Deklaracja niepodległości Stanów Zjednoczonych: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne merytoryczne, WP:SK |
|||
Linia 1:
{{Dokument infobox
|nazwa=Deklaracja niepodległości Stanów Zjednoczonych
|grafika=
|opis grafiki=Pierwsza karta deklaracji
|państwo={{państwo|USA|0}}
Linia 12:
[[Plik:Declaration independence.jpg|thumb|Obraz ilustrujący podpisanie deklaracji niepodległości autorstwa [[John Trumbull|Johna Trumbulla]] (1819)]]
'''Deklaracja niepodległości Stanów Zjednoczonych''' – [[akt prawny]] autorstwa m.in. [[Thomas Jefferson|Thomasa Jeffersona]], uzasadniający prawo [[Trzynaście kolonii|Trzynastu Kolonii]] [[Wielka Brytania|brytyjskich]] w [[Ameryka Północna|Ameryce Północnej]] do wolności i niezależności od [[władcy brytyjscy|króla Wielkiej Brytanii]], [[Jerzy III Hanowerski|Jerzego III]]. Ogłoszona 4 lipca 1776 w [[Filadelfia|Filadelfii]] podczas II [[Kongres Kontynentalny|Kongresu Kontynentalnego]].
Deklaracja głosiła prawo do ustanawiania wszelkich aktów państwowych, wypowiadania wojny i zawierania pokoju przez dawne kolonie angielskie w Ameryce Północnej.
Jej autorami, oprócz Jeffersona, byli [[John Adams]]
''Deklaracja niepodległości'' była pierwszym oficjalnym oświadczeniem na temat tego, czym powinien być [[Rząd (prawo)|rząd]]. Ponadto, miała ona charakter uniwersalny, była czymś więcej aniżeli prywatnym przesłaniem skierowanym do Wielkiej Brytanii, był to apel do całej ludzkości.
Linia 23:
== Struktura dokumentu ==
Tekst ''Deklaracji niepodległości'' można podzielić na pięć części. Pierwsza część służyła przedstawieniu intencji, którymi kierował się Kongres, uchwalając ten dokument. Zaraz potem zawiera on skondensowaną filozofię polityczną odpowiadającą ówczesnym trendom myślowym. Następnie, w ''Deklaracji'' zawarto szereg zarzutów przeciwko królowi brytyjskiemu Jerzemu III. Przedostatnia część tekstu, to przyjęta 2 lipca rezolucja [[niepodległość|niepodległościowa]].
Ostatnią częścią dokumentu z 4 lipca są podpisy przedstawicieli 13 kolonii obecnych na II Kongresie Kontynentalnym.
Pierwszy akapit ''Deklaracji niepodległości'' stanowi wstęp do całego dokumentu. Powołanie się na samym początku na prawa przyrodzone i ustawy boże ma charakter klasycznego, oświeceniowego wyznania. Wstęp adresowany jest do [[opinia publiczna|opinii publicznej]] i ma na celu sugestywnie wskazać Wielką Brytanię jako stronę, która zaczęła cały konflikt. W pierwszym akapicie znajduje się także apel do innych narodów o udzielenie poparcia koloniom, występującym w imieniu obrony szlachetnych zasad reprezentowanych przez wielkie umysły takie jak: Voltaire, Locke czy Milton. Użyte w tym akapicie słowo [[naród]], świadczy o przekonaniu kolonii, iż należy im się miejsce wśród innych państw.
We wstępie amerykańscy rozłamowcy sprzeciwiali się uznaniu niedobrych dla siebie praw, jakie narzucali im Brytyjczycy. Tym samym autorzy ''Deklaracji'' próbowali przeforsować tezę jakoby prawa ludzkie powinny być podporządkowane [[prawo natury|prawu natury]].
Drugi akapit dokumentu z 4 lipca miał za zadanie w sposób zwięzły przedstawić filozofię życiową, którą wyznawali Amerykanie. W tej części dokumentu wyróżnione zostały cztery główne zasady filozofii amerykańskiej: doktryna praw natury i naturalne przywileje jednostki, umowna teoria powstania państwa, koncepcja [[suwerenność ludu|suwerenności ludu]] oraz prawo do [[rewolucja|rewolucji]].
Linia 34:
Za niezbite i oczywiste prawdy uważali tutaj Amerykanie fakt, iż ludzie zostali stworzeni przez [[bóg|Boga]] równymi sobie. Rozwinięciem tej myśli są słowa, że na pierwszym miejscu postawić należy prawo do życia, do wolności i do poszukiwania szczęścia. Właśnie te słowa stały się myślą przewodnią całego dokumentu, a także ukształtowały mentalność amerykańską. Tak sformułowany dokument odwoływał się do intelektu, serca, wyobraźni.
W tej części ''Deklaracji'' Jefferson pisał:
{{cytat|Wprawdzie roztropność nakazuje nie zmieniać od dawna ustalonych rządów dla błahych powodów i przemijających przyczyn[...]. Lecz jednak długi szereg nadużyć i przywłaszczeń, [...] wykazuje jawny zamiar wtłoczenia na dany naród jarzma rządu nieograniczonego, naród ma prawo, lecz i obowiązek obalenia podobnego rządu i zawarowania swego bezpieczeństwa na przyszłość za pomocą nowych rękojmi.}}
Jest to [[parafraza]] słów Johna Locke’a o prawie oporu wobec ciemiężyciela. Autor ''Deklaracji'' zaznacza, iż koloniści cierpliwie znosili obelgi i nadużycia Wielkiej Brytanii. Gdy jednak okrucieństwa brytyjskie nie miały końca, Amerykanie powołując się na idee oświeceniowe, prawo oporu i suwerenność ludu, czuli się zobligowani do walki, już nie tylko o swoje interesy, ale o swój naród.
Tworząc ''Deklarację niepodległości'' Jefferson zdawał sobie sprawę, iż przytoczenie pięknych frazesów o uciskaniu kolonii przez Koronę nie wystarczy do przekonania świata o cierpieniu prowincji. Stąd w trzeciej części dokumentu wymienione zostały fakty, które miały świadczyć o [[tyran]]ii króla.
Fakt całkowitego pominięcia przez Jeffersona parlamentu brytyjskiego jako źródła, z którego wywodziły się wszystkie ustawy i zrzucenie całej odpowiedzialności na króla Jerzego III, była zabiegiem celowym. Wiązało się to z przyjęciem w 1774 r. wniosku [[Samuel Adams|Samuela Adamsa]], który uznawał kolonie amerykańskie za dominium. Wobec tego wszelka władza parlamentu w koloniach nie miała mocy prawnej, a bunty i roszczenia bezzasadne. Amerykanie szukając realnego winowajcy, znaleźli go w osobie króla.
W ''Deklaracji niepodległości'' wymieniono szereg nadużyć, jakich miał dopuścić się Jerzy III względem kolonii. Dotyczą one w dużej części reakcji króla brytyjskiego na postęp rewolucji i miały na celu odpowiedzenie na niesubordynację prowincji. Były to zarzuty typu:
{{cytat|Nie zgadzał się niejednokrotnie na uchwały ustanawiające wielkie okręgi [...]. Zwoływał ciała prawodawcze do miejsc niezwykłych, pozbawionych wszelkiej wygody [...]. Niejednokrotnie rozwiązywał Izby przedstawicieli dlatego, że dzielnie się opierały jego zamierzeniu podkopania praw ludu.}}
W dokumencie z 4 lipca wymienione zostały pretensje wobec ustaw [[ratyfikacja|ratyfikowanych]] przez króla, a stanowiących punkt zapalny rewolucji. Znajdują się tam odwołania m.in. do:
* Townshend Act – dla przetrwania i niszczenia handlu naszego ze wszystkimi częściami świata,
* Stamp Act – dla nakładania podatków bez naszego zezwolenia,
* Sugar Act – dla pozbawienia nas niejednokrotnie dobrodziejstwa sądu przysięgłych,
* Quebec Act – dla zniweczenia systemu wolnych praw angielskich w sąsiedniej prowincji ([[Kanada|Kanadzie]]), ustanowienia w niej nieograniczonego rządu i przesunięcia jej granic, aby tym sposobem uczynić z tej prowincji zarazem modłę i narzędzie do zaprowadzenia takiego samego nieograniczonego rządu w innych osadach.
Poza przytoczeniem szeregu ustaw i ograniczeń, jakie wprowadziła Korona względem kolonii, w tej części tekstu zestawiono także zachowanie monarchy brytyjskiego z modelem oświeceniowego władcy. Oskarżano Jerzego III o niekonsekwencję w działaniu i niedbanie o interesy swojego ludu. Zarzuty przeciw królowi formułowane były w charakterystyczny sposób. Każdy przytoczony przez Jeffersona fakt ilustrujący działania monarchy względem kolonii opatrzony był komentarzem sugerującym negatywne intencje króla. Szczególnie bolesne dla Amerykanów okazały się te zarządzenia metropolii, które bezpośrednio ograniczały wolność i samorządność kolonii. Królowi zarzucano, iż nie dopuszczał do rządów wszystkich przedstawicieli brytyjskiego społeczeństwa, łamiąc tym samym zasady [[demokracja|demokracji]]. Wytykano mu również uzależnianie od siebie sędziów i sterowanie ich wyrokami na niekorzyść kolonistów oraz terror jaki był udziałem wojsk brytyjskich, stacjonujących w prowincjach amerykańskich.
Końcowe oskarżenia przeciwko monarsze zawarte w tej części ''Deklaracji niepodległości'' dotyczyły działań podejmowanych przez niego w czasie wojny i miały na celu wykazanie, iż to Jerzy III łamie wszystkie zasady ładu społecznego. Twórcom ''Deklaracji'' bardzo zależało na tym, ażeby przedstawić króla brytyjskiego jako agresora i dzięki temu pozyskać sojuszników do walki z nim. W dokumencie z 4 lipca Amerykanie wytykali władcy angielskiemu fakt rezygnacji z godności monarchy względem kolonii amerykańskich oraz rozpoczęcie [[wojna domowa|wojny domowej]]. Działania wojenne prowadzone przez metropolię w opinii kolonistów były złamaniem zasad wypracowanych przez wieki i powrotem do działań barbarzyńskich. Kiedy kraj, który uznawał się za chrześcijański, dopuszczał się takich poczynań, zasługiwał na potępienie reszty narodów chrześcijańskich. Postępowanie Anglików w czasie działań wojennych przeciwko Amerykanom cechowało się srogością i przebiegłością. Przejawiało się to m.in. w "zmuszaniu współobywateli na morzu do walczenia przeciw własnej ojczyźnie, przyjaciołom i braciom lub padania pod ciosami tychże przyjaciół i braci oraz wykorzystywaniu przeciw kolonistom dzikich Indian wrogów nieznających litości, których wiadomy sposób prowadzenia wojny polega na zabijaniu każdego, kogo spotkają, bez różnicy płci, wieku i stanu". Mimo tych wszystkich działań twórcy ''Deklaracji niepodległości'' podejmowali próby negocjacji z Macierzą, lecz nie zostawali wysłuchani.
Przedostatni akapit omawianego dokumentu zaznaczał, iż wcześniejsze apele do [[Brytyjczycy|Brytyjczyków]], w których koloniści pisali o doznawanych gwałtach ze strony despotycznej władzy króla i jego parlamentu spotkały się z brakiem odzewu ze strony mieszkańców Wielkiej Brytanii.
Ostatnim akapitem, a zarazem przedostatnią częścią ''Deklaracji'', była ''Rezolucja niepodległościowa'', przyjęta 2 lipca 1776 roku. Formuła ogłaszająca oddzielenie się kolonii amerykańskich od Wielkiej Brytanii jest najważniejszą częścią dokumentu. Twórcy ''Deklaracji'', powołując się na oświeceniową doktrynę samostanowienia każdej zbiorowości, w imieniu wszystkich prowincji, wyrzekli się władzy zwierzchniej króla Jerzego III nad prowincjami amerykańskimi.
{{cytat|Wierząc w słuszność podejmowanych działań, biorąc za świadka Najwyższego Sędziego [...] ogłaszamy uroczyście w imieniu władzy zbożnego ludu tych Osad, iż Zjednoczone Osady są i mają prawo być Państwami wolnymi i niepodległymi.}}
Kwestia zmiany statusu każdej kolonii w niezależne państwo w przyszłości miała wpływ na kształt [[konfederacja|konfederacji]].
''Deklaracja niepodległości'' została oceniona jako dokument dobrze spełniający cele polityczne. Jefferson w liście do Henry’ego Lee z 1825 r. podsumował jej rolę w następujący sposób:
Linia 70:
{{cytat|Gdy więc Amerykanie zmuszeni zostali chwycić za broń dla naprawy krzywd, uznaliśmy za stosowne usprawiedliwić się przed trybunałem świata. To właśnie było celem ''Deklaracji niepodległości''. Nie chodziło o to, aby odkryć nowe, nieznane dotąd zasady, aby powiedzieć coś, co tę ledwie ma wartość, iż nigdy dotąd nie zostało powiedziane, lecz aby przedstawić ludzkości oczywistą prawdę w tej kwestii w słowach tak prostych i mocnych, aby zmusić ludzkość do przyznania nam racji i aby uzasadnić nasz niezależny odtąd stan, po jaki zmuszeni byliśmy sięgnąć.}}
Obecnie dzień 4 lipca obchodzony jest jako święto narodowe
== Linki zewnętrzne ==
| |||