Sąd konstytucyjny: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Sądy konstytucyjne na świecie: standardowa tabela |
+ |
||
Linia 2:
== Kompetencje ==
Instytucja sądowej kontroli konstytucyjności prawa występuje w dwóch zasadniczych odmianach: amerykańskiej i europejskiej. W systemie amerykańskim (starszym, występującym w wielu krajach systemu [[common law]]) kontrola konstytucyjności sprawowana jest przez [[sądy powszechne]]. W modelu europejskim, kontrola powierzona zostaje wyodrębnionemu ''sądowi konstytucyjnemu''. Są to sądy specjalne, uznawane za jeden z centralnych organów państwa. Podstawową ich kompetencją jest badanie zgodności z normami konstytucyjnymi [[norma prawna|norm prawnych]] niższego rzędu - norm [[ustawa|ustawowych]] i podustawowych (np. [[rozporządzenie|rozporządzeń]]){{odn|Ferreres Comella|2011}}{{odn|Graber|2002}}. Wiele krajów (szczególnie Ameryki Łacińskiej przyjęło model mieszany kontroli konstytucyjności prawa. W modelu tym kontrolę sprawuje odrębna izba Sądu Najwyższego{{odn|Ferreres Comella|2011|s=265}}.
Obok kontroli konstytucyjności prawa sądy konstytucyjne mają często inne kompetencje: rozwiązywanie [[spory kompetencyjne|sporów kompetencyjnych]] pomiędzy najwyższymi organami państwa, kontrolę prawidłowości [[wybory|wyborów]] i [[referendum|referendów]], kontrolę konstytucyjności partii politycznych (z możliwością ich delegalizacji), czy prowadzenie postępowań karnych w sprawach przestępstw popełnionych przez wysokich funkcjonariuszy państwowych{{odn|Ferreres Comella|2011|s=267}}.
Linia 17:
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+ Istniejące sądy konstytucyjne
|+ <small>w oparciu o zestawienie Roberta L. Maddexa (2008), dane uaktualnione do stanu z 2015{{odn|Maddex|2008|s=XVII-XXIV}}.</small> |-
! Afryka
! Ameryki
Linia 30 ⟶ 32:
|-
|}
W 1952 wraz z powstaniem [[Wspólnoty Europejskie|Wspólnot Europejskich]] utworzono jako jeden z głównych ich organów [[Trybunał Sprawiedliwości (Unia Europejska)|Trybunał Sprawiedliwości]], który stał się sądem konstytucyjnym dla krajów członkowskich{{odn|Graber|2002}}. W kompetencji Trybunału leży abstrakcyjna kontrola zgodności praw krajów członkowskich z prawem wspólnotowym. Innym sądem ponadnarodowym w dziedzinie konstytucyjnej jest [[Europejski Trybunał Praw Człowieka]] powołany w 1959 i rozpatrujący skargi obywateli 47 krajów członkowskich [[Rada Europy|Rady Europy]]. Trybunał orzeka w oparciu o [[Europejska konwencja praw człowieka|Europejską konwencję praw człowieka]]{{odn|Ferreres Comella|2011|s=275}}. Na jego wzór w 1979 utworzono [[Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka]] z siedzibą w [[San José]], orzekający na podstawie [[Amerykańska konwencja praw człowieka|Amerykańskiej konwencji praw człowieka]]{{odn|Ferreres Comella|2011|s=275}}.
== Funkcje ==
Sądy konstytucyjne
# są formą nakładania konstytucyjnych ograniczeń na działalność [[władza ustawodawcza|władz ustawodawczej]] i [[władza wykonawcza|wykonawczej]]{{odn|Graber|2002}},
# powstrzymują [[większość parlamentarna|większość parlamentarną]] przed uzurpacją władzy{{odn|Graber|2002}},
Linia 39 ⟶ 43:
# pozwalają rozwiązać niektóre palące problemy i konflikty, które nie dają się rozwiązać drogą parlamentarną z powodu zbytniej [[polaryzacja społeczna|polaryzacji politycznej]]{{odn|Graber|2002}},
# dzięki instytucji [[skarga konstytucyjna|skargi konstytucyjnej]], wyposażają obywateli w uprawnienia wpływania na kształt ustroju, przez co jest instrumentem pogłębiania [[demokratyzacja|demokratyzacji]] ustroju i zwiększenia jego [[Legitymizacja władzy|legitymizacji]]{{odn|Pildes|2011|s=254}}.
Dodatkowo, w porównaniu ze zdecentralizowanym systemem amerykańskim, funkcjonowanie sądu konstytucyjnego:
# wspiera jednolitość orzecznictwa i [[pewność prawa]]{{odn|Ferreres Comella|2011|s=268-269}},
# zapewnia istnienie grona eksperckiego służącego radą i opinią w kwestiach konstytucyjnych{{odn|Ferreres Comella|2011|s=269-270}},
# zapewnia większą legitymizację demokratyczną systemu, jako że sądy konstytucyjne są najczęściej obsadzane przez ciała przedstawicielskie, w przeciwieństwie do sądownictwa powszechnego{{odn|Ferreres Comella|2011|s=270-271}}.
{{Uwagi}}
| |||