Filistyni: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Syropalestyna830BC.png|thumb|right|Podział południowej [[Syropalestyna|Syropalestyny]] ok. 830 p.n.e. Filistea oznaczona kolorem szarym.]]

'''Filistyni''' ([[Język hebrajski|hebr.]] '''פלשתים''' ''Plisztim'' - "obcy, wędrowcy", [[język egipski|eg.]] ''Peleset'') - lud zamieszkujący w starożytności tereny południowego wybrzeża [[Kanaan]]u położone na zachód od [[Judea|Judei]]. Pochodzenie etniczne Filistynów nie zostało definitywnie ustalone. Niektórzy uczeni na podstawie niewielkiej liczby zachowanych słów{{fakt|data=2010-03}} sugerują ich [[Indoeuropejczycy|indoeuropejskie]] pochodzenie<ref>{{cytuj książkę | inni =Bo Reicke, Leonhard Rost (redaktorzy) | tytuł =Biblisch-historisches Handwörterbuch| wydawca =Vandenhoeck & Ruprecht | miejsce =Göttingen | rok =1962-1979 | strony =1455 | tom =III | isbn = |}}</ref>. Możliwe, że wywodzili się z rejonu [[Morze Egejskie|Morza Egejskiego]], na co wskazywałby styl najstarszej filistyńskiej ceramiki. Istnieją również opinie o pochodzeniu z [[Kapadocja|Kapadocji]] lub [[Iliria|Ilirii]]. Zaliczali się oni do tzw. [[Ludy Morza|Ludów Morza]], które na przełomie [[XIII wiek p.n.e.|XIII]] i [[XII wiek p.n.e.|XII w. p.n.e.]] uderzyły na [[Starożytny Egipt|Egipt]]; po klęsce zadanej im przez [[Ramzes III|Ramzesa III]] część z nich osiedliła się na terenie [[Kanaan]]u; od tamtej pory odłam ten znany był właśnie pod nazwą Filistynów. Filistyni wzmiankowani są w źródłach egipskich i [[Asyria|asyryjskich]], a przez [[Biblia|Biblię]] opisywani są jako jeden z głównych przeciwników [[starożytny Izrael|starożytnych Izraelitów]]. W [[III wiek p.n.e.|III wieku p.n.e.]] zatracili swą odrębność etniczną w związku z [[hellenizacja|hellenizacją]].

Według Biblii Filistyni zamieszkiwali tereny Kanaanu już podczas inwazji Hebrajczyków pod wodzą [[Jozue]]go, jednak nie zostali podbici<ref>{{Biblia|księga=Joz|rozdział=13|wersety=1-2}}</ref>. Księga Sędziów wymienia ich wśród narodów, które Bóg pozostawił w Kanaanie, by wystawiały na próbę Izraelitów<ref>{{Biblia|księga=Sdz|rozdział=3|wersety=1-4}}</ref>. Ucisk Izraelitów przez Filistynów miał według Biblii zacząć się po śmierci sędziego [[Jair]]a<ref>{{Biblia|księga=Sdz|rozdział=10|wersety=5-7}}</ref>. Po długoletniej niewoli walkę wyzwoleńczą z Filistynami podjął [[Samson (postać biblijna)|Samson]], jednak dostał się on do niewoli<ref group="notatka">Według Biblii Samson odniósł liczne zwycięstwa nad Filistynami dzięki swej nadludzkiej sile. Filistyni by go pojmać wykorzystali jego ukochaną, [[Dalila|Dalilę]], która poznała jego sekret. Pojmany bohater miał zginąć w samobójczym ataku na świątynię Dagona w Gazie. Por. artykuł ''[[Samson (postać biblijna)|Samson]]'' i Sdz 13-16.</ref>. Za życia arcykapłana [[Heli|Helego]] pokonali Izraelitów pod Afek, zabijając kapłanów [[Chofni i Pinchas|Chofniego i Pinchasa]] oraz zdobywając [[Arka Przymierza|Arkę Przymierza]]<ref>[http://web.archive.org/web/*/http://online.biblia.pl/rozdzial.php?id=1187 1 Księga Samuela, Rozdział 4] w przekładzie [[Biblia Tysiąclecia|Biblii Tysiąclecia]]</ref>, którą jednak zwrócili Izraelitom<ref group="notatka">Przyczyną tego była według Biblii plaga [[guzki krwawnicze|guzów hemoroidalnych]] zesłana przez Jahwe. Por. 1 Sm 5-6.</ref>. Filistyni zostali pokonani przez Izraelitów pod wodzą [[Samuel (postać biblijna)|Samuela]] pod Eben-Haezer i utracili swe zdobycze, a nawet część własnych terytoriów<ref>{{Biblia|księga=1Sm|rozdział=7|wersety=7-14}}</ref>. Wkrótce jednak ponownie urośli w potęgę. U zarania monarchii w Izraelu posiadali swą załogę w [[Gibea]]<ref>{{Biblia|księga=1Sm|rozdział=9|wersety=5}}</ref> oraz wprowadzili swój monopol na usługi kowalskie, czym ograniczyli dostęp Izraelitów do broni wykonanej z metalu<ref>{{Biblia|księga=1Sm|rozdział=13|wersety=19-22}}</ref>. Król [[Saul (król Izraela)|Saul]] musiał walczyć z Filistynami przez niemal cały okres swojego panowania<ref name="ekoscielna"/>, aż wreszcie popełnił samobójstwo podczas [[Bitwa na wzgórzu Gilboa|bitwy na wzgórzu Gilboa]], nie chcąc wpaść w ich ręce; zginęli wówczas również synowie Saula<ref>[http://web.archive.org/web/*/http://online.biblia.pl/rozdzial.php?id=1186 1 Księga Samuela, Rozdział 31] w przekładzie [[Biblia Tysiąclecia|Biblii Tysiąclecia]]</ref>.

Z większym powodzeniem zmagał się z Filistynami król [[Dawid (król Izraela)|Dawid]]<ref name="ekoscielna"/>. Z początku Filistyni nie sprzeciwiali się objęciu przez niego władzy królewskiej w [[Juda (kraina)Judea|Judzie]]. Zdaniem Alfreda Tschirschnitza wciąż uważali oni Dawida, który przez pewien czas pozorował służbę dla Akisza, króla Gat, za swojego wasala. Na dodatek sprzyjało im rozbicie Izraela na dwa skonfliktowane państwa. Jednak zdobycie pełni władzy zaniepokoiło Filistynów, którzy wyruszyli do walki z Dawidem. Ponieśli jednak klęskę w dwóch decydujących bitwach: pod Baal-Perasim i pod Gibeonem<ref>Tschirschnitz, s. 237.</ref><ref>{{Biblia|księga=2Sm|rozdział=5|wersety=17-25}}</ref>. Dawid ujarzmił Filistynów i zmusił ich do uległości<ref>{{Biblia|księga=2Sm|rozdział=8|wersety=1}}</ref>, podbijając przy tym Gat i okoliczne miejscowości<ref>{{Biblia|księga=1Krn|rozdział=18|wersety=1}}</ref>. Filistyni bez powodzenia próbowali zrzucić z siebie zwierzchnictwo Izraela pod koniec panowania Dawida<ref>{{Biblia|księga=2Sm|rozdział=21|wersety=15-22}}</ref>. Sądzi się przy tym, że w zdobytych przez Izraelitów miastach na wybrzeżu pozostała część ludności filistyńskiej, która, w przeciwieństwie do Hebrajczyków, była obeznana z żeglarstwem<ref>Gądecki, s. 292.</ref>.

Ziemia Filistynów była również podbijana przez wojska egipskie i asyryjskie<ref name="ekoscielna"/>. W źródłach asyryjskich Filistyni są wzmiankowani po raz pierwszy w inskrypcjach [[Adad-nirari III]], który wymienia Filisteę wśród podbitych i zhołdowanych przez siebie krajów. Późniejsze inskrypcje wymieniają również poszczególnych władców filistyńskich, np. Mitintiego z Askalonu czy Hanunu z Gazy, którzy płacili trybut Asyrii. Wtedy to ziemia Filistynów stała się zależna od Asyrii<ref>Tschirschnitz, ss. 151-152.</ref>. W 734 p.n.e. Gaza i Askalon odmówiły płacenia danin królowi [[Tiglat-Pileser III|Tiglat-Pileserowi III]], co spowodowało szybką interwencję Asyrii. Król Gazy Hanunu został zmuszony do ucieczki do Egiptu, a w mieście wprowadzony został kult bóstw asyryjskich<ref>Tschirschnitz, ss. 73-74.</ref>. W 720 p.n.e. król [[Sargon II]] pokonał koalicję Hanunu i nieznanego z imienia faraona Egiptu<ref group="notatka">W źródłach asyryjskich zwanego Re'e. Być może chodzi o faraona [[Osorkon IV|Osorkona IV]], w Biblii (2 Krl 17,4) wzmiankowanego jako So.</ref> pod Rafią (obecnie Tell Refah w okolicach [[Rafah]], 30 &nbsp;km na południe od Gazy). Hanunu został wzięty do niewoli. W latach 712-711 p.n.e. Sargon zdobył Aszdod<ref>Tschirschnitz, ss. 75-76.</ref>. W roku 701 p.n.e. [[Sennacheryb]] w ramach tłumienia powstania antyasyryjskiego zdobył Askalon. Król Sydka został zesłany do Asyrii wraz z rodziną, a na jego miejsce władcą ustanowiony został Szarru-Ludari<ref>Tschirschnitz, s. 78.</ref>. Po upadku Asyrii Filistea stała się częścią [[Babilonia|państwa nowobabilońskiego]], a następnie perskiego<ref>Tschirschnitz, s. 152.</ref>. W III w. p.n.e. Filistyni ulegli hellenizacji<ref>{{cytuj stronę| url =http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3900932 | tytuł =Filistyni | data dostępu =2009-06-18 | opublikowany = encyklopedia.pwn.pl}}</ref>.

[[Plik:Philistine ship of war.jpg|thumb|right|Relief z Medinet Habu przedstawiający filistyński okręt wojenny.]]