Apokryf: Różnice pomiędzy wersjami

Określenie używane w starożytności niechrześcijańskiej w stosunku do tekstu religijnego lub filozoficznego w [[Epoka hellenistyczna|hellenistycznych]] religiach misteryjnych oraz [[system filozoficzny|systemach filozoficznych]] o charakterze hermetycznym. Apokryfy były szeroko rozpowszechnione aż do schyłku [[Starożytność|starożytności]] na terenie [[Cesarstwo rzymskie|cesarstwa rzymskiego]], szczególnie w jego wschodniej części w postaci nurtu religijnego zwanego [[gnostycyzm]]em. Jednakże w tym ostatnim przypadku zagadnienie związane z apokryfami łączy się już z chrześcijaństwem, co wynika z charakteru samego gnostycyzmu. W tym kontekście termin "apokryf"„apokryf” w kręgach filozoficzno-religijnych oznaczał, że do poszczególnych ksiąg mają dostęp tylko osoby wtajemniczone, posiadające określoną [[wiedza|wiedzę]] (''gnosis''), niedostępną dla profanów. W [[protestantyzm|Kościołach protestanckich]] księgi te są określane jako '''pseudoepigrafy'''.

Termin "apokryf"„apokryf” funkcjonuje również poza kontekstem religijno-filozoficznym w znaczeniu bardziej ogólnym, określającym teksty niepewnego pochodzenia, autentyczności. Termin ten stosuje się do utworów o fałszywym pochodzeniu, czyli nie od autora, za którego jakieś dzieło uchodzi, utwór "wydobyty„wydobyty z ukrycia"ukrycia”, także rzekomo (np. cykl [[Witold Jabłoński (pisarz)|Witolda Jabłońskiego]] ''[[Gwiazda Wenus, Gwiazda Lucyfer]]''), rzekomo autentyczny (''Apokryfy'' [[Stanisław Lem|Stanisława Lema]] to zbiór recenzji i wstępów nieistniejących książek). Termin ten stosuje się zarówno do utworów o naprawdę nieustalonym pochodzeniu, autorstwie i autentyczności, ale także dla tych, dla których ich "apokryficzność"„apokryficzność” jest doskonale znana i zamierzona przez, chociażby, autora.

Badacz starożytnego chrześcijaństwa, ks. [[Marek Starowieyski]] znaczenie terminu apokryf wyjaśnia następująco: ''"Słowo „apokryf” ma zasadniczo dwa znaczenia: biblijne i ogólne.(...)Znaczenie biblijne jest dwojakie: po pierwsze, utwór o tematyce biblijnej, nie zawarty w kanonie Starego i Nowego Testamentu — takie znaczenie jest wspólne dla literatury katolickiej i często protestanckiej lub, po drugie, określa się nim w literaturze protestanckiej (szczególnie anglosaskiej) księgi ST znajdujące się w [[Septuaginta|Septuagincie]] i [[Wulgata|Wulgacie]], a których brak w kanonie żydowskim. Znaczenie drugie, ogólne, to „fałszywy”, szczególnie zaś odnoszący się do ksiąg nieautentycznych, przypisywanych różnym autorom i różnym epokom. Często takie księgi bywały „odkrywane”, jak sławne Pieśni Osjana Macphersona i traktowane z całą powagą lub z przymrużeniem oka jak Księga apokryfów Karela Čapka. Stąd też określenie apokryfu jako „utwór rzekomo wydobyty z ukrycia i ogłoszony jako autentyczny dokument piśmienniczy"''<ref>[http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TB/apokryfy-02.html#p1 M.Starowieyski, WSTĘP OGÓLNY DO APOKRYFÓW NOWEGO TESTAMENTU, w: APOKRYFY NOWEGO TESTAMENTU tom I,Ewangelie apokryficzne:Opowiadania o Jezusie, Maryi, Józefie i Janie Chrzcicielu, red. M Starowieyski,Wydawnictwo WAM 2003]</ref>

W judaizmie posługiwano się również określeniem "księgi„księgi ukryte"ukryte” (od [[język hebrajski|hebr.]] ''ganaz'' – ukrywać, chować) w odniesieniu do zniszczonych i zużytych rękopisów ksiąg używanych np. w [[synagoga]]ch oraz do tekstów, które [[rabin]]i odrzucili z powodów doktrynalnych lub innych, ale w odróżnieniu od chrześcijaństwa, te księgi dalej uważano za święte.

Kanon świętych ksiąg (chociaż pojęcie "kanon"„kanon” jako takie w odniesieniu do świętych ksiąg nie funkcjonowało) w judaizmie, określono u schyłku [[I wiek|I w. n.e.]], w nowym ośrodku studiów nad [[Tora|Torą]] (tzw. akademia hebrajska) znajdującym się na terenie [[Palestyna|Palestyny]] w miejscowości [[Jawne|Jamni]] (Jawne). Do świętych ksiąg zaliczono te, które spisane były po hebrajsku lub [[język aramejski|aramejsku]] – w sumie 39 ksiąg. Odrzucono teksty greckie (przede wszystkim ''[[Septuaginta|Septuagintę]]'') i inne określając je mianem pism zewnętrznych (''ha-chiconim''). W ten sposób powstał tzw. kanon hebrajski, który obejmował mniejszą liczbę ksiąg niż Septuaginta (zawierająca 46 ksiąg), na której oparło się chrześcijaństwo. Różnica między ww. kanonem hebrajskim, a Septuagintą to siedem ksiąg, które wzbudzały wątpliwości, co do przynależności do kanonu, już we wczesnym okresie chrześcijaństwa, aż do [[V wiek|V w. n.e.]] Dogmatycznie kanoniczność tych 7 ksiąg potwierdzono w [[Kościół katolicki|Kościele katolickim]] w [[XVI wiek]]u na [[Sobór trydencki|Soborze Trydenckim]], a [[Księgi deuterokanoniczne|deuterokanonicznymi]] nazwał je [[Sykstus ze Sieny]]. Takiego rozwiązania nie przyjął jednak [[protestantyzm]], który swój kanon oparł na kanonie hebrajskim, a 7 dodatkowych ksiąg (deuterokanoniczne w katolicyzmie) uznał za apokryfy dodając później jeszcze do nich inne teksty, będące poza kanonem hebrajskim i katolickim. Jednakże te księgi apokryficzne w protestantyzmie cieszyły się w dalszym ciągu dużą powagą i uważane były za nieodbiegające doktrynalnie od kanonu, będące jego integralnym uzupełnieniem. Z kolei księgi uznane w katolicyzmie za apokryfy protestantyzm określa mianem [[Pseudoepigrafy|pseudoepigrafów]].