Przeciwokrętowy pocisk manewrujący: Różnice pomiędzy wersjami

'''Przeciwokrętowy pocisk manewrujący''' — rodzaj [[pocisk manewrujący|pocisków manewrujących]], przeznaczonych do zwalczania [[Cel wojskowy|celów]] nawodnych, w tym zwłaszcza [[okręt nawodny|nawodnych okrętów]] i [[statek wodny|statków]]. Wystrzeliwane z platform powietrznych, nawodnych, podwodnych lub lądowych, od lat 70. XX wieku pociski tego rodzaju stanowią podstawową broń służącą do zwalczania jednostek morskich. Pociski tego rodzaju napędzane są [[silnik odrzutowy|silnikami odrzutowymi]] na całej długości [[lot aerodynamiczny|lotu aerodynamicznego]] i przenoszą najczęściej jedną [[głowica bojowa|głowicę bojową]].

Dla pocisków przeciwokrętowych stosowano dwa zasadnicze układy konstrukcyjne. Najpowszechniejszy od lat 70. XX w. jest klasyczny układ [[rakieta|rakiety]] (wydłużony kadłub z symetrycznymi krótkimi statecznikami), stosowany zwłaszcza w pociskach lotniczych (powietrze-woda) i unifikowanych z nimi pociskach pozostałych klas. Wcześniejsze pociski oraz rozwijane głównie w ZSRR i Rosji pociski o dużym zasięgu, to najczęściej skrzydlate [[pocisk manewrujący|pociski manewrujące]], o większych rozmiarach. Sporadycznie jako pociski woda-woda małego zasięgu dla mniejszych okrętów adaptuje się także konstrukcje niewielkich [[przeciwpancerny pocisk kierowany|przeciwpancernych pocisków kierowanych]] (np. francuski [[Nord SS.11|SS.11]])<ref name=sala249>T. Burakowski, A. Sala, ''Rakiety...'', s.249-250</ref>.

Pociski woda-woda krótkiego zasięgu są na ogół napędzane odrzutowymi [[silnik rakietowy|silnikami rakietowymi]] na paliwo stałe, lecz pociski o większym zasięgu mają najczęściej napęd dwustopniowy: [[silnik startowy|startowy silnik]] rakietowy i marszowy [[silnik odrzutowy]] przelotowy ([[silnik turboodrzutowy|turboodrzutowy]] lub inny) lub rakietowy na paliwo ciekłe.

Po II wojnie światowej pociski skrzydlate powietrze-woda były początkowo najintensywniej rozwijane w ZSRR, z powodu chęcidążenia tego państwa do zniwelowania przewagi państw zachodnich w dużych okrętach, zwłaszcza [[lotniskowiec|lotniskowcach]]. W [[1952]] odpalono po raz pierwszy pocisk odrzutowy [[KS-1 Kometa]], przyjęty na uzbrojenie w [[1953]] na uzbrojenie. Miał on układ konstrukcyjny [[samolot-pocisk|samolotu-pocisku]], napęd turboodrzutowy, naprowadzanie półaktywne i zasięg kilkudziesięciu kilometrów; mógł być przenoszony tylko przez specjalnie przystosowane bombowce (masa głowicy 500 kg).

W ZSRR zasadniczą rolą pocisków przeciwokrętowych było zwalczanie grup lotniskowcowych, stąd kolejne pociski, jak [[Pocisk przeciwokrętowy P-5|P-5]], [[P-6/P-35]] i następne (P-500 Bazalt, P-1000, [[P-120 Malachit]], [[P-700 Granit]], [[P-800 Oniks]]) miały na ogół duży zasięg kilkuset kilometrów, ciężką głowicę bojową oraz osiągały prędkość ponaddźwiękową, co pociągało za sobą duże rozmiary i masę (5-7 ton). Wystrzeliwane były m.in. przez [[okręt podwodny|okręty podwodne]] w wynurzeniu, a późniejsze także spod wody. Część z tych pocisków była używana także w systemach brzegowych ziemia-woda, natomiast były one rozwijane odrębnie od pocisków lotniczych. Słabością radzieckiego programu rozwoju pocisków przeciwokrętowych, zarówno morskich, jak i lotniczych, było jednak skupienie się na dużych pociskach skrzydlatych, które mimo ciągłego wzrostu osiągów mogły być przechwytywane przez [[CIWS|zestawy artyleryjskie obrony bezpośredniej]] i pociski przeciwlotnicze, przy zaniedbaniu rozwoju pocisków umiarkowanej wielkości, mogących być przenoszonymi w większych ilościach przez małe jednostki i samoloty. Dopiero w latach 80. XX w. opracowano w ZSRR mniejszy pocisk w układzie rakiety, [[Ch-35 Uran]], odpowiadający konstrukcjom zachodnim, istniejący w wersjach woda-woda i powietrze-woda.

Rozwijane następnie pociski w głównej mierze wykorzystywały napęd dwustopniowy - startowy silnik rakietowy i marszowy silnik turboodrzutowy, dla zwiększenia zasięgu. W [[1977]] wszedł do służby główny konkurent Exoceta - zbliżony do niego amerykański pocisk [[AGM-84/RGM-84/UGM-84 Harpoon|Harpoon]], produkowany do chwili obecnej w swoich wersjach rozwojowych i używany w wielu krajach, przede wszystkim w odmianie woda-woda RGM-84 (zasięg 140 km, masa 628 kg, głowica 221 kg). Pozostałe odmiany to pocisk głębina wodna-woda UGM-84 i powietrze-woda AGM-84. W 1977 wszedł też do służby włoski pocisk woda-woda [[Teseo]] (Otomat) (zasięg 180 km, masa 770 kg, głowica 210 kg), również napędzany marszowym silnikiem turboodrzutowym. W [[1985]] wszedł do służby nowy szwedzki pocisk [[RBS-15]], rozwijany do chwili obecnej w wersjach woda-woda, ziemia-woda i powietrze-woda. Również Chiny, od lat 70 XX w. rozwijające przestarzałe konstrukcje radzieckie, w latach 80 XX w. wprowadziły własne nowe pociski o średnich gabarytach, przede wszystkim [[C-801]], eksportowany do kilku krajów.

Pierwsze lotnicze pociski przeciwokrętowe [[Henschel Hs 293]] zadebiutowały bojowo podczas II wojny światowej, od [[1943]]. Za ich pomocą zatopiono kilka okrętów alianckich średniej wielkości. Po II wojnie światowej pociski przeciwokrętowe były intensywnie rozwijane, jednakże użycie bojowe ich było stosunkowo rzadkie z powodu niewielkiej ilości dużych konfliktów morskich. "Rekordzistą" prawdopodobnie jest francuski pocisk Exocet, użyty bojowo znacznie ponad 100 razy<ref name=dura>Maksymilian Dura: ''Exocet - skuteczność czy reklama?'' w: [[nowa Technika Wojskowa]] 2/95</ref>.

Jednym z najbardziej znanych zatopień przez pociski przeciwokrętowe było zatopienie brytyjskiego nowoczesnego niszczyciela rakietowego [[HMS Sheffield (D80)|HMS "Sheffield"]] przez wystrzelony z argentyńskiego samolotu pocisk AM-39 Exocet podczas [[Wojna o Falklandy-Malwiny|wojny o Falklandy]] w 1982<ref name=dura/>. Pociski Exocet dzięki rozpowszechnieniu na świecie były używane jeszcze w kilku lokalnych wojnach, w tym [[wojna iracko-irańska|wojnie iracko-irańskiej]] 1980-1988, zarówno przeciw okrętom wojennym, jak i tankowców[[zbiornikowiec|tankowcom]] różnych krajów w Zatoce Perskiej. Znanym incydentem było omyłkowe uszkodzenie dwoma irackimi Exocetami amerykańskiej fregaty [[USS Stark (FFG-31)|USS "Stark"]] 17 maja [[1987]], która jednak przetrwała atak<ref name=dura/>.

Mniejsze szansęszanse użycia bojowego miały pociski Harpoon. Użyto ich między innymi przeciw libijskim korwetom [[Korwety rakietowe projektu 1234|proj. 1234E (''Nanuchka II'')]] 25 marca 1986, kiedy to jedną zatopiono.

W Polsce nie konstruowano ani nie produkowano pocisków przeciwokrętowych, jedyne używane sąbyły pociski importowane z zagranicy. Pierwszy i przez długie lata jedyny używany typ pocisków woda-woda - radziecki [[P-15]], pojawił się od [[1964]] jako uzbrojenie kutrów rakietowych [[Kutry rakietowe projektu 205|projektu 205]] ('Osa'). Realną wartość bojową na nowoczesnym polu walki utraciły one w latach 80. XX w., lecz do celów ćwiczebnych używano ich do I dekady XXI wieku. Od [[1983]] używano ich nowocześniejszej wersji rozwojowej - pocisków [[P-21/P-22]], wraz z korwetami rakietowymi [[okręty projektu 1241|projektu 1241RE]] ('Tarantul'), a później niszczycielem rakietowym [[ORP Warszawa (1988)|ORP "Warszawa"]]. Na przełomie lat 80. XX w. i 90 XX w. Polska miała nabyć nowoczesne wówczas radzieckie pociski [[Ch-35 Uran]], mające stanowić uzbrojenie kutrów [[ORP Grom (1995)|projektu 660]], lecz uniemożliwiły to przemiany polityczne i rozpad [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]]. W konsekwencji, na skutek trudności finansowych, trzy kutry proj. 660 otrzymały nowoczesne szwedzkie pociski [[RBS-15]] Mk 2 dopiero w połowie I dekady XXI wieku. Obecnie trwa ich wymiana na nowszy model RBS-15 Mk 3. Ponadto, od [[2000]] Polska otrzymała niewielką ilość pocisków RGM-84 [[Harpoon]] wraz z dwoma fregatami typu [[Fregaty rakietowe typu Oliver Hazard Perry|''Oliver Hazard Perry'']].

Od [[1963]] do początku lat 70 XX w. w Polsce używano także dwóch wyrzutni i niewielkiej liczby pocisków ziemia-woda [[S-2 Sopka]]. Do połowy 2013 roku pocisk Sopka był jedynym używanym w Polsce pociskiem ziemia-woda, do czasu przyjęcia do służby przez Nabrzeżny Dywizjon Rakietowy pocisku [[Naval Strike Missile|NSM]].