Zawichost: Różnice pomiędzy wersjami

|nazwa = Zawichost

|dopełniacz nazwy = Zawichostu

|herb = POL Zawichost COA.svg

|flaga =

 

== Historia ==

Zawichost powstał w ważnym strategicznie węźle drogowym, który umożliwiał kontrolę przepraw przez Wisłę. W czasach panowania [[Bolesław II Szczodry|Bolesława Śmiałego]] zbudowana tu została romańska kolegiata Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny<ref>Andrzej Buko "Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej", wyd. Trio, Warszawa 2005, s.240</ref>. Pierwsza wzmianka o Zawichoście pochodzi z [[bulla|bulli]] papieża [[Eugeniusz III|Eugeniusza III]] z 1148 roku. Był tu wtedy gród [[kasztelania|kasztelański]] z osadą targową położoną w pobliżu przeprawy przez Wisłę oraz skrzyżowanie ważnych szlaków handlowych w pobliżu kościoła św. Trójcy<ref>Andrzej Buko "Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej", wyd. Trio, Warszawa 2005, s.240</ref>. Od końca XII w. był siedzibą [[archidiakon]]atu i były tu trzy parafie, podczas gdy Sandomierz do czasów lokacji miał tylko jedną. W 1205 w [[bitwa pod Zawichostem|bitwie pod Zawichostem]], książęta [[Leszek Biały]] i [[Konrad I mazowiecki|Konrad mazowiecki]] pokonali wojska księcia halickiego [[Roman Halicki|Romana]], który w czasie tej bitwy poległ.

 

 

== Zabytki ==

* '''kościół pw. Świętego Jana Chrzciciela''' zbudowany w latach 1244-1257 wraz z klasztorem w stylu [[gotyk|wczesnogotyckim]] dla zakonu [[Zakon Świętej Klary|klarysek]] z fundacji księcia [[Bolesław V Wstydliwy|Bolesława Wstydliwego]] jako wiano dla swojej siostry [[Błogosławiona Salomea|Salomei]]. W 1255 roku książę Bolesław ufundował przy klasztorze szpital św. Franciszka, który obsługiwał zakon franciszkanów. W kościele w 1258 roku została pochowana [[Grzymisława (zm. 1258)|księżna krakowska Grzymisława]], którą złożono ''apud frateres minores''. W 1264 Klaryski przeniosły się do klasztoru w [[Grodzisko Skała|Skale koło Krakowa]] i w Zawichoście pozostali jedynie zakonnicy franciszkańscy. Zabudowania spłonęły 7 września 1353 roku podczas najazdu Litwinów. W 1412 roku klasztor został częściowo rozebrany przez kasztelana sandomierskiego Michała Czyżowskiego, który miał wykorzystać uzyskany z rozbiórki materiał na budowę zamku w [[Czyżów Szlachecki|Czyżowie]]. W 1548 roku dzierżawiący miasto [[Dysydent (religia)|dysydent]] Stanisław Dębiński zniszczył otoczony czcią grób księżnej Grzymisławy oraz wnętrza klasztoru. W latach 1600-1633 przeprowadzono restaurację zniszczonego klasztoru i kościoła, któremu nadano formę barokową zdobiąc fasadę figurami św. Franciszka i św. Jana Chrzciciela (obecnie na placu przed kościołem). W 1628 roku odnowiono kaplicę Matki Boskiej Różańcowej. W 1752 roku od strony północnej wybudowano barokową kaplicę Matki Boskiej Szkaplerzowej. W związku ze złym stanem klasztoru odrestaurowano go w 1841 roku. W 1864 roku po kasacie zakonu, franciszkanie musieli odejść z klasztoru, w którym umieszczono szkołę. W latach 30. XX wieku klasztor wyremontował i rozbudował architekt [[Kazimierz Skórewicz]]. W dniu 28 lipca 1944 roku zabudowania kościoła i klasztoru zostały zbombardowane przez wojska radzieckie, w wyniku czego pożar wypalił wnętrze, stropy i dachy. Ocalało jedynie sklepienie prezbiterium. Po zniszczeniach wojennych kościół regotyzowano w latach 1945-1949 pod kierunkiem Józefa Jamroza, usuwając naleciałości barokowe. Kolejne prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 80. XX wieku. Kościół posiada jedną nawę przykrytą stropem i wydłużone XIII wieczne prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym i późniejszym XV wiecznym sklepieniem gwiaździstym w przęśle zachodnim. Po lewej stronie prezbiterium znajduje się sakramentarium z 1542 roku wykonane przez Szymona Pencza oraz fragment polichromii z XVI wieku, natomiast po prawej widoczna jest wczesnogotycka wnęka siedziska zamknięta trzema ostrołukowymi arkadami ([[Sedilia]]). Zakrystia po lewej stronie prezbiterium posiada sklepienie z lat 1620/1630<ref>Miłobędzki Adam "Architektura Polska XVI wieku" cz. 1, PWN, Warszawa, s.238</ref>, a pomieszczenie obok [[Kartusz (ozdoba)|kartusze]] z herbem [[Pomian (herb szlachecki)]] biskupa [[Maciej Łubieński|Macieja Łubieńskiego]] i [[Rawicz (herb szlachecki)]] biskupa [[Paweł Wołucki|Pawła Wołuckiego]]. Pomiędzy prezbiterium i nawą znajduje się ślad po istniejącym dawniej w tym miejscu [[lektorium]] w formie trójarkadowego sklepionego [[portyk]]u. Po prawej stronie nawy od wejścia znajduje się nagrobek zmarłych w 1629 roku Stanisława Opockiego z [[Opoka (województwo lubelskie)|Opoki]] i jego żony Anny z Miłoszowa Opockiej, którzy ufundowali barokową przebudowę znajdującej się obok kaplicy. Nagrobek ten ufundował w 1672 roku kasztelan wiślicki Piotr Opocki z Opoki. Po przeciwnej stronie znajduje się nagrobek Zofii Słupeckiej z Bobrka z 1633 roku<ref>Zawichost. Kościół i klasztor franciszkański. Przewodnik po zabytkach sztuki, nr 37. Tarnobrzeg 2004, ISBN 83-88567-12-8</ref><ref>Paweł Pencakowski "Sanktuarium minoryckie w Zawichoście i Nowym Korczynie. Dwie fundacje związane z księciem Bolesławem Wstydliwym i jego rodziną. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XXXVII/2, Warszawa 1992, s. 119-43"</ref>. Od północy przylegają do kościoła pozostałości zabudowań klasztoru franciszkanów, a od południa dzwonnica.

* Kamienny obelisk służący do pomiaru stanu wody na [[Wisła|Wiśle]], przy ulicy św. Leonarda

* Dom zajezdny z XIX wieku przy Małym Rynku

'''Zabytki niezachowane:'''

 

* '''kaplica pw. św. Maurycego''' z XII wieku, odkryta podczas badań archeologicznych między kościołami NMP i św. Jana. Jest to fragment [[Apsyda (architektura)|absydy]] romańskiego kościoła zniszczonego przez osunięcie się skarpy. Pod ziemią zachował się z niego jedynie fragment absydy zachodniej, część zarysu absydy północnej, mur zachodni oraz fragment muru północnego<ref>Kunkel Robert, Analogie europejskie tetrakonchosu zawichojskiego, Szkice Zawichojskie, red. T. Dunin–Wąsowicz, S. Tabaczyński, Zawichost 1999.</ref>. Obecnie nie jest widoczny po nim żaden ślad.

* Dom podcieniowy przy rynku

* [[Przyczółek baranowsko-sandomierski]]

* [[Cmentarz żydowski w Zawichoście]]

 

== Osoby związane z Zawichostem ==