Wikipedia

Czosnek pospolity: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
polskie cudzysłowy
Linia 43:
{{Wartości odżywcze|left|Czosnek pospolity<ref name=zielnik/><ref>{{cytuj stronę |url=http://www.owoce-warzywa.com/czosnek.htm |rok= |tytuł=Warzywo:Czosnek |opublikowany=Owoce i warzywa | data dostępu=5 marca 2008 |język=pl}}</ref><ref name=nehring/>|60-65|144|6,4|29-32|b.d.|b.d.|0,2|0,08|0,59|14-31|b.d.|6,3|100|25-28|19-153|400|b.d.|0,77}}
Świeże ząbki czosnku zawierają około 60-65% wody, 32% [[węglowodany|węglowodanów]] (w tym [[inulina|inulinę]]) i 5,6–6,45% [[białka]]. Spośród [[witaminy|witamin]] w największej ilości obecna jest [[kwas askorbinowy|witamina C]]. Świeże, obrane już ząbki czosnku zawierają do 31 mg witaminy C/100 g produktu. Czosnek dostarcza również nieco witamin z grup B (zwłaszcza [[witamina B1|witaminy B1]]). Wśród składników mineralnych duża jest zawartość [[potas]]u, [[żelazo|żelaza]], [[magnez]]u i [[fosfor]]u<ref name=zielnik/>. Wyróżnia się także dużą zawartością [[siarka|siarki]]. Ząbki czosnku zawierają olejek lotny (zwany olejkiem czosnkowym) z [[alliina|alliiną]] i enzymem allinazą, który po roztarciu czosnku zamienia allinę w [[allicyna|allicynę]] (sulfotlenek dwusiarczku allilu – związek o charakterystycznym zapachu i bakteriobójczych właściwościach) i [[kwas pirogronowy]]<ref name=hans/>. Poza tym olejek zawiera m.in. [[salicyna|salicynę]], [[sterole|fitosterole]], [[kwas spirogenowy]], [[amoniak]] oraz szereg cuchnących dwu- i trój[[siarczki|siarczków]] alkilowych i metylowych (także o właściwościach antybiotycznych)<ref name=hlava/><ref name=nowin>{{cytuj książkę|imię=M. |nazwisko=Nowiński |tytuł=Dzieje upraw i roślin leczniczych |miejsce=Warszawa |rok=1983 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |id=83-09-00678-0}}</ref><ref name=korczikow>{{cytuj książkę|imię=B.M. |nazwisko=Korszikow |tytuł=Lecznicze właściwości roślin uprawnych |miejsce=Warszawa |rok=1991 |wydawca= Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |isbn = 83-09-01439-2}}</ref>. Zawartość olejku w cebulkach waha się według różnych źródeł od 0,005% do 0,4% i mocno zależy od warunków ekologicznych<ref name=nowin/><ref name=korczikow/>.
W niektórych sytuacjach czosnek może być uznany za [[Rośliny trujące|roślinę trującą]]. Powoduje zatrucia, w tym także śmiertelne [[Kot domowy|kotów]] i [[pies domowy|psów]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://web.archive.org/web/20080724091330/http://www.petsbynature.com/Garlic.htm |rok=2007 |tytuł=Garlic can be deadly | autor = Laura Murphy |opublikowany=Pets By Nature | data dostępu=24 stycznia 2008|język=en}}</ref>. W określonych warunkach działa szkodliwie także na zdrowie ludzkie (więcej w sekcji "Przeciwwskazania"„Przeciwwskazania”).
 
=== Genetyka ===
Linia 58:
 
W Polsce uprawia się odmiany z grupy Sativa oraz [[czosnek rokambuł|rokambuł]] (grupa Ophioscorodon). W tradycyjnym podziale dzieli się czosnek pospolity na dwie grupy, w obrębie których wyróżnia się typy opisywane też jako [[kultywar]]y<ref name=malachowski>{{cytuj książkę|imię=Antoni |nazwisko=Małachowski |tytuł=Warzywa cebulowe |miejsce=Warszawa |rok=1990 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |isbn=83-09-01446-5}}</ref><ref name=hobby/>:
; Czosnki strzałkujące ("twardołodygowe"„twardołodygowe”): Wytwarzają pędy kwiatostanowe z cebulkami powietrznymi. Odznaczają się silnym wzrostem, mają pokrój podobny do [[por (roślina)|porów]]. Główki tworzą regularne, złożone z jednego okółka ząbków. Liczba ząbków jest mała, ale są one duże – rośliny są bardzo plenne. Główki są jednak słabo okryte łuskami i dlatego źle się przechowują. Do grupy tej należy m.in. wspomniany rokambuł.
; Czosnki niestrzałkujące ("miękkołodygowe"„miękkołodygowe”): Główki są nieregularne, ząbki są mniejsze i ułożone spiralnie. Silnie okryte łuskami nasiennymi dobrze się przechowują.
 
Odmiany niestrzałkujące dzielą się na górskie i nizinne. Górskie mają rozłożysty pokrój i szerokie blaszki liściowe, nizinne są wzniesione, mają wąskie liście z silnym nalotem woskowym<ref name=hobby>{{cytuj książkę |nazwisko= |imię= |tytuł=Działka moje hobby |rok=1977 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa}}</ref>. Podział na odmiany [[Rośliny ozime|ozime i]] [[rośliny jare|jare]] jest bardzo umowny, ponieważ w zasadzie każdą odmianę można zahartować<ref name=polonian/>. Ponieważ główki odmian strzałkujących gorzej przechowują się przez zimę – przeważnie uprawia się jako ozime (sadzone jesienią)<ref name=hobby/> i w naszych warunkach klimatycznych właśnie takie odmiany mają większe znaczenie komercyjne.
Linia 81:
 
=== Historia ===
Czosnek został udomowiony i zaczął być uprawiany ok. 5 tysięcy lat temu<ref name=ania>{{cytuj stronę |url=http://www.ania.it/aero_trasp/attivita/MANUALE_2005_DEFINITIVO_INGL.pdf |rok=2005 |tytuł=Alimentary products | autor = ANIA Commision |opublikowany= | data dostępu=8 lutego 2008 |język=en}}</ref>. Dużą popularność zyskał już w starożytności. Uprawiali go [[Starożytny Rzym|Rzymianie]], [[Asyria|Asyryjczycy]], [[Starożytni Egipcjanie|Egipcjanie]], [[Grecy]], [[Hebrajczycy]] i [[Arabowie]]<ref name=lutomski/>. Wymienia go biblijna [[Księga Liczb]]<ref name=rb>{{Cytuj książkę |nazwisko= Włodarczyk|imię= Zofia |tytuł=Rośliny biblijne. Leksykon |wydawca=Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN |miejsce= Kraków|rok=2011 | |isbn= 978-83-89648-98-3}}</ref>. Gdy w Egipcie ok. 1600 r. p.n.e. robotnicy przy budowie [[piramida|piramidy]] nie otrzymali czosnku – wybuchł bunt. Egipski [[rękopis|manuskrypt]] z tego czasu zawiera 800 preparatów leczniczych, z których 22 tworzone na bazie czosnku<ref name=lutomski/>. Z ok. 450 roku p.n.e. pochodzi indyjska "pieśń„pieśń o czosnku"czosnku”, w której opiewany jest on jako środek przedłużający ludzkie życie o setki lat. Żydowski [[Talmud]] zaleca używanie czosnku ponieważ ''"zadowala„zadowala i rozgrzewa ciało, rozpromienia oblicze, zwiększa ilość spermy i usuwa pasożyty jelit"jelit”''<ref name=hlava>{{cytuj książkę |nazwisko=Hlava |imię=B. |nazwisko2=Lánská |imię2=D. |tytuł=Rośliny przyprawowe |rok=1983 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa}}</ref>. Rzymianie wierzyli, że zwiększa sprawność bojową żołnierzy. Wpływ czosnku na sprawność bojową zaobserwowały i zmierzyły wojska amerykańskie (wyliczono wzrost sprawności o 11%) podczas [[Wojna koreańska|wojny koreańskiej]]<ref name=lutomski/>. Dla "podniecenia„podniecenia odwagi"odwagi” karmiono też czosnkiem koguty przygotowywane do walk<ref name=nehring>{{cytuj książkę| autor=Nehring Edward|tytuł=Cebula, czosnek, pory |miejsce=Warszawa |rok=1939 |wydawca=Księgarnia Rolnicza |strony=64-68}}</ref>. [[Hipokrates]] i [[Galen]] polecali go jako lekarstwo w schorzeniach [[układ pokarmowy|układu pokarmowego]], [[układ oddechowy|oddechowego]], jako środek moczopędny i antytoksyczny. [[Pliniusz Starszy]] skatalogował 61 leków czosnkowych. Zarówno Rzymianie jak i Grecy uprawiali czosnek w specjalnych ogrodach czosnkowych<ref name=lutomski>{{cytuj książkę|imię=Jerzy |nazwisko=Lutomski |tytuł=Czosnek znany i nieznany |miejsce=Warszawa |rok=1989 |wydawca=Wydawnictwo Spółdzielcze |strony=5-7, 32 |isbn = 83-209-0721-7}}</ref>. Starożytni Grecy i [[Słowianie]] uważali, że czosnek chroni przed ukąszeniami [[Żmije właściwe|żmij]] i ich skutkami<ref name=czikow>{{cytuj książkę |nazwisko=Czikow |imię=P. |nazwisko2=Łaptiew |imię2=J. |tytuł=Rośliny lecznicze i bogate w witaminy |rok=1987 |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |isbn = 83-09-00523-7}}</ref>. Na ziemie polskie czosnek trafił w średniowieczu, przywieziony przez [[Tatarzy|Tatarów]] lub kupców<ref name=malachowski/>. W późniejszych wiekach czosnek był uniwersalnym lekiem i pokarmem warstw ubogich (określenie ''zjadacz czosnku'' znaczyło to samo co nędzarz)<ref>{{cytuj książkę|imię=Jerzy |nazwisko=Lutomski |tytuł=Czosnek znany i nieznany |miejsce=Warszawa |rok=1989 |wydawca=Wydawnictwo Spółdzielcze |strony=8-9 |isbn = 83-209-0721-7}}</ref>. W medycynie polskiej wsi czosnek był stosowany głównie przy chorobach układu oddechowego (podawany często z mlekiem, niekiedy z miodem), ale także przy dolegliwościach ze strony układu pokarmowego (szczególnie przy robaczycy), przy chorobach zakaźnych (np. [[Żółtaczka (medycyna)|żółtaczka]], [[Dur brzuszny|tyfus]]), przy bólach zębów i dziąseł, a nawet przy chorobach serca i naczyń, bólach głowy, reumatyzmie itd. Czosnek był stosowany także w weterynarii ludowej (m.in. leczono nim [[zołzy]] i kaszel u koni, a kurom podawano czosnek ze słoniną, aby je uchronić od [[pypeć|pypcia]])<ref name=Paluch>{{Cytuj książkę | nazwisko= Paluch | imię=Adam | tytuł=Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej | data=1988 | wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego | miejsce=Wrocław | isbn=83-229-0254-9 | strony=22-23}}</ref>. Odkrycia naukowe w XX wieku potwierdziły wiele z właściwości leczniczych czosnku i ugruntowały jego pozycję jako rośliny leczniczej i przyprawowej.
 
=== Roślina lecznicza ===
Linia 100:
; Walory kulinarne: Głównym atutem czosnku są jego właściwości zdrowotne. Charakterystyczny smak i zapach jest zwykle bardziej problematyczny niż atrakcyjny. Czosnek dodawany do potraw gotowanych i smażonych traci jednak przykry zapach i wówczas specyficzny smak wzbogaca potrawę<ref name=hans/>. Poza tym nieprzyjemny zapach czosnku z ust usuwa [[Chlorofile|chlorofil]], który w dużych ilościach występuje w zielonych liściach [[Pietruszka zwyczajna|pietruszki]], [[pokrzywa zwyczajna|pokrzywy]], [[szczawik]]u i [[ruta zwyczajna|ruty]] (zaleca się żucie tych liści po spożyciu czosnku). Zapach osłabia się także po zjedzeniu jabłek, ziaren palonej kawy, nibyjagód [[jałowiec pospolity|jałowca]], nasion [[kolendra|kolendry]] i [[Kardamon malabarski|kardamonu]], pomaga też picie mleka<ref name=hlava/><ref>{{cytuj książkę|imię=Jerzy |nazwisko=Lutomski |tytuł=Czosnek znany i nieznany |miejsce=Warszawa |rok=1989 |wydawca=Wydawnictwo Spółdzielcze |strony= 15-16 |isbn = 83-209-0721-7}}</ref>. Nie ma jednak środka, który chroni przed wydzielaniem charakterystycznego zapachu przez skórę.
 
; Sposoby przyrządzania: Wchodzi w skład rozmaitych mieszanek przyprawowych. Stosowany jest do przyprawiania dań mięsnych, do sosów i majonezów, zup ziołowych, sałat i potraw z ziemniaków. Harmonizuje z mocnymi ziołami i innymi przyprawami do słonych potraw. Można go gotować, nie należy jednak wrzucać do gorącego tłuszczu<ref name=hlava/>. Czosnek poddany obróbce cieplnej, zwłaszcza długotrwałej, traci przynajmniej część właściwości leczniczych, np. w zakresie działania antyoksydacyjnego<ref>{{cytuj stronę|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.fct.2007.02.028 |rok=2007 |tytuł=''The bioactivity of processed garlic (Allium sativum L.) as shown in vitro and in vivo studies on rats'' | autor = Z. Jastrzebski, H. Leontowicz, M. Leontowicz, J. Namiesnik, Z. Zachwieja, H. Barton, E. Pawelzik, P. Arancibia-Avila, F. Toledo i S. Gorinstein |opublikowany=Food and Chemical Toxicology 45, 9, September 2007, 1626-1633 |data dostępu=7 lutego 2008 |język=en}}</ref>. Stosuje się świeże ząbki, marynowane i suszone (sproszkowane), sól i oliwę aromatyczną oraz ekstrakt. Ząbki przed użyciem zwykle obiera się z łuskowatych liści zewnętrznych. Można też po odcięciu piętki piec ząbki okryte łuskami i po upieczeniu wyciskać miąższ. Do spożycia nie nadają się dojrzałe, zielone pędy, choć młode pędy bywają spożywane podobnie do [[szparag]]ów<ref name=czikow/><ref name=zielnik/>. W Chinach używa się także [[kwiatostan]]ów czosnku jako jarzyny<ref name=gumowska>{{cytuj książkę |nazwisko=Gumowska |imię=Irena |tytuł=Ziółka i my |rok=1983 |wydawca=Wydawnictwo PTTK "Kraj"„Kraj” |miejsce=Warszawa |isbn = 83-7005-089-1}}</ref>. Młode liście są częstym dodatkiem do potraw smażonych lub pieczonych w kuchniach wschodnioazjatyckich, gdzie indziej posiekane spożywane są analogicznie jak [[szczypiorek]]. Oliwa czosnkowa (aromatyzowana czosnkiem) jest dostępna w ofercie handlowej i może być przygotowywana także w warunkach domowych. W tym drugim przypadku należy jednak wystrzegać się [[zatrucie jadem kiełbasianym|zatrucia jadem kiełbasianym]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://cecalaveras.ucdavis.edu/garlic.htm |tytuł=''Garlic'' | autor =UC Cooperative Extension |opublikowany=Agricultural News Articles |data dostępu=19 czerwca 2008 |język=en}}</ref> – przechowywać wyrób w [[chłodziarka|lodówce]] oraz spożyć go w ciągu tygodnia. Wyroby komercyjne, w celu usunięcia zagrożenia zatruciem, są zabezpieczane chemicznie, zwykle zakwaszane. Sól czosnkowa powstaje w wyniku zmieszania odwodnionego czosnku z [[sól kuchenna|solą kuchenną]].
; Znaczenie w kuchniach świata: Czosnek jest charakterystycznym elementem wielu potraw kuchni basenu [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]] i wschodnioazjatyckich. W [[kuchnia arabska|kuchni arabskiej]] ma długą tradycję stosowania przejętą od dawnych Egipcjan (np. w [[Tunezja|Tunezji]] używany jest obficie przy przyrządzaniu potraw [[objabilmerguez]] i [[harissa]]). Jadany jest powszechnie w [[kuchnia francuska|kuchni francuskiej]], gdzie wchodzi np. w skład tzw. [[bouquet garni]] – głównej przyprawy do [[zupa|zup]], a w [[Prowansja|Prowansji]] stosowany jest do tworzenia popularnej potrawy ludowej – majonezowego sosu czosnkowego [[ailloli]]. We [[Włochy|Włoszech]] dodawany jest m.in. do [[pizza|pizz]] i [[bruschetta|bruschetty]] (pieczywa czosnkowego). Używany jest także często w [[kuchnia hiszpańska|kuchni hiszpańskiej]] i (w konsekwencji) także w [[kuchnia latynoamerykańska|latynoamerykańskiej]] (np. w meksykańskiej [[Salsa (potrawa)|salsie]] i kreolskiej [[jambalaya]]). W [[kuchnia turecka|kuchni tureckiej]] i bałkańskiej czosnek jest stałym niemal dodatkiem do potraw mięsnych i sosów (np. [[ajwar]], [[lutenica]], [[pindżur]]). Używany jest w [[kuchnia indyjska|kuchni indyjskiej]], [[kuchnia rosyjska|rosyjskiej]] i [[kuchnia kaukaska|kaukaskiej]] (tu stosowane są liczne gatunki czosnku, w tym dziko rosnące, czosnek jest ważnym składnikiem np. [[adżika|adżiki]]). W [[kuchnia angielska|kuchni angielskiej]] dużo czosnku używa się zwłaszcza w [[Kornwalia|Kornwalii]]. W [[kuchnia niemiecka|kuchni niemieckiej]] nie jest popularny ze względu na zapach<ref name=hlava/>. Czosnek jest charakterystycznym składnikiem [[kuchnia tajska|kuchni tajskiej]], [[kuchnia indyjska|indyjskiej]] (np. w wypiekach [[naan]] i [[masala dosa]] oraz sosie [[chutney]]) i [[kuchnia koreańska|koreańskiej]] (np. [[kimchi]], [[bulgogi]], [[samgyeopsal]]). W krajach wschodniej Azji dodawany jest często do potraw smażonych i pieczonych, złożonych poza tym z mięsa, warzyw i jaj. W [[kuchnia chińska|kuchni chińskiej]] młode ząbki czosnku marynuje się w mieszaninie cukru, soli i przypraw. Sporadycznie czosnek stosowany jest w [[kuchnia japońska|kuchni japońskiej]]. W kuchniach środkoweuropejskich, w tym polskiej i regionalnych kuchniach polskich czosnek jest ważnym składnikiem stosowanym przy [[ogórek kiszony|kiszeniu ogórków]], przyrządzaniu [[czosnianka|czosnianki]], [[wodzionka|wodzionki]], przygotowywaniu potraw mięsnych i zup (zwłaszcza [[grochówka|grochówki]] i [[zupa fasolowa|zupy fasolowej]]).
 
=== Roślina magiczna ===
Czosnek poddany był planecie [[Mars]] (podobnie jak [[siarka]] i [[gorczyca]]), dzięki czemu miał mieć moc ochrony przed złymi mocami, zwłaszcza ludzi wędrujących w noce [[przesilenie|przesilenia]]. W [[Europa|Europie]] [[Średniowiecze|średniowiecznej]] wierzono, że czosnek to najlepsza ochrona przed [[czarna magia|czarną magią]] i [[wampir]]ami. Wieszany był nad drzwiami by strzec domostwo przed czarownicami<ref name=biggs>{{cytuj książkę |nazwisko=Biggs |imię=Matthew |nazwisko2=McVicar |imię2=Jekka |nazwisko3=Flowerdew |imię3=Bob |tytuł=Wielka księga warzyw, ziół i owoców |rok=2007 |wydawca=Dom Wydawniczy Bellona |miejsce=Warszawa |isbn=83-11-10578-2}}</ref>. Według tradycji arabskiej, niezwykłe właściwości czosnku wynikać miały stąd, że jego cebulkę (według źródła "ziarno"„ziarno”?) wyniósł na swoim kopycie [[szatan]] wygnany z [[Eden (raj)|raju]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Balicka |imię=B. |nazwisko2=Górnicka-Kaczorowska |imię2=Z. |tytuł=Łaskawe ziele – mity, symbolika i fakty |rok=2003 |wydawca=Studio Astropsychologii |miejsce=Białystok |isbn = 83-7377-033-X}}</ref>. W [[Czechy|Czechach]] czosnek dodawany był [[bydło|bydłu]] do paszy, by uchronić je od złego, a na Nowy Rok wkładano go psom pod obrożę, aby przez cały kolejny rok dobrze czuwały<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Mowszowicz |imię=Jakub |tytuł=Z dziejów roślin uprawnych |rok=1950 |wydawca=Książka i Wiedza |miejsce=Warszawa}}</ref>. W polskich wsiach czosnek był powszechnie uważany za ziele odpędzające złe duchy i chroniące przed działaniami czarownic<ref name=Paluch/>.
 
=== Stosowanie w ogrodnictwie ===
Linia 117:
 
; Wymagania: Czosnek rośnie w różnych warunkach klimatycznych w [[strefa umiarkowana|strefie umiarkowanej]] i [[strefa międzyzwrotnikowa|międzyzwrotnikowej]], sięgając do 50° szerokości geograficznej na obu półkulach<ref name=prota/>. Uprawiany jest jako roślina jednoroczna lub wieloletnia (w klimacie łagodnym), najczęściej jako roślina dwuletnia (zwłaszcza w klimacie chłodniejszym). W tym drugim przypadku sadzony jest jesienią, minimum 6 tygodni przed mrozami (czas potrzebny do rozwoju korzeni). Jest wytrzymały na niskie temperatury, ale cechuje się dużymi wymaganiami glebowymi. Preferuje bogatą, wysoce organiczną, świeżą i ciepłą glebę<ref name=ozarowski/>. Należy unikać gleb ciężkich, gliniastych do uprawy<ref>{{cytuj stronę |url=http://rosliny.wymarzonyogrod.pl/baza-roslin/warzywa/czosnek-pospolity-czosnek-zwyczajny,17_1087/ | tytuł=Czosnek zwyczajny | opublikowany=Murator S.A. | data dostępu=2013-04-24 | autor = Magdalena Michalak | rok=2013 | język=en}}</ref>. Toleruje pH w granicach od 5,5 do 8,5, ale preferuje pH w granicach 6–7,5. Dobrze reaguje na nawożenie obornikiem i nawozami mineralnymi<ref name=ozarowski>{{cytuj książkę|imię=Aleksander|nazwisko=Ożarowski |imię2=Antonina |nazwisko2=Rumińska |imię3=Krystyna |nazwisko3=Suchorska |imię4=Zenon |nazwisko4=Węglarz |tytuł=Leksykon roślin leczniczych |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne| miejsce= Warszawa| rok=1990|id=83-09-01261-6}}</ref>. W glebie nazbyt bogatej w azot czosnek szybko zaczyna pleśnieć<ref name=prota/>. Preferuje miejsca słoneczne, ale radzi sobie również w półcieniu. Unikać należy zarówno nadmiernego przesuszenia jak i podlewania (bulwy gniją przy nadmiarze wody)<ref name=autonazwa1>{{cytuj stronę|url=http://zielnik.herbs2000.com/ziola/czosnek.htm |rok= |tytuł=Czosnek Allium sativum |opublikowany=Zioła – ziółka – ziółeczka | data dostępu=22 stycznia 2008|język=pl}}</ref>. W okresach suszy ograniczeniu ulega wzrost cebul. Optymalna wielkość opadów w okresie wzrostu to, w zależności od warunków glebowych, od 25 mm (gleby ciężkie) do 50 mm (gleby piaszczyste) na tydzień<ref name=ontario>{{cytuj stronę |url=http://www.omafra.gov.on.ca/english/crops/facts/97-007.htm |rok=1997 |tytuł=''Garlic production'' |imię=J. |nazwisko=Bodnar |imię2=B. |nazwisko2=Schumacher |imię3=J. |nazwisko3=Uyenaka |opublikowany=Ministry of Agriculture, Food and Rural Affairs, Ontario |data dostępu=7 lutego 2008 |język=en}}</ref>. Największe zapotrzebowanie na wodę wykazuje w maju i czerwcu<ref name=dzienia>{{cytuj książkę |nazwisko=Dzienia |imię=Stanisław |nazwisko2=Piskier |imię2=Tomasz |tytuł=Przewodnik do ćwiczeń z uprawy roli i roślin |rok=1994 |wydawca=Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Szczecinie |miejsce=Szczecin |isbn =83-86521-45-7}}</ref>. Wrażliwy jest na zanieczyszczenie gleby [[Glin|aluminium]]<ref name=prota/>. Źle rośnie przy braku mikroelementów w glebie, a zwłaszcza [[mangan]]u, [[miedź|miedzi]], [[bor]]u i [[cynk]]u.
[[Plik:Warzywa czosnek002.jpg|mały|250px|Cebule czosnku ("ząbki"„ząbki”)]]
 
; Rozmnażanie: Ponieważ czosnek pospolity nie wytwarza nasion – rozmnaża się poprzez sadzenie cebulek (ząbków) z główki podziemnej lub cebulek powietrznych z kwiatostanu. Cebulki powietrzne rosną wolniej i zwykle potrzebują dwóch lat uprawy do wytworzenia cebuli o odpowiednio dużych rozmiarach. Ząbki używane do sadzenia należy oddzielić od cebuli możliwie późno (przechowywane osobno szybko tracą zdolności do kiełkowania). Cebulki wysadza się wczesną wiosną lub późną jesienią. Sadzi się je spiczastym końcem do góry, na głębokości ok. 4–8 cm, w rozsadzie 7–15 cm (głębokość i rozsada zależna od wielkości cebuli danej odmiany). Sadzone jesienią muszą mieć czas, by ukorzenić się przed nadejściem mrozów (potrzebują na to ok. 6 tygodni). Uważać należy na zbyt wczesne wysadzenie czosnku, ponieważ nadmiernie rozwinięty jest bardziej wrażliwy na niską temperaturę. Tradycją ludową jest wysadzanie czosnku najkrótszego dnia w roku<ref name=polonian/>. Sadzenia wiosenne wykonuje się możliwie wcześnie, optymalnie już w marcu<ref name=hobby/>. Do wysadzania nie należy stosować czosnku importowanego z Chin (powszechnego obecnie w ofercie handlowej), ponieważ nie jest on przystosowany do naszych warunków klimatycznych<ref name=haslo/>.
Linia 123:
; Pielęgnowanie: Czosnek wymaga starannej uprawy gleby. Nie należy sadzić czosnku w glebę zeskorupioną. W uprawie polowej przed sadzeniem konieczna jest orka i bronowanie gleby (w uprawie ogrodowej – przekopanie gleby)<ref name=dzienia/>. Źle znosi konkurencję innych roślin i dlatego jego uprawy należy pielić, zwłaszcza we wcześniejszych okresach rozwoju roślin<ref name=prota/>. Usuwanie zawiązków kwiatostanów zwiększa plony cebul. Podczas podlewania należy unikać zraszania roślin<ref name=hobby/>.
 
; Zbiór i przechowywanie: Czosnek posadzony jesienią zbiera się w [[lipiec|lipcu]], sadzony wiosną – w [[sierpień|sierpniu]] lub [[wrzesień|wrześniu]]. Dojrzałość cebul rozpoznać można po żółknięciu łodygi i liści oraz przełamywaniu się liści. Zbioru dokonuje się, gdy około połowa liści zżółknie lub przełamie blaszkę liściową. Przy dłuższym oczekiwaniu na zbiór, łuski okrywające główkę pękają, a ząbki się rozpadają. Po wykopaniu cebul suszy się je w przewiewnym pomieszczeniu lub (przy sprzyjającej pogodzie) na polu. Średni plon wynosi od 5 do 13 t/ha. Znaczny wpływ na plon poza warunkami siedliskowymi i klimatycznymi, ma wielkość ząbków użytych do sadzenia (im większe, tym większy plon)<ref name=malachowski/>. Wysuszone cebule z odmian "miękkołodygowych"„miękkołodygowych” przechowuje się zwykle związane w tzw. warkocze. Odmiany "twardołodygowe"„twardołodygowe” wiąże się w pęczki lub trzyma luzem. W warunkach domowych przechowywać czosnek należy w miejscu suchym i przewiewnym, w temperaturze powyżej 18&nbsp;°C. Niższe temperatury lub wilgotne powietrze (np. w kuchni) powodują gnicie, gorzknienie lub mogą zapoczątkować [[kiełkowanie]] cebul. Surowiec komercyjny przechowuje się w temperaturze 0&nbsp;°C. Cebule mogą być przechowywane przez 5-8 miesięcy w zależności od odmiany<ref name=ontario/><ref name=ania/>. Dłużej przechowują się cebule dojrzałe, dobrze wysuszone i osłonięte co najmniej trzema warstwami łusek okrywających<ref name=malachowski/>.
 
[[Plik:Korean garlic monument.jpg|thumb|250px|Pomnik czosnku – symbolu koreańskiego powiatu [[Namhae]]]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Czosnek_pospolity”