Twierdza Modlin: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m drobne redakcyjne |
|||
Linia 7:
Twierdza Modlin stanowi wielokrotnie rozbudowywany zespół umocnień i zawiera w sobie elementy [[fortyfikacja|fortyfikacji]] francuskiej, rosyjskiej i polskiej. Twierdza była czterokrotnie broniona: w 1813, 1831, 1915 i 1939 roku. Ponadto w 1920 w oparciu o nią toczyły się [[Wojna polsko-bolszewicka|walki polsko-bolszewickie]]. Obsadzały ją wojska polskie ([[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]], [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Polskiego]], następnie [[Rzeczpospolita Polska|Rzeczypospolitej]]), [[I Cesarstwo Francuskie|francuskie]], [[Saksonia|saskie]], [[Wirtembergia|wirtemberskie]], [[Imperium Rosyjskie|rosyjskie]] i [[Niemcy|niemieckie]] ([[Cesarstwo Niemieckie|II]] i [[III Rzesza|III Rzeszy]]). Twierdza jako atrakcja turystyczna nie jest w pełni wykorzystywana, a dewastacja niektórych jej obiektów dodatkowo nie sprzyja poprawie tej sytuacji.
Potocznie nazwą
Na terenie fortecy znajduje się najdłuższy w [[Europa|Europie]] budynek – będący koszarami wojskowymi – liczący 2250 m długości<ref>[http://poznajpolske.onet.pl/reportaze,49/cytadela-twierdzy-modlin-najdluzszy-budynek-europy,42221.html Cytadela Twierdzy Modlin – najdłuższy budynek Europy].</ref>.
== Historia twierdzy ==
=== Do 1806. Pierwsze umocnienia i plany ===
[[Plik:Modlin spichlerz.jpg|thumb|[[Nowy Dwór Mazowiecki]]: ruiny spichlerza nad Narwią, widok z wieży cytadeli]]
Pierwsze fortyfikacje w pobliżu Modlina wybudowane zostały w czasie [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] – w 1655 roku wojska szwedzkie założyły tu ufortyfikowany obóz (tzw. ''Bugskansen''). Obecnie nie istnieją żadne pozostałości tego umocnienia. Prace fortyfikacyjne w tym miejscu – przy ważnej przeprawie – prowadziły w okresie [[III wojna północna|wielkiej wojny północnej]] wojska [[Saksonia|saskie]] feldmarszałka [[Adam Heinrich von Steinau|Adama von Steinaua]]. Uwagę na konieczność ufortyfikowania tego rejonu zwracano też w czasach stanisławowskich. W roku 1794 rosyjski generał [[Piotr Suchtelen|Pietr Korniłowicz Suchtelen]] opracował plany twierdzy
=== 1806-1815. Okres napoleoński. I obrona twierdzy w 1813 roku ===
Linia 20:
[[Plik:Modlin dzialobitnia kolaczkowskiego.jpg|thumb|Modlin: działobitnia por. Kołaczkowskiego, zwana także Redutą Napoleońską. Wykonana w koronie utrackiej jako jedyny z trzech takich planowanych obiektów – po jednym dla każdej korony. Jeden z najstarszych obiektów w twierdzy]]
W [[Wojny napoleońskie#Kampania rosyjska|wojnie 1812 roku]] twierdza modlińska służyć miała wraz z umocnieniami w [[Serock]]u, [[Praga (Warszawa)|Pradze]] i [[Zamość|Zamościu]] jako oparcie dla operacji wojsk francuskich. Wobec postępów ofensywy napoleońskiej prace fortyfikacyjne zostały w zasadzie przerwane w sierpniu 1812 roku. Po klęsce wyprawy na [[Moskwa|Moskwę]] paląca stała się potrzeba przygotowania Modlina do obrony. Umocnienia były pilnie uzupełniane i rozbudowywane od grudnia 1812 roku. Oblężenie twierdzy przez wojska rosyjskie [[Iwan Paskiewicz|Iwana Paskiewicza]] (10 000 żołnierzy) rozpoczęło się 5 lutego 1813. W tej kampanii twierdza modlińska wypełniła swoje zadanie, blokując na obszarze [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]] liczne oddziały rosyjskie i trwając w walce na głębokich tyłach teatru działań, gdy główne wojska Księstwa walczyły pod komendą [[Józef Poniatowski|ks. Józefa Poniatowskiego]] w Niemczech. Garnizon twierdzy tworzyły mieszane oddziały polskie, francuskie, saskie i wirtemberskie, dowodzone początkowo przez generała [[Franciszek Ksawery Kossecki|Franciszka Ksawerego Kosseckiego]], a następnie przez generała [[Herman Willem Daendels|Hermana Wilhelma Daendelsa]], którego to Kossecki został zastępcą w czasie dalszej obrony<ref>
=== 1815-1831. Królestwo Polskie i powstanie listopadowe. II obrona twierdzy w 1831 roku ===
W okresie [[Królestwo
=== 1832-1883. Pierwsza rozbudowa twierdzy i okres stagnacji ===
[[Plik:Modlin koszary.jpg|thumb|Modlin – widok koszar obronnych po ich stronie północnej]]
[[Plik:Modlin wieza tatarska.jpg|thumb|Modlin: wieża zachodnia koszar, zwana
Likwidacja autonomii [[Królestwo
W latach sześćdziesiątych
=== 1883-1915. Twierdza fortowa ===
[[Plik:Modlin fort i koszary.jpg|thumb|Modlin, Fort III: wejście główne do koszar i poterny oraz fragment ceglanej kaponiery]]
Do modernizacji twierdzy, jak i budowy w podobnym czasie innych umocnień w zachodniej części Rosji (np. [[Twierdza Osowiec|Osowiec]], [[Twierdza Warszawa|Warszawa]], [[Twierdza Dęblin|Dęblin]]<ref>Nazwa rosyjska Iwangorod.</ref>), przystąpiono w 1883, co podyktowane było pogarszającą się sytuacją międzynarodową – głównie sojuszem niemiecko-austro-węgierskim (rozszerzony o Włochy zyskał ten sojusz miano [[Trójprzymierze|Trójprzymierza]]). Wzniesiono wówczas pierścień 8 fortów wysuniętych przed dotychczasową twierdzę na odległość 2,1 do 4,8 kilometra; ponadto na przedmościu nowodworskim wzniesiono fort
Pierwszą modernizację fortów przeprowadzono w latach 1894-1900. Polegała przede wszystkim na zastąpieniu najważniejszych elementów zbudowanych z cegły ich betonowymi odpowiednikami. W pierwszej kolejności chodziło tutaj o przeciwskarpy i kaponiery. Stropy innych obiektów wzmacniano betonem.
Na przełomie XIX i XX w. powrócono do dawniejszej koncepcji tzw.
Doświadczenia z przegranej [[wojna rosyjsko-japońska|wojny z Japonią]] w latach 1904-1905 wywołały w rosyjskich kręgach wojskowych przekonanie, że armia rosyjska winna koncentrować się poza obszarem Królestwa, by mieć więcej czasu na mobilizację. Efektem tego było wydanie w 1909 rozkazu o likwidacji wszystkich z wyjątkiem [[Twierdza Osowiec|Osowca]] i Modlina twierdz rosyjskich na tym obszarze<ref>Por. Królikowski Lech,
[[Plik:Twierdza Modlin (schemat).svg|thumb|Twierdza Modlin: schemat przedstawiający rozmieszczenie głównych obiektów w 1915 r. (przedstawione są także obiekty obecnie nieistniejące)]]
W 1912 rozpoczęto budowę zewnętrznego pierścienia fortów, składającego się z 11 obiektów<ref>Często podaje się liczbę 10, traktując dwa forty koło Goławic jako części tego samego obiektu.</ref>, uzupełnianego 12 [[Dzieło pośrednie|dziełami pośrednimi]]<ref>10 z nich oznaczono literą D i liczbą jako samodzielne dzieła; ponadto do liczby tej doliczyć można 2 większe umocnienia wchodzące w skład grup fortowych.</ref> i licznymi zespołami prochowni (magazynów amunicji). Forty oddalone być miały od cytadeli na odległość od 5,3 do 8,5 kilometra. Stare forty miały albo uzupełniać obronę jako druga linia, były wtedy modernizowane do najnowszych standardów, albo stanowić zaplecze mieszkalno-magazynowe dla załóg. Na szczególnie ważnych odcinkach zaplanowano budowę trzech [[Grupa fortowa|grup fortowych]] ([[Grupa Fortowa "Goławice" Twierdzy Modlin|
Projekty fortów oparto na trzech wzorcach: [[F1909]] autorstwa generała [[Konstantin Wieliczko|Konstantina Wieliczko]]
Mimo nieukończenia i pewnych mankamentów, Twierdza Nowogeorgiewsk ze swoimi 19 fortami i licznymi obiektami międzypola ([[dzieło pośrednie|dzieła pośrednie]], prochownie, umocnienia polowe) była jedną z najpotężniejszych twierdz ówczesnej Europy, z dzisiejszej perspektywy także jedną z bardziej interesujących. Sumy włożone w jej modernizację pozwalały wierzyć, że zatrzyma ona na długo ofensywę niemiecką<ref>Według badań Ryszarda Bochenka koszt rozbudowy twierdzy w latach 1883-1915 wyniósł około 30 mln rubli – sumę na owe czasy ogromną, por. Bochenek Ryszard,
[[Plik:Modlin fort xv dzielo lewobarkowe.jpg|thumb|Modlin, Grupa Fortowa
=== 1915-1918. Modlin w I wojnie światowej. III obrona twierdzy ===
Obrona twierdzy modlińskiej (nowogeorgiewskiej) w roku 1915 jest przykładem stosowanego przez wojska niemieckie błyskawicznego szturmu twierdzy fortowej. Na przełomie lipca i sierpnia 1915 roku wojska niemieckie zbliżyły się do Wisły. 5 sierpnia została bez walki zajęta Warszawa<ref>Por. [[I wojna światowa#Rok 1915 Przejęcie inicjatywy przez Niemców|I wojna światowa]].</ref>. Pod Modlin podeszło mieszane zgrupowanie oblężnicze dowodzone przez generała [[Hans Hartwig von Beseler|Hansa Beselera]], liczące 80 tys. żołnierzy, wyposażonych między innymi w potężne [[moździerz]]e oblężnicze kalibru 420 mm. Załogę twierdzy stanowiło liczące 105 tys. żołnierzy zgrupowanie generała kawalerii Bobyra, składające się z dość losowych jednostek. Oddziały te posiadały łącznie tylko około 60 tys. karabinów. Imponująca wydawała się być liczba dział – około 1000 sztuk. Jednak tylko 250 z nich było działami fortecznymi, a 144 względnie nowoczesnymi polowymi; reszta stanowiła działa przestarzałe. Na domiar złego, w ręce niemieckie jeszcze przed rozpoczęciem walk wpadł sztabowy samochód rosyjski wraz z dokładnymi planami umocnień.
Oblężenie twierdzy trwało zaledwie od 9 sierpnia do 20 sierpnia 1915 roku, z czego zasadnicze walki trwały tylko sześć dni. Szturm po przygotowaniu artyleryjskim rozpoczął się 13 sierpnia. Tego dnia Niemcy przełamali rosyjską obronę na linii umocnień polowych i podeszli pod linię fortów od strony północno-wschodniej – na odcinku [[Pomiechówek|pomiechowskim]]. 15 sierpnia wieczorem po długim ostrzale zostało zajęte prawoskrzydłowe dzieło [[Grupa Fortowa "Carski Dar" Twierdzy Modlin|grupy
Na tak zaskakująco szybki upadek najpotężniejszej rosyjskiej twierdzy złożyło się wiele czynników. Obrońców osłabiało kiepskie wyszkolenie do walk w twierdzy i brak odpowiedniego wyposażenia, brak wykończenia większości obiektów pierścienia zewnętrznego twierdzy i nade wszystko słaba wola walki tak dowódców, jak i ich podkomendnych. Żołnierze armii rosyjskiej zdobywali się jednak również na wielkie bohaterstwo, jak to w czasie walk o [[Grupa Fortowa "Carski Dar" Twierdzy Modlin|grupę
Do roku 1918 obiekty twierdzy były wykorzystywane przez wojska niemieckie na potrzeby magazynowe, szpitalne itp.
Linia 65:
[[Plik:Modlin fort xvi kopula I.jpg|thumb|Modlin, Fort XVI: polska doświadczalna kopuła na ciężki karabin maszynowy zabudowana w forcie w okresie międzywojennym]]
W okresie międzywojennym twierdza spełniała dwie role. Po pierwsze, była bardzo ważnym garnizonem i magazynem. Znajdowały się tutaj m.in. [[Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych|Szkoła Podchorążych Broni Pancernych]], Centrum Wyszkolenia Saperów oraz siedziby licznych jednostek armijnych. Po drugie, odgrywała rolę polskiego poligonu fortecznego. Odrodzona Polska, zagrożona przez Niemcy i Rosję Radziecką, stanęła przed koniecznością budowy własnych umocnień, nie posiadając do tego doświadczeń ani środków odpowiednich, by bezpośrednio kopiować rozwiązania francuskie ([[Linia Maginota]]). W fortach Modlina zainstalowano więc kilka eksperymentalnych kopuł pancernych dla obserwacji i karabinów maszynowych (fot.), wybudowano doświadczalne schrony bojowe oraz testowano broń forteczną. Równocześnie stare umocnienia były konserwowane – brano pod uwagę ich wykorzystanie w czasie ewentualnego konfliktu w przyszłości. Obiekty doświadczalne również budowano z myślą o ich włączeniu do struktury obronnej twierdzy. Ponadto w Modlinie mieścił się port wojenny i stocznia rzeczna<ref>Tutaj zbudowano m.in. minowce [[ORP Czajka (1935)|ORP
24 marca 1928 [[Ministerstwo Spraw Wojskowych|Minister Spraw Wojskowych]], marszałek Polski [[Józef Piłsudski]], zarządził przeniesienie [[Oficerski Trybunał Orzekający|Oficerskiego Trybunału Orzekającego]] z [[Warszawa|Warszawy]] do Modlina<ref>''Dziennik Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych'' Nr 8 z 24 marca 1928 r., poz. 97.</ref>.
Linia 71:
Tuż przed wybuchem wojny wzniesiono w twierdzy sześć małych schronów bojowych na dwa ciężkie karabiny maszynowe każdy. Wykonano także odcinki rowów przeciwpancernych i szereg ziemnych umocnień polowych. Niektóre umocnienia twierdzy – np. prochownie – wykorzystano na schrony przeciwlotnicze oddziałów armijnych. Rubież obronną zaplanowano wzdłuż wewnętrznego pierścienia fortów.
We wrześniu 1939 roku garnizon twierdzy stanowiła początkowo 8 Dywizja Piechoty. Stacjonował tu też sztab [[Armia
{{osobny artykuł|Obrona Modlina 1939}}
Linia 78:
=== Okres powojenny ===
[[Plik:Twierdza Modlin photographed by the Discoverer 36 (Corona 9029) satellite (1961-12-12).png
Po wojnie większość obiektów – zarówno cytadelę, jak i forty – zajmowało [[Ludowe Wojsko Polskie|Wojsko Polskie]]. Obecnie wiele umocnień zostało opuszczonych (m.in. [[Fort V Twierdzy Modlin|Fort V]], [[Fort XII Twierdzy Modlin|Fort XII]], [[Fort XIV Twierdzy Modlin|Fort XIV]]), stając się celem daleko idącej i nieodwracalnej dewastacji – zjawisko kradzieży oryginalnych elementów pancernych i pozostałości wyposażenia nasiliło się szczególnie w ostatnich latach. Liczne obiekty zostały wydzierżawione dla potrzeb działek wypoczynkowych (np. [[Fort XI Twierdzy Modlin|Fort XI]], [[Fort XVI Twierdzy Modlin|Fort XVI]], [[Dzieło D-8 Twierdzy Modlin|Dzieło D-8]]). Pojawiają się jednak także przykłady pozytywnego wykorzystania zabytkowych umocnień dla celów turystycznych. Prowadzone są również badania naukowe.
Na terenie twierdzy, na północ od cytadeli, znajduje się [[port lotniczy Warszawa-Modlin]] – dawne lotnisko wojskowe, wykorzystywane dla obsługi ruchu pasażerskiego, głównie tzw. tanich linii lotniczych.
W październiku 2008 wewnętrzny obwód obronny Cytadeli wraz z koszarami obronnym, wpisane do rejestru zabytków województwa mazowieckiego decyzją z dnia 19.04.1957 pod numerem 1062/69, zostały wystawione na sprzedaż przez [[Agencja Mienia Wojskowego|Agencję Mienia Wojskowego]] w drodze przetargu, za cenę wywoławczą 220 mln złotych z bonifikatą 50% wylicytowanej przy zakupie ceny, z tytułu wpisania nieruchomości do rejestru zabytków. Przetarg odbył się 10.12.2008 r.<ref>[http://www.amw.com.pl/estate_product_info.php?cEstatePath=5&estate_products_id=633 Twierdza Modlin – Cytadela], Agencja Mienia Wojskowego, [dostęp 9.10.2008].</ref>
W chwili obecnej konserwator zabytków dopuszcza bardzo szerokie możliwości adaptacji i przerobienia koszar (np. do funkcji mieszkalnych, hotelowych, usługowych, kulturalnych i turystycznych) pod warunkiem zachowania bryły budynku oraz pozostawienia terenu cytadeli, części wnętrz oraz części budynku koszar wraz z tarasami widokowymi na dwóch wieżach jako ogólnodostępnych. Dopuszczono natomiast wprowadzenie podziemnych parkingów i dojazdów, form małej architektury oraz niezbędnych nowych ciągów komunikacyjnych<ref>[http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114877,14429062,AMW__znalazl_sie_nabywca_na_Twierdze_Modlin.html
== Obiekty twierdzy ==
Linia 97:
== Turystyka i zwiedzanie ==
[[Plik:Bitwa o Berlin rekonstrukcja.JPG|thumb|Rekonstrukcja [[
Obecnie możliwe jest zwiedzanie niektórych obiektów twierdzy, zarówno indywidualnie, jak i w grupach zorganizowanych. Zagospodarowane turystycznie są: część koszar obronnych cytadeli (wieża zachodnia, tzw. Tatarska), część umocnień i zabudowań zaplecza (tzw. Elewator) oraz Brama Ostrołęcka. Spośród fortów możliwe jest zwiedzanie [[Fort X Twierdzy Modlin|Fortu X w Henrysinie]]. Do niektórych spośród pozostałych fortów wstęp możliwy jest po skontaktowaniu się z administracją zajmujących je instytucji.
Na terenie twierdzy działają Towarzystwo Przyjaciół Twierdzy Modlin im. gen. Ignacego Prądzyńskiego oraz Oddział PTTK – Klub Przewodników Terenowych
Na terenie Twierdzy Modlin, na parterze w jednej z carskich kamienic, wybudowanych pod koniec XIX w., dla kadry oficerskiej, mieści się restauracja.
Linia 123:
[[Plik:Wisla narew widok z czerwonej wiezy.jpg|thumb|center|800px|Twierdza Modlin: widok z wieży czerwonej]]
{{Przypisy|2}}
== Bibliografia ==
* ''Mała Encyklopedia Wojskowa'', Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1967, Wydanie I, Tom 2
* [[Ryszard Bochenek|Bochenek Ryszard]],
* [[Ryszard Bochenek|Bochenek Ryszard]],
* [[Jurga Tadeusz|Tadeusz Jurga]], [[Władysław Karbowski]],
* [[Lech Królikowski|Królikowski Lech]],
* {{cytuj książkę |nazwisko= Łagowski |imię= Stanisław |autor link= Stanisław Łagowski |tytuł= Szlakiem twierdz i ufortyfikowanych przedmości |wydawca= Oficyna Wydawnicza Ajaks |data = 2005 | miejsce= [[Pruszków]] |isbn = 83-88773-96-8}}
* [[Piotr Oleńczak|Oleńczak Piotr]],
== Linki zewnętrzne ==
Linia 139 ⟶ 140:
* [http://geoengine.nima.mil/muse-cgi-bin/rast_roam.cgi?exttype=1&outputfile=roamoutput1102558501_6620.png&same_level=yes+++&oldproduct_level=DOI+10M&oldcenlat=52.4489783141517&oldcenlon=20.6557942708333&oldzoom=1&olddata_level=10M&oldisize=901&oldcoordtype=dd&oldhgttype=egmft&same_level=&olddbdbv_level=5&world_overview_x_org=-180.0&world_overview_file=world_overview_1102558510_28740.png&isize=901&zoom=1&cenlat=52.4489783141517&cenlon=20.6557942708333&coordtype=dd&cenht=303.366&hgttype=egmft&product_level=DOI+10M&bounds_feature_name=&enhntype=1&enhnstddev=&RoamLL.x=599&RoamLL.y=649&RoamLL=RoamLL&pixmove=1&gnsname=&gnscountry_code= Zdjęcie satelitarne z 1987]
* [http://www.twierdzamodlin.pl Fundacja Park Militarny Twierdzy Modlin]
* [http://www.digitalpoland.pl/?p=227/ Obrona Twierdzy Modlin] Rekonstrukcja Bitwy
* [http://www.parafiamodlintwierdza.pl/ Witryna Parafii pw. św. Barbary w Modlinie Twierdzy]
* [http://www.baskamurmanska.pl/ Szlak Baśki Murmańskiej w Twierdzy Modlin]
Linia 147 ⟶ 148:
{{Koordynaty|52|26|18|N|20|40|55|E|region:PL_MZ_type:landmark_scale:50000|umieść=na górze|zapis=kątowo}}
{{
[[Kategoria:Twierdza Modlin| ]]
[[Kategoria:Twierdze w Polsce]]
|