Samuel Twardowski: Różnice pomiędzy wersjami

Samuel Twardowski urodził się pomiędzy rokiem 1595 a 1600 (według R. Pollaka), w niezamożnej rodzinie szlacheckiej osiadłej w [[województwo kaliskie (I Rzeczpospolita)|województwie kaliskim]]. Jego ojciec, Mikołaj Twardowski, gospodarzył w majątku ziemskim w [[Lutynia (powiat pleszewski)|Lutyni koło Pleszewa]] (dziś w [[Dobrzyca (gmina)|Gminie Dobrzyca]]). Matką była Katarzyna z Ponętowskich. Młody Twardowski kształcił się w [[jezuici|jezuickim]] kolegium Karnkowskiego w [[Kalisz]]u<ref>[http://wkaliszu.pl/8024564/Kolegium_jezuickie.html Andrzej Drewicz, ''Przewodnik po regionie. Kolegium jezuickie'', www.wkaliszu.pl]</ref> i już wtedy podejmował pierwsze próby pisarskie. W latach 1616-16171616–1617, prawdopodobnie brał udział w wojnie moskiewskiej. W [[1621]] walczył w [[Bitwa pod Chocimiem (1621)|bitwie pod Chocimiem]]. W roku [[1622]] brał udział w poselstwie [[Krzysztof Zbaraski|Krzysztofa Zbaraskiego]] do [[Turcja|Turcji]], skąd wrócił latem roku [[1623]]. W latach 1624-16331624–1633 nie pojawiał się wcale na ziemi kaliskiej. Wątpliwym jest jego udział w europejskiej podróży królewicza Władysława (1624-16251624–1625). W tym okresie miał liczne kontakty z Warszawą, dzięki Zygmuntowi z Twardowa (brat stryjeczny), który piastował urząd sekretarza Władysława IV. W kolejnych latach jako sekretarz służył różnym magnackim rodom m.in. [[Wiśniowieccy|Wiśniowieckim]] i [[Leszczyńscy herbu Wieniawa|Leszczyńskim]]. W latach 40. XVII w. gospodarzył w należącej do ks. Wiśniowieckich wsi Zarubińce na [[Podole|Podolu]]<ref>{{SgKP|XIV|424|Zarubińce (2)}}</ref>, skąd wypędziło go powstanie kozackie w 1648 r. Osiadł wtedy w Wielkopolsce, gdzie zarządzał kilkoma dworami w dobrach Sieniutów. W czasach [[Potop szwedzki|Potopu szwedzkiego]], podobnie jak większość [[szlachta|szlachty]], popierał początkowo [[Karol X Gustaw|Karola X Gustawa]], by w [[1656]] przejść na stronę [[Jan II Kazimierz Waza|Jana II Kazimierza]]. Zmarł w [[1661]] w [[Zalesie Wielkie|Zalesiu Wielkim]] i pochowany został w kościele bernardyńskim w [[Kobylin]]ie.

Debiutował w [[1633]] poematem epickim ''Przeważna legacyja, Jaśnie Oświeconego Książęcia Krzysztofa Zbaraskiego [...…] do [...…] Cesarza tureckiego Mustafy w roku 1621'', wierszowaną, pisaną [[trzynastozgłoskowiec|trzynastozgłoskowcem]], kroniką poselstwa Zbaraskiego do Turcji, po części realizującą wzorzec gatunkowy [[epos]]u, a po części relacji z podróży (proponuje się dla tego rozwiązania gatunkowego formułę "epos peregrynacki") – pełną ciekawostek, ale też starającą się rzetelnie opisać istotę tureckiej kultury i polityki.

Następnie w [[1638|1638 roku - r.]]<ref>tę datę podaje wydanie z Serii I Biblioteki Narodowej (Nr 227) ''"Dafnis drzewem bobkowym''" oprac. Jan Okoń, Kraków 1976r1976 r.]]</ref> wydał [[sielanka|sielankę]] dramatyczną ''Dafnis drzewem bobkowym'', pisany [[oktawa (literatura)|oktawą (dokładnie 275 strof oktawowych)]] poemat stanowiący adaptację [[mit]]u o bogu [[Apollo (mitologia)|Apollinie]] napastującym nimfę [[Dafne (mitologia)|Dafne]], która, by uniknąć gwałtu, zmienia się w tytułowe [[w tytułowe Wawrzyn|drzewo bobkowe (laurowe)]]. Mit był w epoce [[barok]]u powszechnie znany dzięki ''[[Metamorfozy|Metamorfozom]]'' [[Owidiusz]]a, a interpretowany jako fabuła o moralnym heroizmie i ocalonej czystości.

* ''Przeważna legacyja, Jaśnie Oświeconego Książęcia Krzysztofa Zbaraskiego...Zbaraskiego… od...od… Zygmunta III...III… do ...… cesarza tureckiego Mustafy w roku 1621. Na pięć rozdzielone punktów. Z dodatkiem...dodatkiem… stanu pod ten czas, rządow, ceremonij i zwyczajow poganskich'', Kraków 1633; wyd. następne: Kraków 1639, drukarnia F. Cezary; Wilno 1706; wyd. K. J. Turowski, Kraków 1861, ''Biblioteka Polska'', zeszyt: 19-2019–20, 46-4746–47; fragm. edycji 2. przedr. W. Taszycki ''Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIIIXVI–XVIII wieku'', Lwów 1928; także wyd. 2 Warszawa 1955; wyd. krytyczne: Warszawa 2000, oprac. Roman Krzywy, (diariusz legacji w formie poematu); przekł. rumuński: fragmenty ogł. P. Panaitescu "Călători poloni in ţările române", Bukareszt 1930, ''Academia Română Studii şi Cercetări'' XVII, s. 15-2115–21

* ''Pamięć śmierci...śmierci… Alexandra Karola królewica...królewica… roku Pańskiego 1634'', Lublin (1634), drukarnia P. Konrad (poemat)

* ''Daphnis drzewem bobkowym'', powst. najpóźniej w 1636, wyd. Lublin 1638, drukarnia Anna Konradowa; wyd. następne: pt. ''Daphnis w drzewo bobkowe przemienieła się'', Kraków 1661, drukarnia W. Siekielowic; Kraków 1702; wyd. krytyczne (edycja offsetowa) według wyd. 1661 (z podobizną fragmentu wyd. 1638) R. Pollak, S. Saski, Wrocław 1955, ''BPP'', seria B, nr 6, tu we wstępie wiadomości o egz. wydań i odpisach; wyd. popularnonaukowe: Wrocław 1976, oprac. Jan Okoń, (poemat powstał w związku z operą włoską V. Puccitellego z baletem, której scenariusz w jęz. polskim – prawdopodobnie J. Grotkowskiego – pt. ''Dafnis przemieniona w drzewo bobkowe. Apolog abo baśń Owidiuszowa, która była reprezentowana muzyką na kształt komediej, przed obecnością Króla J. M. ...… w Warszawie...Warszawie… 1635'', Warszawa 1635, drukarnia J. Trelpiński – zachował się; scenariusz ten był zapewne podstawą poematu, choć możliwe, że Twardowski korzystał bezpośrednio z libretta operowego)

* ''Satyr na twarz Rzeczypospolitej w roku 1640'', brak miejsca wydania [[1640]] (3 edycje; wyd. bez podania autora; tu razem A. Rysińskiego ''Satyr polski na twarz dworską''); wyd. następne: ''Satyr...Satyr… w roku 1645'', brak miejsca wydania 1645 (dedykacja podpisana krypt.: ''S. T. Z. S.''); brak miejsca i roku wydania; fragm. edycji 1645 przedr. w: ''Wybór tekstów do dziejów kultury Wielkopolski'', Poznań 1962; wyd. krytyczne: Lublin 2007, oprac. Sławomir Baczewski – [http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=44579&s=1 Wersja cyfrowa] w [[Polska Biblioteka Internetowa|PBI]]

* ''Pałac leszczyński od sławy nieśmiertelnej pod wjazd...wjazd… Bogusława...Bogusława… Leszczyńskiego na wielgopolską generalią...generalią… wystawiony w Poznaniu roku 1643'', Leszno ([[1643]]), drukarnia D. Vetterus; wyd. następne: Leszno [[1645]]; wyd. krytyczne: Warszawa 2002, oprac. Roman Krzywy; unikat edycji 1643 odnalazł R. Krzywy w zbiorach szwedzkich (zob. "Pałac Leszczyński" Samuela Twardowskiego : o odnalezionym unikacie pierwszego wydania, "Barok" 2005, nr 2); kopia w rękopisie Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego nr 261, s. 206-252206–252; unikat edycji 1645 (defekt bez karty tytułowej), Biblioteka Kórnicka, sygn. 3639; późniejsze przedr. w ''Miscellanea selecta'' (zob. Wydania zbiorowe) skażone przez cenzurę jezuicką

* ''Wojna domowa'', wyd.: cz. 2 pt. ''Wojna kozacka późniejsza...późniejsza…'', Leszno (pomiędzy 1651 a 1655), drukarnia D. Vetter (tekst nieco odmienny niż w edycji z roku 1681); cz. 1 (tylko cz. 1 wbrew tytułowi) pt. ''Wojna domowa z Kozaki i Tatary, Moskwą...Moskwą… przez lat dwanaście tocząca się dotąd'', Kraków 1660, drukarnia Ł. Kupisz; całość pt. ''Wojna domowa z Kozaki i Tatary, z Moskwą, potym Szwedami i z Węgry przez lat dwanaście za panowania...panowania… Jana Kaziemierza...Kaziemierza… Na cztery podzielona księgi...księgi… Opus posthumum'', Kalisz 1681, drukarnia T. J. (tekst zmieniony w wielu miejscach przez cenzurę jezuicką); dedykacja całego dzieła i osobna do cz. 4, wierszem – opuszczone w edycji 1681, z autografu ogł. J. Kozłowska "Nieznane wiersze S. ze Skrzypny Twardowskiego", ''Biblioteka Warszawska'' 1913, t. 1, s. 383; rękopis części 2-42–4, zapewne autograf, Biblioteka Narodowa, zniszczony w 1944; różnice pomiędzy autografem i drukiem podaje A. F. Kowalkowski ''"Wojna domowa" S. Twardowskiego'' (szkic monograficzny), cz. 1-21–2, Poznań 1934 (rękopis Katedry Literatury Polskiej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu); przekł. ruski: S. Sawicki, 1718

* ''Wielmożnym...Wielmożnym… Piotrowi z Bnina Opalińskiemu, wojewodzicowi poznańskiemu...poznańskiemu… i...i… Annie z Lachowiec Sieniuciance, oblubieńcom nowym epitalamium...epitalamium… zaśpiewane w Kotuszowie dnia...dnia… maja...maja… 1661'', Kraków (1661), drukarnia Ł. Kupisz (panegiryk o 609 trzynastozgłoskowcach); wyd. krytyczne A. Sajkowski "Ostatni utwór S. Twardowskiego", ''Miscellanea staropolskie'', Wrocław 1962, ''Archiwum Literatury'', t. 6; unikat (według Estreichera nieznany): Biblioteka Narodowa, sygn. XVII 3. 5337

* ''Nagrobek P. Samuela Twardowskiego poety polskiego. Sam go sobie pisał 1661 r.'', ogł. H. Barycz "Miscellanea z dziejów piśmiennictwa polskiego XVI-XVIIXVI–XVII wieku." 3. Autobiografia S. ze Skrzypny Twardowskiego, ''Pamiętniki Literackie'', rocznik 43 (1952), s. 547 i odb.; rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. nr 2386

* Wiersze, niektóre z nich ogł. po raz pierwszy w: ''Miscellanea selecta...selecta…'', zob. Wydania zbiorowe – utwory drobne, fragm. dzieł przedr. m.in.: J. Lemański ''Satyra polska. Antologia'', t. 1, Warszawa 1914; J. Kott, A. Ważyk ''Wiersze, które lubimy. Antologia'', brak miejsca wydania 1951; przekł. francuski: A. Orchowski ''Omen królowi szwedzkiemu...szwedzkiemu…'' (prozą); w książce ''Choix de poésies polonaises'', Getynga 1816.

* S. Karwat Wokiciewicz (Wójcikiewicz) ''Sieradz się święci pod wjazd Stanisława Koniecpolskiego...Koniecpolskiego… przełożony i przyczyniony. Roku 1634'', przedr. w: ''Miscellanea selecta...selecta…'', zob. Wydania zbiorowe; według Estreichera znane obecnie tylko z przedruków, (tekst przekładu prawdopodobnie rozszerzony; oryginał łaciński wyd. Kraków 1633)

* Horacy ''Ody: Beatus ille; Non ebur...ebur…; Quem tu Melpomene'', wyd. w: ''Miscellanea selecta...selecta…'', zob. Wydania zbiorowe; ''Pieśni wszystkie Horacjusza przekładania różnych'', t. 1-21–2, Warszawa 1773; przedr. S. Kot "Urok wsi i życia ziemiańskiego w poezji staropolskiej", ''Księga pamiątkowa na 75-lecie "Gazety Rolniczej"'', Warszawa 1938 i odb. Warszawa 1937, (tłumaczenia o charakterze parafraz; należą do najwcześniejszych prac Twardowskiego)

* M. K. Sarbiewski ''Ody'' (cztery); wyd. w: ''Miscellanea selecta...selecta…'', zob. Wydania zbiorowe; M. K. Sarbiewski ''Opera posthuma'', Warszawa 1769.

* ''Miscellanea selecta...selecta… W różnych panegirycznych okazjach do druku sparsim podane, teraz jako godne pamięci w jedno opus zebrane'', Kalisz 1681; wyd. następne: Kalisz 1682 (obie edycje miewają 2 różne dedykacje); pt. ''Zbiór różnych rytmów'', Wilno 1770; wyd. K. J. Turowski, Kraków 1861, ''Biblioteka Polska'', seria V, zeszyt: 19-2019–20, 46-4746–47; zbiór głównie najwcześniejszych, pomniejszych utworów; tu m.in. po raz pierwszy wyd.: ''Mariannie Twardowskiej wdzięcznej dziecinie jedynaczce swojej ojciec napisał'' (4 treny); ''Omen królowi szwedzkiemu...szwedzkiemu…''; ''Na wjazd Macieja Łubińskiego, pomorskiego biskupa, do Włocławka R. P. 1631''; ''Pod elekcją szczęśliwą Władysława IV roku 1631'' (3 wiersze pochwalne, naśladowane z Horacego); tu także: ''Szczęśliwa moskiewska...moskiewska…'', ''Pamięć śmierci...śmierci…'', ''Pałac leszczyński...leszczyński…'', S. Karwat Wokiciewicz (Wójcikiewicz) ''Sieradz się święci...święci…'', Horacy ''Ody:...…'', M. K. Sarbiewski ''Ody''

* ''Poezje'', wyd. K. J. Turowski, Kraków 1861, ''Biblioteka Polska'', seria V, zeszyt: 19-2019–20, 46-4746–47, (tu: ''Przeważna legacja...legacja…''; ''Zbiór różnych rytmów).

* Fragm. aktów natury majątkowej i gospodarczej z lat 1623-16511623–1651, ogł. R. Pollak "S. Twardowski w kaliskich aktach grodzkich" (materiały biograficzne), ''Roczniki Historyczne'', t. 15 (1939/1946)

* ''Katafalk rycerski...rycerski… Mikołajowi z Dambrowice Firlejowi, starościcowi trembowelskiemu'', brak miejsca wydania (1649); tamże: ''Pamiątka wiecznej sławy...sławy… Andrzeja Firleja...Firleja… wojewody sendomirskiego, wojsk koronnych hetmana, (wiersz; autorstwo przypisał Estreicher XXXI, 443)''

* [http://www.staropolska.pl/barok/S_Twardowski/biogram.html Samuel Twardowski -– biogram] i [http://www.staropolska.pl/barok/barok_019.html wybrane fragmenty utworów] -– ''Staropolska Online'' (''autor: Dagmara Zandman '')

* ''Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut'', t. 3 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 361-366361–366