Przeciwokrętowy pocisk manewrujący: Różnice pomiędzy wersjami

'''Przeciwokrętowy pocisk manewrujący''' — rodzaj [[pocisk manewrujący|pocisków manewrujących]], przeznaczonych do zwalczania [[Cel wojskowy|celów]] nawodnych, w tym zwłaszcza [[okręt nawodny|nawodnych okrętów]] i [[statek wodny|statków]]. Wystrzeliwane z platform powietrznych, nawodnych, podwodnych lub lądowych, od lat 70. XX wieku pociski tego rodzaju stanowią podstawową broń służącą do zwalczania jednostek morskich. Pociski tego rodzaju napędzane są [[silnik odrzutowy|silnikami odrzutowymi]] na całej długości [[lot aerodynamiczny|lotu aerodynamicznego]] i przenoszą najczęściej jedną [[głowica bojowa|głowicę bojową]].

Dla pocisków przeciwokrętowych stosowano dwa zasadnicze układy konstrukcyjne. Najpowszechniejszy od lat 70 XX w. jest klasyczny układ [[rakieta|rakiety]] (wydłużony kadłub z symetrycznymi krótkimi statecznikami), stosowany zwłaszcza w pociskach lotniczych (powietrze-woda) i unifikowanych z nimi pociskach pozostałych klas. Wcześniejsze pociski oraz rozwijane głównie w ZSRR i Rosji pociski o dużym zasięgu, to najczęściej [[pocisk skrzydlatymanewrujący|pociski skrzydlatemanewrujące]], o większych rozmiarach. Sporadycznie jako pociski woda-woda małego zasięgu dla mniejszych okrętów adaptuje się także konstrukcje niewielkich [[przeciwpancerny pocisk kierowany|przeciwpancernych pocisków kierowanych]] (np. francuski [[Nord SS.11|SS.11]])<ref name=sala249>T. Burakowski, A. Sala, ''Rakiety...'', s.249-250</ref>.

Jako pierwsze prowadzono prace nad kierowanymi pociskami rakietowymi do skutecznego zwalczania okrętów przez samoloty - już od lat 30. XX wieku, m.in. w ZSRR. Pierwszą praktyczną bronią tego rodzaju był niemiecki pocisk rakietowy [[Henschel Hs 293]], określany też jako bomba uskrzydlona, użyty bojowo na niewielką skalę podczas II wojny światowej, od [[1943]]. Oparty był o kadłub [[bomba lotnicza|bomby]] z dodaną aparaturą sterowania, skrzydłami i silnikiem rakietowym i był zdalnie sterowany ze stanowiska operatora w samolocie, jego zasięg wynosił jedynie kilka kilometrów. Z powodu zastosowanych systemów kierowania, wczesne pociski nie były jednak pociskami typowo przeciwokrętowymi (warto dodać, że Niemcy prowadzili także eksperymenty z pociskami zdalnie kierowanymi telewizyjnie).

Cechy takie, jak duże rozmiary, układ skrzydlaty i możliwość przenoszenia jedynie przez wyspecjalizowane bombowce, pozostały także w kolejnych radzieckich ciężkich pociskach powietrze-woda: [[K-10]] przyjętym na uzbrojenie w [[1961]] (głowica 940 kg lub atomowa, zasięg 180 km, silnik turboodrzutowy), KSR-2 z 1961 (głowica 850 kg, zasięg powyżej 100 km, silnik rakietowy), [[Ch-22]] z lat 60 XX w. (zasięg 350 km, głowica 630 kg lub atomowa, silnik rakietowy) i [[KSR-5]] z [[1966]]. Pociski rodziny Ch-22 osiągały aż od 3-krotnej do 6-krotnej [[prędkość dźwięku]] i były rozwijane przez następne dziesięciolecia.

Prace nad [[klasy wystrzeliwania pocisków rakietowych|pociskami kierowanymi woda-woda]] rozpoczęto na świecie w latach 50. XX wieku; pierwszeństwo ma tu [[Szwecja]], w której już w [[1953]] wystartował pierwszy prototypowy pocisk Robot Rb 310, a od [[1957]] produkowano seryjnie pocisk [[Rb 315]]<ref name=sala249/> (dwustopniowy, silniki rakietowe i [[silnik pulsacyjny|pulsacyjny]], masa 1350 kg, głowica 450 kg, zasięg 18,5 km). Zmodyfikowany pocisk był używany także w wersji ziemia-woda, wystrzeliwanej z brzegu. W [[1967]] wprowadzono nowy pocisk skrzydlaty Saab Rb 08A (MM20), opracowany we współpracy z Francją (dwustopniowy, silniki rakietowe i [[silnik turboodrzutowy]], masa 670 kg, głowica 250 kg, zasięg 300 km)<ref name=sala578>T. Burakowski, A. Sala, ''Rakiety...'', s.578-579</ref>.

W [[1955]] opracowano pierwszy radziecki pocisk skrzydlatymanewrujący woda-woda KSSzcz (Szczuka), który wszedł do służby od [[1958]]. Nie był udany, lecz zapoczątkował długą linię radzieckich przeciwokrętowych pocisków skrzydlatych. Najszerzej używany z nich, w wielu krajach świata, jest [[P-15]], w służbie od [[1960]] (dwustopniowy, silniki rakietowe, masa 2300 kg, głowica 450 kg, zasięg 40 km). Był to pierwszy pocisk na świecie stanowiący uzbrojenie małych okrętów - [[kuter rakietowy|kutrów rakietowych]].

W ZSRR zasadniczą rolą pocisków przeciwokrętowych było zwalczanie grup lotniskowcowych, stąd kolejne pociski, jak [[Pocisk przeciwokrętowy P-5|P-5]], [[P-6/P-35]] i następne (P-500 Bazalt, P-1000, [[P-120 Malachit]], [[P-700 Granit]], [[P-800 Oniks]]) miały na ogół duży zasięg kilkuset kilometrów, ciężką głowicę bojową oraz osiągały prędkość ponaddźwiękową, co pociągało za sobą duże rozmiary i masę (5-7 ton). Wystrzeliwane były m.in. przez [[okręt podwodny|okręty podwodne]] w wynurzeniu, a późniejsze także spod wody. Część z tych pocisków była używana także w systemach brzegowych ziemia-woda, natomiast były one rozwijane odrębnie od pocisków lotniczych. Słabością radzieckiego programu rozwoju pocisków przeciwokrętowych, zarówno morskich, jak i lotniczych, było jednak skupienie się na dużych pociskach skrzydlatych, które mimo ciągłego wzrostu osiągów mogły być przechwytywane przez zestawy artyleryjskie obrony bezpośredniej i pociski przeciwlotnicze, przy zaniedbaniu rozwoju pocisków umiarkowanej wielkości, mogących być przenoszonymi w większych ilościach przez małe jednostki i samoloty. Dopiero w latach 80 XX w. opracowano w ZSRR mniejszy pocisk w układzie rakiety, [[Ch-35 Uran]], odpowiadający konstrukcjom zachodnim, istniejący w wersjach woda-woda i powietrze-woda.

Pod koniec lat 60 XX w. [[Izrael]] wprowadził do służby własny niewielki pocisk rakietowy woda-woda [[Gabriel (pocisk)|Gabriel]] (zasięg 20 km, masa 430 kg), rozwijany następnie w nowych wersjach do chwili obecnej.

Wprowadzane od lat 70 XX w. nowsze pociski przeciwokrętowe z reguły mają umiarkowane rozmiary, układ rakiety i najczęściej mają zunifikowane warianty woda-woda i powietrze-woda. W swoich modernizowanych wersjach konstrukcje te są używane do dziś. Już od [[1972]] wprowadzono stosunkowo niewielki norweski pocisk [[Penguin]], używany przez kilka krajów, w tym USA, także w wersji powietrze-woda i dalej rozwijany obecnie. Najbardziej znane konstrukcje tej generacji, wyznaczające standardy na świecie, to pociski Exocet i Harpoon.

Rozwijane następnie pociski w głównej mierze wykorzystywały napęd dwustopniowy - startowy silnik rakietowy i marszowy silnik turboodrzutowy, dla zwiększenia zasięgu. W [[1977]] wszedł do służby główny konkurent Exoceta - zbliżony do niego amerykański pocisk [[Harpoon]], produkowany do chwili obecnej w swoich wersjach rozwojowych i używany w wielu krajach, przede wszystkim w odmianie woda-woda RGM-84 (zasięg 140 km, masa 628 kg, głowica 221 kg). Pozostałe odmiany to pocisk głębina wodna-woda UGM-84 i powietrze-woda AGM-84. W 1977 wszedł też do służby włoski pocisk woda-woda [[Teseo]] (Otomat) (zasięg 180 km, masa 770 kg, głowica 210 kg), również napędzany marszowym silnikiem turboodrzutowym. W [[1985]] wszedł do służby nowy szwedzki pocisk [[RBS-15]], rozwijany do chwili obecnej w wersjach woda-woda, ziemia-woda i powietrze-woda. Również Chiny, od lat 70 XX w. rozwijające przestarzałe konstrukcje radzieckie, w latach 80 XX w. wprowadziły własne nowe pociski o średnich gabarytach, przede wszystkim [[C-801]], eksportowany do kilku krajów.

W Polsce nie konstruowano ani nie produkowano pocisków przeciwokrętowych, jedyne używane są importowane z zagranicy. Pierwszy i przez długie lata jedyny używany typ pocisków woda-woda - radziecki [[P-15]], pojawił się od [[1964]] jako uzbrojenie kutrów rakietowych [[Kutry rakietowe projektu 205|projektu 205]] ('Osa'). Realną wartość bojową na nowoczesnym polu walki utraciły w latach 80 XX w., lecz do celów ćwiczebnych używano ich do I dekady XXI wieku. Od [[1983]] używano ich nowocześniejszej wersji rozwojowej - pocisków [[P-21/P-22]], wraz z korwetami rakietowymi [[okręty projektu 1241|projektu 1241RE]] ('Tarantul'), a później niszczycielem rakietowym [[ORP Warszawa (1988)|ORP „Warszawa”Warszawa]]. Na przełomie lat 80 XX w. i 90 XX w. Polska miała nabyć nowoczesne wówczas radzieckie pociski [[Ch-35 Uran]], mające stanowić uzbrojenie kutrów [[kutryORP rakietoweGrom projektu 660(1995)|projektu 660]], lecz uniemożliwiły to przemiany polityczne i rozpad [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]]. W konsekwencji, na skutek trudności finansowych, trzy kutry proj. 660 otrzymały nowoczesne szwedzkie pociski [[RBS-15]] Mk 2 dopiero w połowie I dekady XXI wieku. Obecnie trwa ich wymiana na nowszy model RBS-15 Mk 3. Ponadto, od [[2000]] Polska otrzymała niewielką ilość pocisków RGM-84 [[Harpoon]] wraz z dwoma fregatami typu [[Fregaty rakietowe typu Oliver Hazard Perry|''Oliver Hazard Perry'']].

Od [[1963]] do początku lat 70 XX w. w Polsce używano także 2dwóch wyrzutni i niewielkiej liczby pocisków ziemia-woda [[S-2 Sopka]]. WDo połowiepołowy 2013 roku Nabrzeżnypocisk DywizjonSopka Rakietowybył rozpocząłjedynym służbęużywanym zw Polsce pociskiem ziemia-woda do czasu przyjęcia do służby przez Nabrzeżny Dywizjon Rakietowy rakietamipocisku [[Naval Strike Missile|NSM]].