Obyczajowość związana z małżeństwem: Różnice pomiędzy wersjami

== Małżeństwo w Japonii ==

[[Plik:Shinto married couple.jpg|thumb|200px|Japońska para podczas współczesnej ceremonii ślubnej w [[Takayama]], prefektura [[Gifu]]]]

 

Dla Japończyków największym nieszczęściem jakie mogło spotkać mężczyznę, było niepozostawienie po sobie [[spadkobierca|spadkobiercy]] (majątek przechodził wówczas w obce ręce i nie miał kto czcić jego [[Wstępny|przodków]]). Duże znaczenie miała przy tym także [[płeć]] dziecka bo tylko syn zachowywał nazwisko [[ród|rodowe]] – w innym przypadku rodzina „wymierała”. Dlatego w dawnej [[Japonia|Japonii]] zawarcie małżeństwa i posiadanie potomstwa było obowiązkiem wobec [[społeczeństwo|społeczeństwa]] i [[Rodzina (socjologia)|rodziny]]. Obowiązek ten Japończyk stawiał wyżej niż własne potrzeby [[Erotyka (seksualizm)|erotyczne]], które mógł zaspokajać z [[Konkubinat|konkubiną]] lub poza małżeństwem. Małżeństwo będące spełnieniem obowiązku niewiele miało wspólnego z seksem czy miłością. Może jednak właśnie dlatego było ono w Japonii bardziej trwałe niż w jakimkolwiek innym kraju.

 

=== Małżeństwo w hinduizmie ===

{{Cytat|„Ślub ''gandharva'' polegał na absolutnie dobrowolnej umowie, opartej wyłącznie na miłości między dwojgiem ludzi. Kobieta była tu równa mężczyźnie. A wszędzie tam, gdzie zachowały się ślady równości kobiet dopuszczalna było monogamia (nigdy zaś poligamia), dozwolony był rozwód, dzieci nie wchodziły automatycznie do rodu ojca, zaś osobistego majątku kobiety nie dziedziczył po jej śmierci mąż, lecz córka lub dalsza rodzina żony. Może jedną z najbardziej interesujących pozostałości po czasach, w których kobiety miały wysoki status społeczny i samodzielność jest wspomniana wyżej ''svajamvara''. Zwyczaj ten sprowadzał się do tego, że to kobieta wybierała męża, (...) szukała go nieraz objeżdżając cały kraj<ref>Autorka: Joanna Żak-Bucholc „Małżeństwo w starożytności [2]” źródło: [http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2571/k,2] pisze dalej: „Co ciekawe, jeszcze wciąż np. u niektórych ludów indonezyjskich to kobieta ma prawo wybierać męża; u indyjskich (ale nie związanych z religią hinduską) Śantalów może wybrańca nawet nagabywać, udać się do niego do domu z prezentami i oświadczeniem, że chce zostać jego żoną, i tkwić tam tak długo, aż zgodzi się ją poślubić. W mitach wyspiarzy Pacyfiku z kolei kobiety samodzielnie wyprawiały się łodziami w poszukiwaniu odpowiednich mężów. W toku społecznych przemian zwyczaj swajamwary ulegał zmianom i potem to ojciec dziewczyny organizował zjazdy zalotników. Na takich zjazdach odbywały się przeróżne zawody.”.</ref>}}

 

 

=== Małżeństwo w Babilonii ===

 

Mężczyzna mógł mieć oprócz żony także [[Konkubinat|konkubiny]], które mógł nawet wprowadzać do domu jeśli kobieta była chorowita lub [[niepłodność|niepłodna]]. Jeśli mężczyzna także z [[Konkubinat|konkubinami]] nie miał [[dziecko|dzieci]], mógł on ożenić się po raz drugi, bez rozstawania się z pierwszą żoną; druga żona miała jednak pozycję podporządkowaną, a pierwsza zajmowała pozycję uprzywilejowaną zarówno wobec [[Konkubinat|konkubin]], jak i wobec żony obocznej.

== Małżeństwo w judaizmie ==

{{osobny artykuł|Małżeństwo w judaizmie}}

 

=== Przed XXI wiekiem ===

[[Patriarchat (ustrój)]] dawał mężowi i ojcu miała nieograniczone prawo do rozporządzania żoną i dziećmi.

 

 

 

W żydowskiej kulturze życie seksualne służy stabilizacji małżeństwa – judaizm gorliwie stoi na straży wyłączności małżeństwa przeciwko konkurencyjnym formom przed- i pozamałżeńskiej aktywności seksualnej (a także aktywności [[autoerotyzm|autoerotycznej]] i [[homoseksualizm|homoseksualnej]]). W czasach o jakich traktuje [[Stary Testament]] poza małżeństwem były dozwolone dla [[Żydzi|Izraelitów]] [[konkubinat]]y z [[nałożnica]]mi. Mężczyzna mógł mieć [[Małżonkowie|żonę]], [[Niewolnictwo|niewolnicę]] (bez praw) oraz [[nałożnica|nałożnicę]]. Żony uważane za mądre same wyszukiwały nałożnice dla męża<ref>{{cytuj książkę | imię = Kazimierz | nazwisko = Imieliński | autor link = Kazimierz Imieliński | tytuł = Seksuologia. Mitologia historia kultura | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]] | miejsce = Warszawa | rok = 1989 | strony = 265 |cytat = W Starym Testamencie jest wzmianka o tym, że Abraham miał główną żonę, Sarah, a oprócz tego nałożnice. Mądre żony zresztą same wyszukiwały nałożnice dla męża, np. Sarah przywiodła Abrahamowi nałożnicę imieniem Hagar}}</ref>. Prawo mojżeszowe zaostrzyło prawa dotyczące [[Monogamia|monogamii]]. Nastawienie judaizmu do [[prostytucja|prostytucji]] też ulegało zmianie. W okresie [[Mojżesz|przedmojżeszowym]] nie była ona karalna. [[Stary Testament|Starotestamentowy]] judaizm nałożył [[kara śmierci|karę śmierci]] za [[prostytucja|prostytucję]] (a także za [[stosunek przerywany]] i na [[zoofilia|stosunki ze zwierzętami]]). Według [[Biblia|Biblii]] Mojżesz zabronił uprawiania prostytucji [[Żydzi|Żydówkom]], lecz nie obłożył tym zakazem sprowadzanych z sąsiednich krajów tancerek i [[harfa|harfistek]].

[[Plik:Légende arabe, esclave d'amour, lumière des yeux.jpg|thumb|left|240px|Legenda [[Arabowie|arabska]]: ''Niewolnik miłości, światło oczu'' – obraz autorstwa Étienne Dinet (1861–1929), olej na płótnie, [[Musée d'Orsay|Muzeum Orsay]] w Paryżu.]]

 

 

 

W porównaniu ze [[Stary Testament|Starym]] czy [[Nowy Testament|Nowym Testamentem]] [[Koran]] przypisuje duże znaczenie do afirmacji [[seksualność|seksualności]] i traktuje łagodniej niektóre przewinienia seksualne. Za „[[Parafilia|dewiacje seksualne]]” takie jak [[sodomia]], [[pederastia]] czy [[kazirodztwo]] przewiduje jedynie karę [[chłosta|chłosty]] gdy za te same praktyki [[Stary Testament|Stary]] i [[Nowy Testament]] przewiduje bardzo surowe kary, włącznie z [[kara śmierci|karą śmierci]]. Jednak tak samo potępia [[masturbacja|masturbację]] czy rozbicie małżeństwa przez innego człowieka.

== Małżeństwo w Starożytnej Grecji ==

[[Plik:Pyxis Peleus Thetis Louvre L55 by Wedding Painter.jpg|thumb|left|250px|Waza starogrecka ([[Ateny]], ok. 470–460 rok p.n.e.) przedstawiająca zaślubiny [[Tetyda (nereida)|Tetydy]] i [[Peleus]]a]]

 

 

Mężczyznom nie zabraniano posiadania tylu kobiet, ile mogli opłacić, lecz [[dom]] powinien być „czysty”, tj. [[Monogamia|monogamiczny]]. Małżeństwo było bowiem nastawione na [[posag]], który pozostawał nadal własnością kobiety.

W okresie [[Republika rzymska|republiki]] obyczajowość Rzymian była dość surowa, mimo że podejście do sfery seksualnej było naturalne. Wobec cudzołożnych żon stosowano surowe represje: stawiano je nago pod [[pręgierz]]em, zmuszano do odbycia stosunku z [[osioł|osłem]] lub wydawano na pastwę rozjuszonego motłochu. Jednak z czasem moralność małżeńska uległa zmianie. Niełatwo było już odróżnić [[prostytucja|prostytutkę]] od niewiernej żony. [[Oktawian August]] starał się poprzez prawodawstwo ustalić granice obyczajności i podzielił kobiety na trzy klasy: 1) czcigodne, które wyłącznie mogły być pełnoprawnymi żonami [[Senat rzymski|senatorów]]; 2) kobiety II klasy, które mogły być także [[konkubinat|konkubinami]]; 3) kobiety III klasy, które gdy schwytano na [[cudzołóstwo|cudzołóstwie]] traktowano jak [[prostytucja|prostytutki]]. [[Starożytny Rzym|Rzymskie]] prawo znało już rejestrację prostytutek w [[Urząd miejski|urzędzie miejskim]]. Jeśli kobieta z wyższych warstw chciała się oddać nieobyczajnemu stylowi życia bez konsekwencji, zgłaszała to władzom, po czym zostawała zaliczana do niższej klasy.

 

 

W starym republikańskim Rzymie [[konkubinat|konkubina]] oznaczała partnerkę seksualną, kochankę lub oboczną żonę. W cesarstwie konkubinat stał się małżeństwem w sensie prawnym mimo, że był zawierany bez jakichś szczególnych formalności i świętowania. Był on swego rodzaju małżeństwem drugiej klasy. Jednak nie można było zawrzeć obok niego drugiego konkubinatu lub małżeństwa cywilnego. Konkubinaty były zawierane między [[Patrycjusze|patrycjuszami]] i kobietami wyzwolonymi z [[Niewolnictwo|niewolnictwa]]. Kobiety te nie musiały mieć [[posag]]u, miały natomiast, jak i ich dzieci, niższą rangę. Choć dzieci te były uznawane i szanowane to nie [[Dziedziczenie (prawo)|dziedziczyły]] po ojcu. Gdy obok żony pojawiła się [[konkubinat|konkubina]], wraz z nią ta pierwsza coraz bardziej traciła obszar życia seksualnego w małżeństwie, tak że stosunki płciowe stawały się okazyjne. Tę niewierność męża żona wynagradzała sobie w ten sposób, że wybierała sobie [[Niewolnictwo|niewolnika]], z którym miała [[stosunek płciowy|stosunki płciowe]]. Kobiety ze stanu [[Patrycjusze|patrycjuszy]] mogły także zawierać [[konkubinat]] z mężczyznami z niższego stanu.

W okresie [[Cesarstwo Rzymskie|cesarstwa]] rozpowszechnił się też zwyczaj posiadania [[cicisbeo]] i miłość do [[paź|paziów]]. Cicisbeo był przyjacielem domu. O ile mąż przebywał z żoną tylko w domu, to cicisbeo był zatrudniony od rana do wieczora – towarzyszył damom z wyższych sfer w czasie widowisk, na uroczystościach religijnych, w odwiedzinach. Ponadto w starożytnym Rzymie pojawił się zwyczaj utrzymywania w domu ładnych, bogato ubranych chłopców, którzy służyli damie. Posługiwali oni damie w najintymniejszych czynnościach takich jak mycie czy ubieranie, a także miewali z nią kontakty seksualne.

 

 

Rzymianie traktowali [[libido|popęd seksualny]] jako coś naturalnego, co nie powinno być niepotrzebnie ograniczane. Ponieważ pogląd ten dotyczył zarówno mężczyzn, jak i kobiet, Rzymianie mieli bardzo swobodne zapatrywania na temat wierności i umożliwiali rozwód obu stronom, jeśli partnerzy nie mogli ze sobą wytrzymać.

Gdy małżeństwo było w rozłamie – nie było zadowalające ze względów fizycznych lub innych – rozdzielenie często aranżowano w pokojowy sposób poprzez przekazanie żony przyjacielowi. Tego typu „przekazanie” nie miało charakteru przymusu, sprzedaży czy [[kuplerstwo|kuplerstwa]] – było jedynie sposobem na przyjacielskie uregulowanie spraw między trojgiem zaangażowanych ludzi i najczęściej jedynie przypieczętowywało cudzołóstwo żony. Ponadto w późniejszym czasie nie można już było przekazać żony bez jej zgody. Przykładowo Kanton Młodszy przekazał swą Marcję Hortensjuszowi uzasadniając to tym, że ten ostatni chce mieć z nią dzieci. Podobnie [[Tyberiusz Klaudiusz Neron|Klaudiusz]] ofiarował [[Liwia Druzylla|Liwię]] [[Oktawian August|Oktawianowi]] (została ona później [[cesarz]]ową).

 

 

Ogromne zróżnicowanie społeczne imperium rzymskiego sprawiało, że w różnych jego prowincjach uznawano różne formy małżeństwa. Na przykład u [[Germanie|Germanów]] rozpowszechnione były małżeństwa [[kazirodztwo|kazirodcze]]. U [[Celtowie|Celtów]] uznawano w prawie obyczajowym osiem lub dziesięć rodzajów małżeństwa. Uznawane też były prawnie [[rozwód|rozwody]], jeśli zgadzały się obie strony. Kobiety w małżeństwie miały wysoką pozycję i znaczną swobodę seksualną. Uznawano też prawnie [[konkubinat]].

 

== Małżeństwo w kulturach germańskich ==

 

== Małżeństwo w kulturze zachodniej ==

Do [[X wiek]]u związek małżeński, zawierany wśród ludzi szlachetnie urodzonych opierał się na umowie między rodzinami, miał charakter prywatny i świecki, ale nie religijny (Kościół nie miał prawa ingerować w taki związek). Dopiero w wiekach XI i XII nabrała wagi deklaracja woli małżonków, wyrażona w obecności [[kapłan]]a. Zdaniem [[Philippe Ariès|Philippe’a Ariès]] spory teologiczne sprawiły, że Kościół zdołał włączyć się w kontrolę małżeństw dopiero w XIII wieku (i dopiero wówczas narzucił ich nierozwiązywalność mimo sprzeciwów szlachty, ale bez oporów w społecznościach wiejskich)<ref>{{cytuj książkę | imię = Georges | nazwisko = Duby | autor link = Georges Duby | tytuł = Historia życia prywatnego. Tom 5. Od pierwszej wojny światowej do naszych czasów | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich | miejsce = Wrocław | rok = 1999, 2006 | strony = 307-308}}</ref><ref>{{cytuj książkę | imię = Waldemar | nazwisko = Kuligowski | autor link = Waldemar Kuligowski | tytuł = Miłość na Zachodzie. Historia antropologiczna | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe UAM]] | miejsce = Poznań | rok = 2004 | strony = 98-99}}</ref>. Jednakże aż po wiek XVI, a konkretnie do [[Sobór trydencki|Soboru trydenckiego]], uznawało się za ważne małżeństwo zawarte bez udziału [[Ksiądz|księdza]].

 

[[Plik:Pintoricchio 002a.jpg|thumb|200px|Obraz autorstwa [[Pinturicchio]] z lat [[1502]]-[[1507]]. Późniejszy [[papież]] [[Pius II]] poznaje króla niemieckiego (późniejszego cesarza rzymsko-niemieckiego) [[Fryderyk III Habsburg|Fryderyka III Habsburga]] z [[Eleonora Aviz|Eleonorą Aviz]], córką króla [[Portugalia|Portugalii]] [[Edward I Aviz|Edwarda I Aviza]]. W roku [[1452]], w wieku 37 lat, Fryderyk III poślubił 18-letnią Eleonorę Aviz, której [[posag]] (60 tys. guldenów) pozwolił mu na spłacenie części długów i umocnienie jego władzy.]]

 

 

Przepisy prawa kanonicznego określały wiek zawierania małżeństw na 12 lat dla dziewczynek i 14 lat dla chłopców. W praktyce dzieci zaślubiano jedynie w rodzinach monarszych lub bardzo bogatych, ubożsi musieli długo czekać, aż warunki ekonomiczne pozwolą im założyć rodzinę. Średnio zawierano małżeństwo po ukończeniu dwudziestego roku życia, czasem nawet powyżej trzydziestu lat. Mężczyźni z reguły później niż kobiety zawierali związki małżeńskie<ref>{{cytuj książkę | imię = Maria | nazwisko = Bogucka | autor link = Maria Bogucka | tytuł = Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI | wydawca = Wyd. Trio | miejsce = Warszawa | rok = 2006 | strony = 79 | cytat =}}</ref>.

Początkowo Kościół zabraniał zawierania małżeństw tylko do czwartego [[Stopień pokrewieństwa|stopnia pokrewieństwa]] po mieczu według rzymskiego systemu obliczeń. Najbardziej surowe zakazy panowały w X-XII w., kiedy to istniał zakaz zawierania małżeństw do siódmego stopnia według rachuby germańskiej, odpowiadającej mniej więcej czternastemu stopniowi rachuby rzymskiej. W [[1215]] r. [[Sobór laterański IV]] ograniczył do czwartego stopnia przeszkody wynikające z prawowitego pokrewieństwa i powinowactwa, a wynikające z powinowactwa nieprawego – do stopnia drugiego<ref>{{cytuj książkę | imię = Jean-Louis | nazwisko = Flandrin | autor link = Jean-Louis Flandrin | tytuł = Historia rodziny | wydawca = [[Oficyna Wydawnicza Volumen]] koedycja z [[Liga Republikańska|Ligą Republikańską]]| miejsce = Warszawa | rok = 1998 | strony = 33-35 | cytat= Czy prawo kanoniczne dostarczało wówczas bardziej realistycznej definicji pokrewieństwa? We wczesnym średniowieczu określało je bardzo różnie. Początkowo Kościół zabraniał zawierania małżeństw tylko do czwartego stopnia pokrewieństwa po mieczu według rzymskiego systemu obliczeń; w X-XII w. posunął się do zakazu zawierania małżeństw do siódmego stopnia według rachuby germańskiej, odpowiadającej mniej więcej czternastemu stopniowi rachuby rzymskiej. Graniczyło to z absurdem: zakładając, że w każdym pokoleniu każde małżeństwo wychowało syna córkę, którzy z kolei założyli własne rodziny – co sytuuje się poniżej rzeczywistej średniej w koniunkturze wyżu demograficznego w XI-XII w. – kandydat do małżeństwa miałby zakaz poślubienia 2731 kuzynek ze swego pokolenia, nie licząc ich wstępnych i zstępnych w wieku nadającym się do małżeństwa, co oznacza...wszystkich panien na wydaniu, jakie mógł poznać, a nawet więcej... IV sobór laterański w 1215 r. ograniczył do czwartego stopnia przeszkody wynikające z prawowitego pokrewieństwa i powinowactwa, a wynikające z powinowactwa nieprawego – do drugiego stopnia. Fakty te ujawniają oczywiście brak realizmu zaleceń we wczesnym średniowieczu i nie świadczą o realizmie późniejszych zaleceń prawa kanonicznego. Protestanci jeszcze bardziej ograniczyli zresztą przeszkody płynące z pokrewieństwa, a Kościół katolicki zdecydował się na to w 1917 r., gdy ogłosił nowy kodeks prawa kanonicznego...Jakże jednak można się nie dziwić, widząc paralelizm między ewolucją zakazów a tym co możemy dostrzec w ewolucji współzależności rodowych. Wydaje się, że osiągnęły one szczyt między X i XII w., a właśnie wtedy zakazy rozszerzyły się ponad miarę... jest oczywiste, że nie sposób było znać 10 687 krewnych po mieczu tworzących pokrewieństwo do siódmego stopnia według obliczeń stosowanych w prawie kanonicznym}}</ref><ref>{{cytuj książkę | imię = Karlheinz | nazwisko = Deschner | autor link = Karlheinz Deschner | tytuł = Krzyż Pański z Kościołem. Seksualizm w Historii Chrześcijaństwa | wydawca = Wyd. Uraeus | miejsce = Gdynia | rok = 1994 | strony = 270, 505 | cytat =...chrześcijaństwo zabraniało małżeństw między naturalnymi krewnymi nawet bardzo dalekiego stopnia, mianowicie aż po czternasty stopień, według rachuby rzymskiej... Obliczono, że średnia liczba osobników żyjących pośród krewnych do czternastego stopnia wynosi szesnaście tysięcy. Uwzględniając wszystkie rodzaje pokrewieństwa, liczba ta wzrasta do 1 048 576 osób... ([[Synod w Epaone]] 517 r. – kanon 30, Synod w [[Clermont-Ferrand#Historia|Clermont]] 535 r. – kanon 11, Synod w [[Orlean]]ie 538 r. – kanon 27, Synod w [[Tours]] 567 r. – kanon 21)}}</ref><ref>{{cytuj książkę | imię = | nazwisko = Jacques Le Goff (z Dominique Simonnet, Jean Courtin, Paul Veyne, Jacques Solé, Mona Ozouf, Alain Corbin, Ann-Marie Sohn, Pascal Bruckner, Alice Ferney) | tytuł = Najpiękniejsza historia miłości | wydawca = [[Wydawnictwo Cyklady]] | miejsce = Warszawa | rok = 2004 | strony = 49 | cytat = Dominique Simonnet: – Każdy, kto miał jakiś ważny powód, mógł nie dopuścić do ślubu. Do czego to było potrzebne? [[Jacques Le Goff]]: – Miało zapobiegać związkom osób spokrewnionych. Pierwotnie interdykt sięgnął aż do siódmego pokolenia wstecz, lecz w mniej lub bardziej endogamicznym społeczeństwie było to nierealistyczne, toteż zadowolono się ograniczeniem go do czterech pokoleń}}</ref>.

 

 

W ramach systemu [[Feudalizm|feudalnego]] (podobnie jak [[wasal]] wobec seniora czy poddany wobec pana) wzorowa małżonka musiała: kochać, służyć i doradzać mężczyźnie, któremu ją oddano, i czynić to lojalnie, bez kłamstw<ref>{{cytuj książkę | imię = Waldemar | nazwisko = Kuligowski | autor link = Waldemar Kuligowski| tytuł = Miłość na Zachodzie. Historia antropologiczna | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe UAM]] | miejsce = Poznań | rok = 2004 | strony = 113}}</ref><ref>{{cytuj książkę | imię = Georges | nazwisko = Duby | autor link = Georges Duby | tytuł = Damy XII wieku | wydawca = S. W. Czytelnik | miejsce = Warszawa | rok = 2000 | strony = 246 |cytat= ...treść przysięgi, którą mąż i żona mieli złożyć, gdy biskup ich pogodził... Kobieta mówi dłużej, gdyż jej zobowiązania są liczniejsze. ''Odtąd będę go miała i będę go brała w ramiona...,i będę jego poddaną, posłuszną jego służebnicą...,w miłości i obawie, jako że według prawa żona winna być poddaną męża''}}</ref>. Mąż traktował żonę jak część swoich dóbr. Niektórzy mężowie, którzy jako [[Rycerstwo|rycerze]], uczestniczyli w [[Wyprawy krzyżowe|wyprawach krzyżowych]] mieli w zwyczaju zabezpieczać [[czystość]] swojej żony poprzez zakucie jej w [[pas cnoty]]<ref>{{cytuj książkę | imię = Waldemar | nazwisko = Kuligowski | autor link = Waldemar Kuligowski| tytuł = Miłość na Zachodzie. Historia antropologiczna | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe UAM]] | miejsce = Poznań | rok = 2004 | strony = 116-119 | cytat= Pas cnoty, nazywany najpierw...opaską syryjską (pierwotnie bowiem narodził się na terenach dzisiejszego Jemenu, Somalii, Sudanu i Etiopii)...zapewnić miał dwie rzeczy: niemożność zażywania pozamałżeńskich rozkoszy z innymi mężczyznami, ale także uniemożliwienie kobiecie praktyk masturbacji}}</ref><ref>{{cytuj książkę | imię = Marian | nazwisko = Filar| autor link = Marian Filar | tytuł = Liberalizm i rygoryzm seksualny. Zarys historyczny, ''[w:]'' Seksuologia kulturowa (red.) [[Kazimierz Imieliński]] | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]] | miejsce = Warszawa | rok = 1984 | strony = 250 | cytat = To nie wyjeżdżający na wyprawy krzyżowe rycerze, lecz podróżujący w interesach kupcy florenccy wymyślili przecież pasy cnoty}}</ref><ref>{{cytuj książkę | imię = Guy | nazwisko = Bechter | tytuł = Cztery kobiety Boga. Ladacznica, czarownica, święta, głupia gęś | wydawca = [[Wydawnictwo Akademickie DIALOG]] | miejsce = Warszawa | rok = 2001 | strony = 72-73 | cytat =Około 1280 r. w Padwie wynaleziono pasy cnoty}}</ref><ref>{{cytuj książkę | imię = Elizabeth | nazwisko = Abbott | tytuł = Historia celibatu | wydawca = Wydawnictwo Dolnośląskie | miejsce = Wrocław | rok = 2003 | strony = 281-282 | cytat = W rzeczywistości pasy cnoty spotykało się wyjątkowo rzadko. Nie były mitycznym jednorożcem, istniały naprawdę, ale o wiele częściej występowały w literaturze i wyobraźni ludu, a w Europie jedynie najokrutniejsi i najbardziej opętani wizją niewierności mężowie zmuszali żony do noszenia tych przyrządów. Jednak faktycznie tych nieszczęśliwych niewiast były setki. Skrępowanie, niewygoda, upokorzenie, a nierzadko bolesne otarcia – oto straszna cena gwarancji wyłączności w dostępie do ich ciała…Pas cnoty torturował kobiety z krwi i kości, ale jako metafora w literaturze i kulturze ludowej podniecał miliony ludzi}}</ref>. Kobiety zawsze były narażone na akty przemocy ze strony mężów. Bicie żon do krwi było swego rodzaju utartym sposobem zachowania<ref>{{cytuj książkę | imię = Waldemar | nazwisko = Kuligowski | autor link = Waldemar Kuligowski| tytuł = Miłość na Zachodzie. Historia antropologiczna | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe UAM]] | miejsce = Poznań | rok = 2004 | strony = 113 | cytat= Historycy przyznają, że feudalni rycerze nie odznaczali się delikatnością w stosunku do przedstawicielek płci odmiennej...Kobiety na zamkach właściwie zawsze były narażone na akty przemocy ze strony mężczyzn…dotyczyło to kobiet o niższej kondycji społecznej, ale nie omijało także żon walecznych mężów…bicie żon do krwi było swego rodzaju utartym sposobem zachowania. „Król słucha jej i gniew w nim wzbiera, podnosi rękę i uderza pięścią między oczy, tak że aż cztery krople krwi spływają jej z nosa...Pani odpowiada: Pięknie dziękuję. Jeśli się Panu spodoba, proszę powtórzyć”}}</ref>.

 

{{osobny artykuł|Małżeństwo w Trzeciej Rzeszy Niemieckiej}}

 

W XXI wieku [[obyczaj]]e i hierarchie wartości uległy rozluźnieniu, [[seks przedmałżeński]] stał się powszedniejszy<ref>{{cytuj książkę | imię = Tomasz | nazwisko = Szlendak| autor link = Tomasz Szlendak | tytuł = Architektonika romansu | wydawca = Oficyna Naukowa | miejsce = Warszawa | rok = 2002 | strony =78 | cytat= Między końcem pierwszej wojny światowej a początkiem drugiej procent tych, które były dziewicami w momencie ślubu, zmalał z 80 do 60...od początku do połowy XX wieku liczba kobiet amerykańskich, które miały przedmałżeńskie doświadczenia seksualne, podwoiła się}}</ref><ref>{{cytuj książkę | imię = Tomasz | nazwisko = Szlendak| autor link = Tomasz Szlendak | tytuł = Architektonika romansu | wydawca = Oficyna Naukowa | miejsce = Warszawa | rok = 2002 | strony =105 | cytat= Raport...Kinseya...opublikowany 20 marca 1953 roku...Amerykanie dowiedzieli się z niego, że niemal połowa kobiet urodzonych po 1900 roku straciła dziewictwo przed ślubem...jedna piąta mężatek w wieku 35 lat miała za sobą pozamałżeńską przygodę seksualną}}</ref><ref>{{cytuj książkę | imię = Tomasz | nazwisko = Szlendak| autor link = Tomasz Szlendak | tytuł = Architektonika romansu | wydawca = Oficyna Naukowa | miejsce = Warszawa | rok = 2002 | strony =98-99 | cytat= Centrum Badania Opinii Społecznej przeprowadziło w...1998 roku...sondę na temat zachowań seksualnych...uczniów...szkół średnich oraz ostatnich klas szkół podstawowych...46% uczniów ostatnich klas podstawówek miało za sobą pierwsze doświadczenia seksualne...aż 72% przebadanej populacji uważało przedślubne współżycie seksualne...za oczywiste i normalne...młodzi Niemcy...są...jeszcze bardziej radykalni, stosunki przedmałżeńskie toleruje aż 99% spośród nich}}</ref>, a ustawodawstwo zareagowało na to liberalizacją przepisów. Małżeństwo przekroczyło oficjalnie granicę płci wskutek legalizacji [[Małżeństwo osób tej samej płci|małżeństw homoseksualnych]]. Dopuszcza się także [[adopcja|adopcje]] [[dziecko|dzieci]] przez takie pary. Jeśli chodzi o współczesne związki rzeczywistość jest niezmiernie różnorodna. Przy zawieraniu małżeństwa partnerzy mogą kierować się ideałem [[materializm|materialnym]], [[rozsądek|zdroworozsądkowym]], [[romantyzm|romantycznym]], [[religia|religijnym]] lub mieszaniną ich wszystkich. Mogą żyć w związkach małżeńskich i pozamałżeńskich; [[heteroseksualizm|heteroseksualnych]] i [[homoseksualizm|homoseksualnych]]. Znajdują się więc w położeniu, w którym muszą sami w dużej mierze zdefiniować podstawy swojego związku małżeńskiego. Małżeństwo przestało być sprawą [[Rodzina (socjologia)|rodziny]], [[państwo|państwa]] czy [[Kościół (organizacja)|Kościoła]], a stało się wyłącznie sprawą pary i jej sposobu życia<ref>{{cytuj książkę | imię = Michael | nazwisko = Mary | autor link = Michael Mary | tytuł = Pięć kłamstw w sprawach seksu i miłości | wydawca = Inter esse | miejsce = Kraków| rok = 2003 | strony =41-42 |ISBN 83-89448-03-3}}</ref>.

== Zobacz też ==

* [[sprzedawanie żon]]

* [[ślub]]

 

* Jean-Louis Flandrin, ''Historia rodziny'' przeł. Agnieszka Kuryś, Warszawa 1998, Oficyna Wydawnicza Volumen koedycja z Ligą Republikańską, s. 311, ISBN 83-7233-120-0 (''Familles. Parenté, maison, sexualité dans l’ancienne société'' 1976).

* Jean Delumeau (red. z Daniel’em Roche), ''Historia ojców i ojcostwa'', Warszawa 1995, Oficyna Wydawnicza Volumen, koedycja z Wydawnictwami Szkolnymi i Pedagogicznymi, seria ''Piękne książki'' (''Histoire des pères et de la paternité'').

* Krystyna Starczewska, ''Wzory miłości w kulturze zachodu'', Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975.

* Lisak Agnieszka, ''Miłość kobieta i małżeństwo w XIX wieku'', Wyd. Bellona, Warszawa 2009, s. 320, ISBN 978-83-11-11608-5.