Kościół Najświętszej Marii Panny w Norymberdze: Różnice pomiędzy wersjami

'''Kościół Najświętszej Marii Panny''' (''Frauenkirche'') - [[gotyk|gotycki]] kościół w [[Norymberga|Norymberdze]], we [[Frankonia|Frankonii]] ([[Bawaria]] [[Niemcy]]). Świątynia została ufundowana w [[1352]] przez [[Karol IV Luksemburski|Karola IV Luksemburskiego]] - [[Królestwo Czech|króla]] [[Czechy|Czech]] i [[Niemcy|Niemiec]], od 1355 [[Święty Cesarz Rzymski|Świętego Cesarza]]. W efekcie budowy, która trwała w latach 1352-1362 powstała niewielka, bogato zdobiona świątynia będąca swego rodzaju kaplicą dworską, składająca się z trójnawowego, halowego korpusu nawowego oraz wydzielonego, dwuprzęsłowego poligonalnie zamkniętego prezbiterium, do którego od strony południowej przylega zakrystia. Dominantą kościoła NMP jest część zachodnia z bogato dekorowaną elewacją korpusu nawowego oraz przylegającej do niego kruchty, ponad którą wznosi się kaplica Świętego Michała, z której cesarz prezentował na widok publiczny [[relikwie]] i [[regalia cesarskie|insygnia władzy cesarskiej]]. Zachowała się w znacznej części gotycka dekoracja architektoniczno-rzeźbiarska i wystrój wnętrza, m.in. dekoracja rzeźbiarska kruchty (XIV i XV w.), zespół rzeźbiarskich epitafiów dłuta Adama Krafta, figury i świeczniki przyścienne prezbiterium oraz retabulum ołtarza głównego - tzw. Ołtarz Tucherów datowany na 1445 rok.

Początkowo rozwój przestrzenny Norymbergi koncentrował się wokół dwóch ośrodków miejskich oddzielonych rzeką [[Pegnica|Pegnicą]]. U stóp zamku powstała górna część Starego Miasta, należąca do [[archidiecezja bamberska|diecezji bamberskiej]] z głównym kościołem Świętego Sebalda, dolna zaś położona na południe (wraz z kościołem Świętego Wawrzyńca) należała do [[diecezji Eichstätt]]. Pomiędzy tymi ośrodkami w sąsiedztwie kościoła Św. Sebalda powstała w XIII wieku dzielnica żydowska z synagogą. W 1323 roku obie części miasta otoczono wspólnym systemem obwarowań, a miasto przeżyło gospodarczy progres, stąd też koniecznością było założenie głównego placu handlowego. Początkowo dobre stosunki między królem niemieckim, radą miejską a gminą żydowską uległy gwałtownemu zaostrzeniu. Karol IV potrzebując poparcia w drodze na tron cesarski przychylił się propozycji rajców, którzy planowali w miejscu gminy żydowskiej założyć rynek. Konsekwencje wydanego przez cesarza dokumentu (''Markturkunde'') akceptującego postulaty rajców były brutalne, pod koniec 1349 roku doszło do pogromu Żydów i zburzeniu synagogi. Zginęły 562 osoby [[wyznanie mojżeszowe|wyznania mojżeszowego]].

W roku 1806 Norymberga została wcielona do [[Królestwo Bawarii|Królestwa Bawarii]]. Jedną z głównych zmian władz bawarskich było wprowadzenie [[wolność wyznania|wolności wyznania]], w wyniku czego w stolicy Frankonii nastąpił podział wyznaniowy, część świątyń (w tym Św. Sebalda i Św. Wawrzyńca) pozostały ewangelickie, natomiast kościół NMP odzyskał funkcję kościoła katolickiego, a ponadto założono przy nim parafię podlegającą biskupstwu bamberskiemu. Pierwsza msza święta miała miejsce w 1816. Wystrój kościoła został wzbogacony o dzieła (gł. późnogotyckie) pochodzące ze zburzonych norymberskich kościołów i klasztorów, który podczas II wojny światowej ewakuowano. W wyniku bombardowań Norymbergi przez siły alianckie kościół został bardzo zniszczony, jednakże w znacznym stopniu szczęśliwie ocalała część zachodnia. Trwająca etapami odbudowa i renowacja świątyni została zakończona w 1991 roku.

Kościół został wzniesiony z ciosu kamiennego. Od wschodu ma wydzielone, dwuprzęsłowe, zamknięte [[Wielokąt|poligonalnie]] (5/8) [[prezbiterium]], do którego przylega od strony południowej prostokątna w planie zakrystia. [[Kościół halowy|Halowy]], [[Nawa|trójnawowy]] i trójprzęsłowy korpus nawowy ma układ centralny - kształt zbliżony do kwadratu, układ przestrzenny jest niemal symetryczny; szerokość wszystkich naw i długość przęseł jest bardzo zbliżona, w efekcie część poprzez spójność, zwartość korpus nawowy tworzy zarówno wewnątrz i na zewnątrz "romanizującą", kubiczną, autonomiczną i monumentalną bryłę, która jest aluzją do cesarskich kaplic pałacowych. W istocie jest to ''de facto'' gotycka "wersja" starszej (z około 1170-80) kaplicy cesarskiej w norymberskim zamku, wzniesionej na zlecenie cesarza [[Fryderyk I Rudobrody|Fryderyka I Rudobrodego]]. Część ta kontrastuje z przylegającą od zachodu prostokątną [[Kruchta|kruchtą]] i wzniesioną nad nią kaplicą Świętego Michała - [[Empora|emporą]] cesarską, która od strony zachodniej jest poligonalnie zamknięta, otwarta na zewnętrzny balkon, gdzie odbywały się prezentacje "Rzeszy" dla zgromadzonego na rynku ludu. Wnętrze jest nakryte [[sklepienie krzyżowo-żebrowe|sklepieniem krzyżowo-żebrowym]], wspartym na przylegających do ścian [[służka]]ch oraz czterech masywnych, cylindrycznych filarach korpusu nawowego. [[Przypora|Oszkarpowane]] na zewnątrz (w narożach korpusu cztery masywne, diagonalnie ustawione przypory) ściany mają ostrołukowe okna, z dekoracją [[maswerk]]ową, częściowo są przeszklone gotyckimi witrażami. Prócz głównego, reprezentacyjnego wejścia przez kruchtę zachodnią, portale znajdują się w zachodnich przęsłach korpusu nawowego, natomiast dojście do prezbiterium wiedzie pośrednio przez zakrystię. Skromną architekturę korpusu nawowego i prezbiterium zdobi dekoracja rzeźbiarska. [[Kapitel]]e filarów zdobią motywy roślinne, na ścinach wsporniki m.in. [[atlant]]ów, błaznów, uosobień cnót i przywar, demonów etc. Na [[zwornik (architektura)|zwornikach]] m.in. płaskorzeźbione wizerunki Chrystusa, Marii i aniołów.

Powyżej kruchty znajduje się balkon, który otacza kaplicę cesarską pw. Świętego Michała, która równolegle jest swego rodzaju emporą dla najwyższego władcy Rzeszy. Prowadzą do niej dwa ciągi spiralnych schodów, umieszczonych w oktogonalnych wieżyczkach flankujących kruchtę. Kaplica ma plan prostokąta o ściętych narożach od strony zachodniej, stąd część ta jest zamknięta poligonalnie - badacze interpretują to rozwiązanie przestrzenne jako odwołanie do westwerku, lub zachodniego chóru, gdzie podczas liturgii zasiadał cesarz z dworem. Od strony nawy głównej przestrzeń ta została wyróżniona balustradą i ostrołukową arkadą z wpisaną w nią niższą arkadą zamkniętą łukiem odcinkowym, który zdobią u dołu "zawieszone" arkadki z motywem stylizowanego trójliścia. Przestrzeń między tym łukiem, a ostrym łukiem arkady wypełnia ażurowa dekoracja maswerkowa, którą tworzą trzy większe kręgi z wpisanymi w nie drobnymi trójliśćmi, dwoma większymi czworoliśćmi oraz pośrodku największym kręgiem, w który umieszczono pośrodku mniejszy krąg z czwórliściem wpisanym w kwadrat oraz wychodzące z niego ramiona w formie arkad tworzące stylizowany krzyż. Ściany pozostałych boków są przeprute niemal w całości wielkimi, ostrołukowymi oknami umieszczonymi w widocznych na zewnątrz arkadowych niszach. Ścianę elewacji wieńczy trójkątny szczyt, w obrębie jego mieści się XVI wieczny zegar z ruchomymi figurkami elektorów składających hołd cesarzowi.

Dominantą wnętrza prezbiterium jest gotyckie retabulum ołtarza głównego znany jako [[Ołtarz Tucherów]] - datowane na około 1445 rok. Pochodzi ze zburzonego w 1816 roku augustiańskiego kościoła Świętego Wita. Fundacja jednego z najbogatszych rodów miasta - Tucherów, stąd nazwa. Czołowe dzieło nieznanego mistrza, w historiografii artystycznej określanego jako Mistrza Ołtarza Tucherów (Meister des Tucheraltar), któremu przypisuje się m.in. ołtarz w kaplicy Zapolyów w Spiskim Czwartku. Retabulum ma formę tryptyku, z malowanymi kwaterami, na złotym tle z wytłoczonymi ornamentami i płaskorzeźbionymi formami architektonicznymi typowymi dla gotyku (fiale, wimpergi, baldachimy) obramiające malowane kwatery. Część środkowa jest trójdzielna; ze scenami Zwiastowania Marii, Ukrzyżowania i Zmartwychwstania. Na bocznych skrzydłach pary świętych: Augustyna i jego matki Moniki oraz Pawła Pustelnika i Antoniego. Jest to odniesienie nie tylko do głównego patrona Augustianów i jego matki, lecz także do początków działalności monastycznej o charakterze pustelniczym.