Geografia Iranu: Różnice pomiędzy wersjami

Położenie – kraj leży w Azji Południowo-Zachodniej, nad Morzem Kaspijskim i zatokami [[Ocean Indyjski|Oceanu Indyjskiego]]: [[Zatoka Perska|Perską]] i [[Zatoka Omańska|Omańską]]; od Półwyspu Arabskiego oddzielone wąską cieśniną [[Ormuz (cieśnina)|Ormuz]].

 

 

Iran graniczy z następującymi państwami:

Linia brzegowa 3180 km w tym Morze Kaspijskie – 740 km.

 

 

== Budowa geologiczna i rzeźba ==

Wysokie grzbiety górskie ([[Kara-Dag]], [[Borkusz]], [[Meszu-Dag]]), wieńczą potężne stożki wulkaniczne – [[Sabalan]] o wysokości 4821 m n.p.m. w północno-zachodniej części kraju. Budowa geologiczna Wyżyny Irańskiej jest bardzo skomplikowana. Północne grzbiety Kara-Dag zbudowane są z [[wapień|wapieni]] i [[piaskowiec|piaskowców]], w środkowej części wyżyny występują piaskowce, gliny i margle. Dna śródgórskich dolin pokrywają ilaste osady, gdzie te z kolei pokrywają żyzne, przydatne rolniczo gleby. Północne krańce Wyżyny Irańskiej stanowią góry Elburs, które są najwyższym pasmem w Iranie. Tam znajduje się najwyższy szczyt Iranu – wulkan [[Demawend]] o wysokości 5671 m n.p.m. Góry te zbudowane są z wapieni, piaskowców i tufów. Góry Zagros które ciągną się w zachodniej części kraju. Ich charakterystyczną cechą jest rusztowy układ. Liczne grzbiety ciągną się z północnego zachodu na południowy wschód. Najwyższym szczytem tych gór jest Zard-e-Kuh o wysokości 4547 m n.p.m. W najwyższych partiach tych gór występują pola firnowe i [[lodowiec|lodowce]]. Dalej na wschodnie leżą [[Góry Środkowoirańskie]], które są od Zagros oddzielone strefą [[pustynia|pustyń]]. Góry te ciągną się równolegle do Zagros, a ich wysokość przekracza 4000 m n.p.m., gdzie najwyższym szczytem jest [[Kuh-e-Hazar]] o wysokości 4420 m n.p.m. Wewnętrzną część Wyżyny Irańskiej zajmują pustynne równiny. We wschodniej części kraju ciągną się Góry Wschodnioirańskie, które są zbudowane głównie z [[trzeciorzęd]]owych wapieni. Najwyższym szczytem tych gór jest wulkan [[Kuh-e-Taftan]] o wysokości 4042 m n.p.m.

 

 

[[nizina|Nizinne]] tereny w Iranie zajmują niewielki procent jego powierzchni. [[Nizina Południowokaspijska]] jest szeroka na zaledwie 2 do 6 km i stanowi nadbrzeżny pas okalający południowe wybrzeże Morza Kaspijskiego. Powierzchnia tej wyżyny jest platforma abrazyjną pokrytą naniesionymi z gór osadami. Południowo-zachodnia część Iranu jest zajęta niewielkim fragmentem [[Nizina Mezopotamska|Niziny Mezopotamskiej]]. Pod względem geologicznym jest ona tektonicznym zapadliskiem, które wypełniają plejstoceńskie osady. Południowe wybrzeże Iranu, które oblewają wody Morza Arabskiego i Zatoki Perskiej także stanowi wąski nadbrzeżny pas nizin, które szybko przechodzą w obszary gór i wyżyn.

Linia brzegowa kraju jest słabo rozwinięta. Wzdłuż wybrzeży Zatoki Perskiej i w cieśninie Ormuz znajdują się liczne małe wyspy m.in. [[Lawan]], [[Larak]] i [[Kajs]], a największą z wysp jest [[Keszm (wyspa)|Keszm]].

 

 

== Klimat ==

Iran należy do bardzo suchych krajów, gdzie opady są niewielkie, lub w niektórych miejscach, jak Wielka Pustynia Słona, zdarzają się raz na kilka lat. Jedynie obszary górskie, a zwłaszcza wysokie partie Elbursu, otrzymują znaczne ilości opadów. We wnętrzu kraju średnia roczna opadowa wynosi od 50 do 100 mm. Podobnie jest na wybrzeżu Zatoki Perskiej i [[Morze Arabskie|Morza Arabskiego]], gdzie wpływ [[monsun]]u jest praktycznie żaden. W górach jest bardziej wilgotno, średnie opady wynoszą około 1000 mm, a na Elbursie do 2000 mm rocznie. Obszary wysoko położone na Wyżynie Irańskie otrzymują rocznie do 300 mm [[deszcz]]u. [[Wilgotność powietrza|Wilgotność]] powietrza jest silnie związana z odległością od zbiorników wodnych i zachmurzeniem. Największa jest w okresie zimowym, a najniższa latem, gdzie w wielu miejscach obniża się do 20%. W Iranie występuje podział na [[pora sucha|porę suchą]] i [[pora deszczowa|deszczową]], przy czym nie dotyczy to niektórych obszarów Wyżyny Irańskiej, na przykład Wielkiej Pustyni Słonej. Zasadniczo okres suchoty trwa około 6-8 miesięcy i zaczyna się w maju, a kończy w październiku. Wyjątek stanowi wybrzeże Morza Kaspijskiego, gdzie występują opady całoroczne.

 

 

Klimat Iranu ma jedną ważną cechę, jest kontynentalny. Przez ten fakt temperatury są skrajne nie tylko pomiędzy latem i zimą, ale i skrajność ta dotyczy także przebiegu dobowego. To oznacza, że na przykład zimą w nocy we wnętrzu kraju występują silne [[mróz|mrozy]], a dzień jest w miarę ciepło. Latem zaś w dzień we wnętrzu Iranu występują upały powyżej 50 °C, a w nocy jest dość chłodno. Najbardziej łagodny klimat jest na wybrzeżu Morza Kaspijskiego. Zimą średnie wartości przyjmują około 6 °C, latem zaś średnie jest około 24 °C. Amplitudy dobowe nad Morze Kaspijskim nie są tak wysokie jak w pozostałej części kraju. Klimat Iranu cechuje niskie [[zachmurzenie]], które znacząca wpływa na temperatury dzienne na obszarach wysoko położonych.

Dominującą warstwą glebową w Iranie są [[leptosole]], które zajmują znaczne obszary pustynne i górzyste kraju. Leptosole należą do płytkich i nieurodzajnych gleb. Spora część kraju około 15% to gleby słone jak sołonczaki i sołońce. Są to gleby o jasnej barwie i posiadają niewielką ilość materiałów organicznych. Jasny kolor zawdzięczają duże zawartości rozpuszczalnych soli. Gleby te występują na terenach pustynnych, ale występują także w wielu innych miejscach kraju. Na wschodnich krańcach Iranu występują [[kalcisole]], którą są w pewnym sensie glebami żyznymi. Gleby te jednak zawierają dużą zawartość jonów, przez co fakt ten nie sprzyja niektórym uprawom. Niektóre obszary gór Elbursu oraz Nizinę Południowokaspijską pokrywają gleby kasztanowe i [[kambisole]], które charakteryzują się stosunkowo dużą żyznością.

 

 

== Flora ==

 

== Fauna ==

 

 

== Bibliografia ==

 

== Linki zewnętrzne ==