Nowogród Wielki: Różnice pomiędzy wersjami

'''Nowogród Wielki''' ([[język rosyjski|ros.]] Вели́кий Но́вгород, ''Wielikij Nowgorod'', w źródłach skandynawskich ''Holmgård'') – [[miasto]] w [[północ]]no-[[Zachód|zachodniej]] [[Rosja|Rosji]] nad rzeką [[Wołchow (rzeka)|Wołchow]]; stolica [[Obwód nowogrodzki|obwodu nowogrodzkiego]] (przydomek ''Wielki''„Wielki” przywrócono oficjalnie do nazwy miasta w 1998 roku). Miasto zamieszkuje 206 tys. mieszkańców (2004).

Według kroniki [[Nestor (kronikarz)|Nestora]] Nowogród został zbudowany przez [[Słowianie|słowiańskie]] plemię [[Słowienie|Słowienów]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Váňa|imię = Zdeněk|tytuł = Świat dawnych Słowian| inni = Antoni Kroh (tłum.)| wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy| miejsce = Warszawa| rok = 1985| isbn = 83-06-01126-0| strony = 142}}</ref>. Według kronikarza zagrożenie ze strony [[Waregowie|Waregów]] skłoniło mieszkańców do poddaniaoddania się pod opiekę kniazia [[Ruryk]]a, który założyłuczynił tumiasto swoja stolicęstolicą w 862 r. Moment ten jest uważany za początek historii Rusi. W XI w. m.in. stłumionystłumiono bunt [[poganie|pogański]] inspirowany przez [[wołchw]]ów. Później stolica [[Republika Nowogrodzka|Republiki Nowogrodzkiej]] istniejącej na terenach dzisiejszej północno-zachodniej Rosji w latach 1136-14781136–1478.

Do 1169 roku Nowogród Wielki był zależny od [[Wielkie Księstwo Kijowskie|Wielkiego Księstwa Kijowskiego]], od 1169 od [[Wielkie Księstwo Włodzimierskie|Wielkiego Księstwa Włodzimierskiego]]. Po klęsce sił rusko-połowieckich w [[Bitwa nad rzeką Kałką|bitwie nad Kałką]] (1223) [[Batu-chan]] podbił wszystkie ziemie ruskie z wyjątkiem Nowogrodu Wielkiego, który jednak zmuszony był uznać zwierzchność Mongołów i opłacaćpłacić trybut. W XII- – XV wieku Nowogród zajął znaczne tereny położone między [[Morze Bałtyckie|Bałtykiem]] a [[Ural]]em a także zachodnią [[Syberia|Syberię]], tzw. "''[[Jugra|Jugrę]]"''.

W okresie panowania [[Mongołowie|mongolskiego]] wodzem dużej rangi i zręcznym politykiem okazał się książę nowogrodzki [[Aleksander Newski]] z rodu [[Rurykowicze|Rurykowiczów]]. W 1236 został wybrany na księciaksięciem Nowogrodu. W tym czasie na zachodzie coraz większe zagrożenie stwarzał [[Kawalerowie mieczowi|Zakon kawalerówKawalerów mieczowychMieczowych]], a z północy zaczęli zagrażać [[Historia Szwecji|Szwedzi]]. Aleksander Newski pokonał [[Szwecja|Szwedów]] w 1240 roku w [[bitwa nad Newą|bitwie nad Newą]], stąd wziął się jego przydomek. W 1242 na zamarzniętym [[Pejpus|jeziorze]] [[Bitwa na jeziorze Pejpus|Pejpus]] zwyciężył wojska Zakonu kawalerówKawalerów mieczowychMieczowych i zdobył [[Psków]], co zapobiegło niemieckiej ekspansji na ziemie ruskie. Następnie pokonał najeżdżające Nowogród wojska [[Księstwo Litewskie|litewskie]].

Będąc doskonałym dyplomatą, jednocześnie zawierał z [[Tatarzy|Tatarami]] okresowe porozumienia. W 1249 przyjął tytuł księcia kijowskiego, a w 1252 wielkiego księcia włodzimierskiego. W 1257 odbył wraz z Tatarami ekspedycję karną do Nowgorodu, powstrzymującego się z wypłatą danin. Aleksander Newski był przodkiem [[carowie rosyjscy|carów rosyjskich]]. Jego syn [[Daniel Moskiewski|Daniel]] był założycielem moskiewskiej linii Rurykowiczów.

; XIV- – XV wiek

W latach 1389–1392 oraz 1407–1412 Republika Nowogrodzka pozostawała w stosunku [[lenno|lennym]] dowobec [[Korona Królestwa Polskiego|Korony Królestwa Polskiego]], związana osobą brata [[Władysław II Jagiełło|Jagiełły]] – [[Lingwen]]em. Wojska nowogrodzkie brały udział w [[Bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]]. Od 1470 była w [[Unia personalna|unii personalnej]] z [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkim Księstwem Litewskim]].

Za panowania [[Iwan IV Groźny|Iwana IV Groźnego]] wstrzymano przywileje dla miasta, co doprowadziło do potajemnych pertraktacji rady miejskiej z Litwą. Wywiad Iwana IV się o tym dowiedział, co skończyłodoprowadziło siędo ekspedycjąekspedycji karnąkarnej przeciw miastu i tzw. "masakrą„masakry Nowogrodzką"nowogrodzkiej”<ref>[http://www.vostlit.info/Texts/rus10/Taube_Kruse/vved.phtml?id=1469 Рогинский М. Г., Иоганн Таубе И Элерт Крузе. Послание Иоганна Таубе и Элерта Крузе, как исторический источник]</ref><ref>[http://window.edu.ru/window/library?p_rid=46997 Коваленко Г.М., Великий Новгород в иностранных сочинениях XV – нач. ХХ века]</ref><ref>[http://his95.narod.ru/doc00/novgorod.htm Генрих Штаден. О походе Ивана IV на Новгород (1570 г.)]</ref><ref>[http://www.pushkinskijdom.ru/Default.aspx?tabid=4564 Павел Высокий-Пчела, Повесть о разгроме Новгорода Иваном Грозным]</ref>.

* [[Sobór Mądrości Bożej w Nowogrodzie Wielkim|Sobór św. Sofii]] po raz pierwszypierwotnie zbudowany z drewna, wzniesiony według tradycji przez pierwszego biskupa Nowogrodu Akima, w czasie panowania [[Włodzimierz I Wielki|Włodzimierza Wielkiego]]. Kolejna, już murowana, świątynia została wzniesiona w połowie [[XI wiek]]u. W wewnątrzWewnątrz z tego okresu zachował się obraz przedstawiający cesarza [[Konstantyn I Wielki|Konstantyna I Wielkiego]] i jego matkimatkę [[Święta Helena|św. HelenyHelenę]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Váňa|imię = Zdeněk|tytuł = Świat dawnych Słowian| inni = Antoni Kroh (tłum.)| wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy| miejsce = Warszawa| rok = 1985| isbn = 83-06-01126-0| strony = 144}}</ref>. CennyCennym zabytekzabytkiem stanowiąsą również [[XII wiek|XII-wieczne]] [[drzwi płockie]] zwane w Rosji drzwiami korsuńskimi lub magdeburskimi, wykonane w [[Sztuka romańska|stylu romańskim]] wykonane przez artystów [[Niemcy|niemieckich]]. Drzwi płockie ozdobione są [[Relief|płaskorzeźbami]] przedstawiającymi sceny Ewangelii i podobiznami twórców. Wykonane były w [[Magdeburg]]u w latach 1152-11541152–1154 na zamówienie ówczesnego [[Biskupi płoccy|biskupa płockiego]] [[Aleksander z Malonne|Aleksandra z Malonne]]. Do końca nieNie wiadomo, w jaki sposób znalazły się w Nowogrodzie Wielkim. W [[Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Płocku|katedrze w Płocku]] od roku 1982 znajduje się ich wierny [[Odlewnictwo|odlew]] oryginalnych wrót.

Plik:Cathedral of St. Sophia, the Holy Wisdom of God in Novgorod, Russia.jpg|[[Sobór Mądrości Bożej w Nowogrodzie Wielkim|Sobór św. Sofii]] <br/>(1045-10501045–1050)