Brno: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Brno Willenberg 1593.jpg|thumb|292px|Brno około 1593 roku]]

[[Plik:Brno view.jpg|thumb|292px|Widok na katedrę w Brnie]]

[[Plik:StThomasAbbeyBrno.jpg|thumb|292px|Kościół augustianów w Starym Brnie]]

Początki miasta sięgają epoki brązu i żelaza. Najprawdopodobniej już między V a VII wiekiem powstała w obszarze dzisiejszego miasta warownia słowiańska, mająca charakter ośrodka administracyjnego. Natomiast [[gród]], który rozwinął się we współczesne miasto, został założony przez księcia [[Brzetysław I|Brzetysława I]] między rokiem 1021 a 1034 na wzgórzu Petrov. Powstał wtedy nieistniejący już dziś (zburzony w końcu XIX stulecia) kościół pw. św. Mikołaja. Pierwsza pisemna wzmianka o ośrodku została zamieszczona w [[1091]] roku w kronice [[Kosmas z Pragi|Kosmasa]]. W [[1243]] roku król czeski [[Wacław I Przemyślida|Wacław I]] nadał miastu prawa miejskie i przywilej miasta królewskiego. Kilkadziesiąt lat później król Przemysł Ottokar II stworzył tu zamek, który dał początek późniejszej twierdzy Špilberk i stanowił podstawę systemu umocnień miejskich Brna. Od [[1349]] roku miasto było siedzibą [[Graf (tytuł szlachecki)|margrabiów]] morawskich. W [[1376]] roku Brno otrzymało [[sołtys|sołectwo]]. W latach [[1428]] i [[1430]] bezskutecznie oblegali je [[Husytyzm|husyci]].

W [[1641]] roku została tu na trwałe przeniesiona z [[Ołomuniec|Ołomuńca]] stolica [[Morawy|Moraw]] i w ciągu kolejnych lat [[wojna trzydziestoletnia|wojny trzydziestoletniej]] ([[1643]] i [[1645]]) miasto, dzięki umiejętnościom komendanta [[Louisa Raduit de Souches]], z sukcesem odpierało ataki wojsk szwedzkich pod dowództwem generała [[Lennart Torstensson|Lennarta Torstenssona]]. Konsekwentnie umacniane, w [[1742]] roku było bez powodzenia oblegane przez wojska pruskie. Dopiero w [[1805]] roku miasto poddało się po raz pierwszy, ulegając wojskom napoleońskim. Po wygranej [[Bitwa pod Austerlitz|bitwie pod Austerlitz]] cesarz [[Napoleon Bonaparte|Napoleon I]] nakazał zniszczyć częściowo fortyfikacje miejskie. W połowie XIX wieku pierścień murów miejskich rozebrano, a teren wokół twierdzy splantowano. W efekcie tych działań do dnia dzisiejszego zachowała się tylko jedna brama miejska z siedmiu, które niegdyś istniały. Niemniej jednak Špilberk nadal pełnił funkcje publiczne – jako ciężkie więzienie (w tym polityczne) – aż do 1853 roku.

W [[XVIII wiek]]uwieku rozwinął się w Brnie przemysł tkacki, który pozwolił miastu zdystansować w rozwoju konkurencyjny ośrodek Moraw, Ołomuniec. Od tej pory trwał tu intensywny rozwój przemysłowy z zastosowaniem pionierskich w obszarze [[Cesarstwo Austrii|monarchii habsburskiej]] wynalazków (1814 – pierwsza maszyna parowa). W [[1839]] roku doprowadzono z Wiednia linię kolejową, w roku [[1846]] Brno zyskało oświetlenie gazowe, w [[1847]] roku połączenie telegraficzne z Wiedniem, a w [[1869]] roku na ulice miasta wyjechał [[Tramwaje w Brnie|pierwszy tramwaj konny (od 1900 tramwaje elektryczne)]]. Rozwój miasta na taką skalę pozwalał mu uzyskać opinię morawskiego [[Manchester]]u. W latach [[1849]]–[[1918]]1849–1918 Brno było stolicą margrabstwa Moraw – kraju koronnego w austriackiej części Monarchii Austro-Węgierskiej. O przemysłowym obliczu współczesnego Brna przesądził jednak przemysł zbrojeniowy i maszynowy, który rozwijał się wraz z fabryką broni ''Zbrojovka'' od uzyskania przez [[Czechosłowacja|Czechosłowację]] niepodległości w roku [[1918]].

W dwudziestoleciu międzywojennym fabryki broni Brna i [[Pilzno|Pilzna]] uczyniły z Czechosłowacji potentata światowego w tej dziedzinie. W [[1939]] roku Brno zostało włączone w obszar [[Protektorat Czech i Moraw|Protektoratu Czech i Moraw]]. Ze względu na militarny wysiłek [[III Rzesza|III Rzeszy]] miasto miało niebagatelne znaczenie i wbrew obiegowym opiniom, że Czechy nie zaznały działań wojennych – miasto i lotnisko były dwukrotnie (25 sierpnia 1944 i 20 listopada 1944) bombardowane w ramach strategicznych operacji amerykańskiej 15 Floty Powietrznej. Bombardowania przyniosły zniszczenia, które szczęśliwie ominęły najważniejsze zabytki. Brno zostało wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] 26 kwietnia [[1945]]. Wkrótce potem nastąpiły masowe deportacje mieszkających tu Niemców połączone z konfiskatą ich majątku. W maju 1945 czeskie władze rozkazały 25 tys. miejscowych Niemców opuszczenie mieszkań w ciągu jednej nocy bez prawa zabrania niczego ze sobą, a następnie pognano ich w kierunku granicy austriackiej. Według niemieckich historyków w trakcie marszu zginęło 5 tys. mieszkańców miasta<ref>Mariusz Surosz „Zemsta Czechów”, [w:] alehistoria, nr 42 (92), Poniedziałek 21.10.2013, Tygodnik Historyczny Gazety Wyborczej, s. 10.</ref>. Po wojnie i odbudowie zniszczeń przemysłowy rozwój miasta trwał dalej, połączony z rozbudową infrastruktury oraz sieci szkół technicznych i wyższych. 22 listopada [[1990]] wszedł w życie podział miasta na 29 dzielnic katastralnych. Obecnie Brno jest [[powiat grodzki|powiatem miejskim]] oraz siedzibą [[powiat Brno|powiatu ziemskiego Brno]]. Od 1 stycznia [[2003]] przestały istnieć urzędy powiatowe, powiaty jednak nadal pozostały jednostką [[podział administracyjny Czech|podziału administracyjnego Czech]]. Podział na powiaty zachowały np. sądy, policja i niektóre inne urzędy państwowe. Został on również zachowany dla celów [[statystyka|statystycznych]].

[[27 września]] [[2009]] Brno odwiedził [[Benedykt XVI]]. Była to pierwsza w historii wizyta papieża w tym mieście.

* bazylika pw. Wniebowzięcia NMP i klasztor [[augustianie|augustianów]] (do [[1783]] [[Cystersi|cysterek]]) – klasztor ufundowany w [[1323]] roku przez królową czeską i polską [[Ryksa Elżbieta|Ryksę Elżbietę]], żonę króla [[Wacław II|Wacława II]], córkę króla [[Przemysł II|Przemysła II]]. Kościół stał się miejscem wiecznego spoczynku fundatorki i jej kochanka [[Henryk z Lipy|Henryka z Lipy]]. W klasztorze działał pionier genetyki, będący równocześnie miejscowym opatem, [[Gregor Mendel]]. W 1987 roku [[Jan Paweł II]] nadał świątyni rangę [[bazylika mniejsza|bazyliki mniejszej]]. Bazylika jest najbardziej wysuniętą na południe europejską budowlą [[gotyk|gotycką]] wzniesioną z cegły.

* kościoły z [[XIIIXIII–XVI wiek|XIII]]–[[XVI wiek]]uwieku: św. Jakuba, Dominikanów i Jezuitów

* klasztor Minorytów z [[XVII wiek]]uwieku

* dawny klasztor [[norbertanie|premonstratensów]] ''Zábrdowice'', [[król]]ewskiej fundacji [[Przemysł Ottokar I|Przemysła Ottokara I]] z [[1209]] roku, na prawym brzegu Svitavy (obecnie szpital wojskowy, ul. Zábrdovická). [[Cesarz]] [[Józef II Habsburg]], twórca [[józefinizm]]u, w latach [[1780]]–[[1790]]1780–1790 zlikwidował klasztor i zamienił na szpital wojskowy.

* [[willa Tugendhatów]] – znajduje się niedaleko od centrum, zbudowana według projektu znanego architekta [[Ludwig Mies van der Rohe|L. Miesa van der Rohe]] w latach 1928–1930. Budowla ta stanowi wiodący przykład [[modernizm (architektura)|modernizmu]] z tego okresu. W [[2002]] roku willa Tugendhatów została wpisana na [[lista światowego dziedzictwa UNESCO|listę światowego dziedzictwa]] [[UNESCO]].

== KomunikacjaTransport ==

[[Plik:Tram 03T Brno.jpg|thumb|240px|Brneński tramwaj]]

Pierwsze trolejbusy pojawiły się na brneńskich ulicach w [[1949]] roku. Początkowo niezbyt rozległa sieć była nawet w latach 60. zagrożona likwidacją. W następnym dziesięcioleciu nastąpił jednak gwałtowny rozwój miejskiej komunikacji trolejbusowej – przedłużono głównie trasy prowadzące na mniejsze osiedla (Žabovřesky, Vinohrady, Kohoutovice). Obecnie brneńska sieć trolejbusowa jest największą w [[Czechy|Czechach]].

Transport autobusowy w mieście został wprowadzony już w roku [[1930]]. Początkowo pełnił funkcję dopełnienia sieci tramwajowej. Zdecydowany rozwój sieci nastąpił w czasach socjalistycznych, kiedy autobusy uznano za priorytetowy środek transportu miejskiego. Transport autobusowy został skierowany do ścisłego centrum, jak i na szybko powstające, rozległe osiedla mieszkaniowe. Obecnie prowadzona jest polityka zmniejszania liczby linii autobusowych na rzecz sieci elektrycznej (tramwaje i trolejbusy), głównie ze względów ekologicznych – w połowie lat 90. starówka została wyłączona z ruchu autobusowego.

Od [[1946]] roku miejski przewoźnik obsługuje transport promowy na [[Jezioro Brneńskie|Jeziorze Brneńskim]].

Według danych z [[31 grudnia]] [[2003]] powiat grodzki ma obszar 230,19 [[kilometr#Kilometr kwadratowy|km²]], w tym:

[[Plik:Brno 070717.png|thumb|292pxupright=1.3|Podział administracyjny Brna]]

Średnia roczna temperatura: +9,4 °C, bezwzględna maksymalna temperatura: +36,2 °C, absolutne minimum temperatury: -26–26,4 °C, średnia temperatura latem (czerwiec–sierpień): +17,8 °C, średnia temperatura zimą (grudzień–luty): -1–1,0 °C, średnia roczna suma opadów: 505 mm, średnia liczba dni w roku z opadem: 150, najcieplejszy miesiąc: lipiec, najzimniejszy miesiąc: styczeń, typowy wiatr: północno-zachodni.

Dane z [[31 grudnia]] [[2005]]:

[[Plik:Faculty of Law - MU Brno.JPG|thumb|292px|Wydział Prawa Uniwersytetu Masaryka]]

[[Plik:Stadion klubu 1.FC Brno (30-09-2007).jpg|thumb|292px|Stadion klubu 1.FC Brno]]

== Znane osobyOsoby związane z Brnem ==

* [[Michael Berkowitz]] – żydowski [[nauczyciel|pedagog]] i [[pisarz]], pionier [[syjonizm|ruchu syjonistycznego]], w latach [[1909]]–[[1911]]1909–1911 pracował w Brnie jako [[nauczyciel]].

* [[Nikola Fraňková]] -– tenisistka

* [[Barbora Krejčíková]] -– tenisistka