122 i 129–130}}. Nieco inny los spotkał młode kobiety i dziewczęta, zatrzymane w dniu 12 lipca 1943. Wacława Materek została zatrudniona jako pomoc domowa w domu oficera niemieckiej policji, Gustawa Biela. Pozostałe 17 kobiet<ref group="uwaga">Były to: Alfreda Banaczkowska (Sztaniec), Janina Gil (Dziewięcka), Celina Gruba (Łutczyk), Irena Gruba (Hamera), Michalina Kowalik (Bukowska), Weronika Krogulec (Janduła), Anna Magdziarz (Karyś), Antonina Materek (Morawska), Daniela Danuta Materek (Wiśniewska), Michalina Materek (Materek), Wiktora Materek, Zofia Materek, Celina Miernik (Strachowska), Adela Obara (Gryzmułowicz), Zofia Rynkowska (Orlińska), Halina Szampruch (Chomętowska) oraz Irena Wątrobińska (Szubert). Patrz: {{odn|ref=nie|Kołomańska|2010|s=24}}.</ref> wywieziono na [[Roboty przymusowe w III Rzeszy |roboty przymusowe do Niemiec]]{{odn|Kołomańska|2010|s=24}}.

Do ofiar pacyfikacji można jeszcze zaliczyć dwie osoby zastrzelone już po zakończeniu niemieckiej akcji, a także siedem osób zamordowanych w [[Obozy niemieckie 1933-1945|obozach koncentracyjnych]]. Nie jest również wykluczone, że w gronie osób zamordowanych w dniach 12-13 lipca 1943 znalazły się nierozpoznane dotąd osoby, nie będące stałymi mieszkańcami Michniowa – tj. osiedleni tam wygnańcy z [[Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej anektowane przez III Rzeszę|ziem wcielonych do Rzeszy]] lub osoby, które podczas pacyfikacji znalazły się przypadkowo na terenie wsi{{odn|K. Jedynak|2013|s=7}}{{odn|Kaczanowski|2013|s=135}}. Zdaniem [[Longin Kaczanowski|Longina Kaczanowskiego]] liczba nierozpoznanych dotąd ofiar pacyfikacji może sięgać 20 osób{{odn|Kaczanowski|2013|s=135}}. Inne źródła podają, że w Michniowie mogło zginąć nawet 265 osób{{odn|Fajkowski|1972|s=228}}. Ponadto losy dwóch mieszkanek Michniowa – nauczycielki Heleny Głodzik i służącej Józefy Bandury – pozostają do dziś niewyjaśnione{{odn|K. Jedynak|2013|s=7}}.

W pacyfikacji Michniowa brali również udział funkcjonariusze żandarmerii, sprowadzeni z placówek w Kielcach, Skarżysku-Kamiennej, [[Ostrowiec Świętokrzyski|Ostrowcu Świętokrzyskim]], [[Starachowice|Starachowicach]], a nawet z [[Częstochowa|Częstochowy]]. Pododdziałami żandarmerii dowodził kapitan [[Gerulf Mayer]] – dowódca kieleckiego Hauptmannschaftu żandarmerii. Świadkowie rozpoznali Mayera jako oficera, który 12 lipca 1943 był obecny przy egzekucji 17 mężczyzn koło michniowskiej szkoły, a także nadzorował palenie ofiar w stodołach{{odn|Kaczanowski|2013|s=114}}. We wsi widziano również [[Leo Metz|Leo Metza]]a, komendanta posterunku żandarmerii w Skarżysku-Kamiennej{{odn|Kaczanowski|2013|s=118}}. Wbrew informacjom podawanym w niektórych źródłach nie udało się natomiast potwierdzić, że w pacyfikacji Michniowa brał udział dowodzony przez por. Alberta Schustera 62. zmotoryzowany pluton żandarmerii<ref name="Rocznik169">{{Cytuj pismo |nazwisko = |imię = |tytuł = Terror hitlerowski na wsi kieleckiej..|czasopismo = op.cit. |strony=169|issn = |doi =}}</ref>.

Po wojnie do zrównanej z ziemią wsi powróciło ok. 140 mieszkańców. Ocaleni zamieszkali początkowo w ziemiankach i prowizorycznych szopach. Mimo braku większego wsparcia ze strony władz [[Polska Ludowa|Polski Ludowej]] wysiłkiem mieszkańców Michniów został odbudowany{{odn|Kołomańska|2010|s=17–18}}. Do przedwojennego poziomu zaludnienia wieś powróciła jednak dopiero w drugiej połowie [[Lata 60. XX wieku |lat 60.]]<ref name="Rocznik166">{{Cytuj pismo |nazwisko = |imię = |tytuł = Terror hitlerowski na wsi kieleckiej..|czasopismo = op.cit. |strony= 166|issn = |doi =}}</ref> Ludność okolicznych miejscowości nazwała Michniów „doliną śmierci”{{odn|Fajkowski|1972|s=229}}{{odn|Kaczanowski|2013|s=135}}.

* {{Cytuj książkę |nazwisko = Fajkowski | imię = Józef|autor link= Józef Fajkowski (historyk)| tytuł = Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej| wydawca = Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza | miejsce = Warszawa| rok = 1972 |isbn =|odn=tak }}

* {{Cytuj książkę |nazwisko = Meducki (red.) | imię = Stanisław| autor link = Stanisław Meducki | tytuł = Martyrologia i eksploatacja wsi polskiej pod hitlerowską okupacją. Materiały z sesji naukowej odbytej w dniach 29-30 listopada 1985 roku w Borkowie| wydawca = Kieleckie Towarzystwo Naukowe. GKBZH-IPN. Komitet Organizacyjny Budowy Mauzoleum Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej| miejsce = Kielce| rok = 1989 |isbn =|odn={{odn/id|Meducki|1989}}}}