Ludwik XV: Różnice pomiędzy wersjami

'''Ludwik XV''', zw. ''Ukochanym'' (ur. [[15 lutego]] [[1710]] w [[Wersal]]u, zm. [[10 maja]] [[1774]] w [[Wersal]]utamże) – król [[Francja|Francji]] i [[Królestwo Nawarry|Nawarry]] od [[1715]], gdy zmarł jego pradziadek [[Ludwik XIV]], z dynastii [[Burbonowie|Burbonów]].

Ludwik XV zaangażował się bezpośrednio w przywrócenie swojego teścia – Leszczyńskiego na tron Polski, zwolniony przez śmierć Augusta II w [[1733]], wywołując [[wojna o sukcesję polską|wojnę o sukcesję polską]], jednak ostatecznie wycofał się z konfliktu, przekupiony przez Austrię, która ofiarowała Francji [[Lotaryngia|Lotaryngię]].

Ludwik Burbon, książę Andegawenii, urodził się [[15 lutego]] [[1710]] r., kiedy jego pradziadek, król [[Ludwik XIV]], wciąż zasiadał na tronie. Rodzice księcia Andegawenii, [[Ludwik Burbon (książę Burgundii)|Ludwik, książę Burgundii]], i [[Maria Adelajda Sabaudzka]] byli zgodną i kochającą się parą, co było rzadkością w Wersalu. Ludwik d’Anjou miał starszego o 3 lata brata, [[Ludwik Burbon (książę Bretanii)|Ludwika, księcia Bretanii]]. Książę Burgundii był najstarszym synem [[Ludwik Burbon|Ludwika Wielkiego Delfina]], jedynego syna Ludwika XIV. Miał on młodszych braci, [[Filip V Hiszpański|Filipa]], [[władcy Hiszpanii|króla Hiszpanii]], i [[Karol (książę de Berry)|Karola, księcia de Berry]]. Ludwik XIV miał więc jednego syna, trzech wnuków i dwóch prawnuków. Wydawało się, że sukcesja domu Burbonów została całkowicie zabezpieczona.

W [[1700]] r. Filip V został królem Hiszpanii i musiał zrezygnować z praw do francuskiego tronu. Początkowo nie było to problemem dla starego Ludwika XIV. Jednak w kwietniu [[1711]] r. zmarł nagle Wielki Delfin. Rok później zmarli książę Burgundii i książę Bretanii, a także Maria Adelajda. Przyczyną tak nagłej śmiertelności w rodzinie królewskiej była [[ospa prawdziwa|ospa]] lub [[odra (choroba)|odra]]{{fakt|data=2009-07}}. Dwuletni książę Andegawenii, teraz już następca tronu z tytułem delfina Francji, przeżył tylko dlatego, że jego opiekunka, [[Madame de Ventadour]], pomimo nacisków ze strony nadwornych lekarzy, nie zgodziła się na leczenie tradycyjną metodą upuszczania krwi uznając że dziecko jest za małe na takie zabiegi, odizolowała go w pałacu i sama zajęła się jego leczeniem{{fakt|data=2009-07}}. Ludwik przeżył, ale w [[1714]] r. książę de Berry zmarł w wyniku obrażeń po upadku z konia.

Tym sposobem w 1714 r. jedynym potomkiem Ludwika XIV mającym prawa do sukcesji było czteroletnie dziecko. Jeśli mały Ludwik umarłby, korona przeszłaby na jego kuzyna, [[Filip II Burbon-Orleański|księcia Orleanu]]. Pojawił się jednak problem, gdyż w takiej sytuacji gotowość objęcia tronu Francji, wbrew wcześniejszym deklaracjom, zgłosił Filip V Hiszpański. Taki krok doprowadziłby do kolejnej wojny europejskiej, na którą wycieńczona [[wojna o sukcesję hiszpańską|wojną o sukcesję hiszpańską]] Francja nie mogła sobie pozwolić. W tej sytuacji Ludwik XIV uznał swoich dwóch żyjących synów z [[Markiza de Montespan|markizą de Montespan]] i zrównał ich prawami z książętami krwi włączając w linię sukcesji tronu. Spowodowało to kolejne napięcia w dynastii, a zdrowie małego delfina stało się najwyższym dobrem Francji. 1 września [[1715]] r. zmarł po 72 latach rządów król Ludwik XIV i korona Francji spoczęła na głowie pięcioletniego Ludwika XV.

W swoim testamencie spisanym w sierpniu [[1714]] r. król Ludwik XIV legitymizował swoich dwóch nieślubnych synów, [[Ludwik August Burbon|księcia Maine]] i [[Ludwik Aleksander Burbon|hrabiego Tuluzy]]. W razie bezpotomnej śmierci Ludwika XV mieli oni objąć tron Francji. Ustanowił również Radę Regencyjną, która miała sprawować władzę za czasów małoletności Ludwika XV. Wtedy jednak na scenę wkroczył książę Orleanu, który przy poparciu stanów francuskich obalił testament zmarłego króla i ogłosił się regentem. Miał 41 lat, był cynicznym hulaką bez jakichkolwiek zasad. Całe swoje działanie poświęcił tzw. sekretowi Orleanów, który miał jemu i jego potomkom zapewnić tron Francji. Sprawował on regencję do swojej śmierci w [[1723]] r. Był to czas kryzysów finansowych, z którymi nie potrafili się zmierzyć stronnicy Orleana rekrutujący się z bogatej arystokracji. W [[1721]] r., po nieudanych próbach reform, powrócono do systemu rządów wprowadzonego za czasów Ludwika XIV.

Kiedy regencję sprawował Filip Orleański, mały Ludwik zamieszkał w [[Vincennes]], 7 kilometrów na wschód od [[Paryż]]a, gdzie powietrze było zdrowsze niż w mieście. Później zamieszkał w pałacu [[Tuileries|Tuilerie]], niedaleko [[Palais-Royal]], siedziby księcia Orleanu. Zgodnie z tradycją królewskiego domu Francji, po ukończeniu 7 roku życia, Ludwik przeszedł spod kurateli kobiet pod opiekę mężczyzn. W lutym [[1717]] r. został odseparowany od madame de Ventadour. Jego wychowawcami zostali [[Franciszek Villeroi|książę de Villeroi]] i [[André Hercule de Fleury]], późniejszy [[kardynał]]. Książę de Villeroi, stary i doświadczony dworzanin, uczył młodego króla dworskich zachowań. Ludwik nauczył się maskować swoje uczucia i swoją nieśmiałość.

Fleury kierował właściwą edukacją króla. Do pomocy dobrał sobie najznakomitszych profesorów epoki, takich jak geograf [[Guillaume Delisle]]. Ludwik XV był bardzo zdolnym dzieckiem i miał otwarty umysł. Dużo czytał, popierał naukę i nowe technologie. Utworzył wydziały fizyki ([[1769]] r.) i mechaniki ([[1773]] r.) na [[Collège de France]]. Ludwik darzył wielkim szacunkiem Fleury’ego, który do końca życia wywierał wielki wpływ na króla.

W [[1721]] r. Ludwik został zaręczony ze swoją kuzynką, [[Marianna Wiktoria Burbon|Marianną Wiktorią Burbon]], córką Filipa Hiszpańskiego. 11-letni król nie wykazał jednak żadnego zainteresowania przyjazdem swojej przyszłej żony do [[Paryż]]a. 3-letnia [[infant]]ka wyraźnie go nudziła. W czerwcu [[1722]] r. król i jego dwór powrócili do Wersalu. W październiku Ludwik został oficjalnie koronowany w katedrze w [[Reims]]. [[15 lutego]] [[1723]] r. Ludwik został uznany pełnoletnim przez parlament paryski. Filip przestał być regentem, ale Ludwik powierzył mu funkcję pierwszego ministra. Książę Orleanu zmarł w grudniu [[1723]] r. i zastąpił go kuzyn króla, [[Ludwik IV Henryk Burbon-Condé|książę de Burbon]].

Księciu de Burbon bardziej niż Orleańczykowi leżała na sercu przyszłość dynastii. Młody król był słabego zdrowia, więc w interesie dynastii leżało, aby jak najszybciej spłodził następcę tronu. Jednak jego narzeczona miała 5 lat i do czasu jej pełnoletności wiele mogło się wydarzyć. Burbon nie chciał czekać tak długo i w [[1725]] r. zerwał zaręczyny z Marianną, co wywołało sprzeciw Orleanów i napięcie w stosunkach francusko-hiszpańskich. Od razu też rozpoczęto poszukiwania kandydatki na żonę króla. Sporządzono listę potencjalnych kandydatek, po czym rozpoczęto eliminację. Ostatecznie pozostała tylko jedna księżniczka – [[Maria Leszczyńska]] ([[23 czerwca]] [[1703]] – [[24 czerwca]] [[1768]]), córka obalonego [[władcy Polski|króla Polski]] [[Stanisław Leszczyński|Stanisława Leszczyńskiego]] i [[Katarzyna Opalińska|Katarzyny Opalińskiej]], córki [[Jan Karol Opaliński|Jana Karola Opalińskiego]], kasztelana poznańskiego.

Ślub Ludwika XV i Marii odbył się [[4 września]] [[1725]] r. Małżonkowie mieli dziesięcioro dzieci:

* [[Maria Ludwika Elżbieta Burbon|Maria Ludwika Elżbieta]] ([[14 sierpnia]] [[1727]] – [[6 grudnia]] [[1759]]), żona [[Filip I Parmeński|Filipa I]], [[Władcy Parmy|księcia Parmy]]

* [[Anna Henrietta Burbon|Anna Henrietta]] ([[14 sierpnia]] [[1727]] – [[10 lutego]] [[1752]])

* [[Maria Ludwika Burbon (1728-1733)|Maria Ludwika]] ([[28 lipca]] [[1728]] – [[10 lutego]] [[1733]])

* [[Ludwik Ferdynand Burbon|Ludwik Ferdynand]] ([[4 września]] [[1729]] – [[20 grudnia]] [[1765]]), [[delfin Francji]], ojciec [[Ludwik XVI|Ludwika XVI]]

* [[Filip Burbon książę Andegawenii|Filip]] ([[30 sierpnia]] [[1730]] – [[17 kwietnia]] [[1733]]), [[Andegawenowie|książę Andegawenii]]

* [[Maria Adelajda Burbon|Maria Adelajda]] ([[23 marca]] [[1732]] – [[27 lutego]] [[1800]])

* [[Wiktoria Ludwika Burbon|Wiktoria Ludwika]] ([[11 maja]] [[1733]] – [[7 czerwca]] [[1799]])

* [[Zofia Filipa Burbon|Zofia Filipa]] ([[17 lipca]] [[1734]] – [[3 marca]] [[1782]])

* [[Teresa Felicja Burbon|Teresa Felicja]] ([[16 maja]] [[1736]] – [[28 września]] [[1744]])

* [[Ludwika Maria Burbon|Ludwika Maria]] ([[5 lipca]] [[1737]] – [[23 grudnia]] [[1787]])

Rządy księcia de Burbon trwały 3 lata. W [[1726]] r. książę popadł w niełaskę i został zdymisjonowany. Ludwik ogłosił początek rządów osobistych. Zastrzegł jednak, że we wszystkich czynnościach państwowych ma mu towarzyszyć jego wychowawca, stary kardynał de Fleury. Kardynał sprawował do swojej śmierci w [[1743]] r. rządy faktycznie osobiste. W tym okresie Francja cieszyła się niespotykanym wcześniej dobrobytem i stabilnością.

Kardynał był ostrożnym i cierpliwym politykiem. Nie interesowały go nowinki i uparcie przywracał stan rzeczy z czasów Ludwika XIV. Rozwijała się gospodarka. Dzięki rozsądnej polityce skarbowej [[Philibert Orry]], [[francuscy ministrowie finansów|generalny kontroler finansów]], zamknął budżet państwa z nadwyżką, co było ewenementem w czasach ''[[ancien régime|ancien régime’u]]''. W [[1733]] r., za radą [[francuscy ministrowie spraw zagranicznych|sekretarza spraw zagranicznych]] [[Germain Louis Chauvelin|Germaina Louisa Chauvelina]], przystąpił do [[wojna o sukcesję polską|wojny o sukcesję polską]]. Dzięki tej wojnie udało się Francji uzyskać [[Lotaryngia|Lotaryngię]]. Miała ona być, co prawda, oddana Stanisławowi Leszczyńskiemu, ale po jego śmierci miała przypaść Francji, jako posag królowej Marii.

[[Plik:LouisXV-Rigaud1.jpg|thumb|left|250px|Ludwik XV na portrecie pędzla [[Hyacinthe Rigaud|Rigauda]], [[1730]] r.]]

Kardynał Fleury zmarł w [[1743]] r. Ludwik XV, reprezentacyjny i urodziwy 33-latek obdarzony przydomkiem „Ukochanego”, rozpoczął faktyczne rządy osobiste. Nie zaufał już żadnemu ministrowi tak, jak zmarłemu kardynałowi. Często ich zmieniał i wygrywał ich między sobą. Duży wpływ na politykę Francji w następnych latach miały królewskie metresy. Król był człowiekiem religijnym. Konserwatywny, wierny przyzwyczajeniom, na swój sposób uparty, pragnął utrzymać monarchię w kształcie odziedziczonym po Fleurym. Jednakże zmieniały się czasy i zmieniało się społeczeństwo.

Na lata rządów osobistych Ludwika XV przypadła era dobrobytu. Zdarzały się wprawdzie klęski nieurodzaju, które czasami wywoływały poważne rozruchy na wsi (np. w latach [[1753]] i [[1773]]), ale przeważnie zbiory były dobre, handel kwitł, wzrastała produkcja rolna i rozwijał się przemysł. Pomyślnemu rozwojowi gospodarki towarzyszył stały wzrost cen, początkowo powolny, a latach [[1758]]-[[1770]]1758–1770 dość szybki. Główną korzyść z tego odnosili właściciele renty gruntowej.

Ludwik XV kontynuował tradycję pradziada, obłaskawiając arystokrację szczodrze rozdawanymi pensjami dworskimi i kościelnymi beneficjami. Zerwał z oszczędną polityką kardynała Fleury’ego i powiększył liczbę urzędników administracji. Wzrastały też wydatki na dworski przepych. Dochody państwa wprawdzie również rosły, ale nie w takim tempie, żeby zrównoważyć wydatki. Szlachta i duchowieństwo zachowały immunitety stanowe, w obronie których twardo występowały stany prowincjonalne. Między stanami, jak i wewnątrz stanów trwały jednak konflikty, których monarchia nie chciała lub nie potrafiła wykorzystać. Na własnym dworze musiał zmierzyć się z dworskimi koteriami „dewotów” i „filozofów”.

Wewnątrz stanu duchownego trwał antagonizm pomiędzy bogatym episkopatem a biednym niższym duchowieństwem. Rozpowszechnioną wśród niższego duchowieństwa ideologią był [[richeryzm]], głoszący niezależność proboszczów i parlamentarną strukturę Kościoła. Dążąc do zaostrzenia dyscypliny kościelnej, [[biskupi i arcybiskupi Paryża|arcybiskup Paryża]] [[Christophe de Beaumont]] zakazał klerowi udzielania sakramentów osobom, które nie posiadały zaświadczenia o spowiedzi (''billet de confession'') podpisanego przez księdza, który potępiał [[jansenizm]]. Przeciwko temu wystąpiły parlamenty, ale po stronie hierarchii stanął król, namawiany do tego przez partię „dewotów”. Ostry spór toczący się na początku lat 50. rozstrzygnięto kompromisowo w [[1756]] r. zniesieniem zaświadczenia. W toku walki król nie zdecydował się jednak na opodatkowanie kleru, czego domagały się parlamenty.

Król musiał również toczyć walkę z parlamentami, zwłaszcza z parlamentem paryskim. Przysługujące parlamentowi prawo remonstacji, czyli odmowę rejestracji ustaw królewskich, zinterpretowano jako całkowite i ostateczne odrzucenie prawa. Chodziło tutaj głównie o sprawy kościelne, gdyż parlamenty broniły immunitetów szlachty. Parlamenty toczyły również spory z zakonem [[jezuici|jezuitów]] o kontrolę nad szkolnictwem. W tym sporze po stronie parlamentów stanął król, popierany przez „filozofów”, aczkolwiek sympatie królewskie znajdowały się po stronie jezuitów. W [[1762]] r. paryski parlament wydał dekret znoszący zakon jezuitów we Francji i nakładający [[sekwestr]] na ich majątek. W [[1764]] r. król zatwierdził ich decyzje.

Wskutek tych konfliktów władze nie zdecydowały się na przeprowadzenie reformy skarbowej. Fatalna sytuacja skarbu po [[wojna o sukcesję austriacką|wojnie o sukcesję austriacką]] sprawiła, że w [[1749]] r. ustanowiono stały podatek w wysokości 5% wszystkich dochodów. Podatek ten obciążał również szlachtę i duchowieństwo. Król początkowo stawiał czoła sprzeciwowi parlamentów, ale ostatecznie poszedł na kompromis z duchowieństwem, a następnie ze szlachtą. Wprowadzenie stałego podatku nie powiodło się i skarb państwa musiał łatać budżet za pomocą doraźnych środków.

Największy wpływ na politykę Francji w tym okresie wywierała metresa królewska, madame de Pompadour, sympatyzująca z „filozofami”. Jej związek z królem rozpoczął się w [[1745]] r. Ich romans wygasł wprawdzie już [[1750|pięć lat później]], ale markiza zachowała swoje wpływy aż do śmierci w [[1764]] r. Posiadała rozległe wpływy w Radzie Królewskiej, gdzie jej głos niejednokrotnie znaczył więcej od głosu ministra. Licznie wstawiennictwa markizy u króla zmierzały do łagodzenia konfliktów, co spowodowało brak jednoznacznej linii politycznej króla. Często jednak kierowała się osobistymi sympatiami i antypatiami. Nie lubiła ona króla Prus [[Fryderyk II Wielki|Fryderyka II]] i zachęcała Ludwika do antypruskiego sojuszu z Austrią.

== Wojna i polityka w latach 1740-17631740–1763 ==

Obejmując tron w [[1715]] r. Ludwik XV odziedziczył państwo wyniszczone wieloletnimi wojnami. Zarówno regent Orleański, jak i kardynał Fleury dążyli do zachowania pokoju w Europie (jedną z przyczyn upadku księcia de Burbon były zresztą przygotowania do wojny z Hiszpanią). Służył temu sojusz z Wielką Brytanią. Jednak od czasu małżeństwa Ludwika z Marią Leszczyńską Francja popierała kandydaturę królewskiego teścia na tron Polski. Doszło również do rozpadu sojusz francusko-brytyjskiego. Po urodzeniu w [[1729]] r. przez Marię Leszczyńską następcy tronu zniknęła zawada na drodze do porozumienia Hiszpanii i Francji. Francja poparła hiszpańskie plany rozszerzenia wpływów we Włoszech, co zaniepokoiło Wielką Brytanię, Holandię i Austrię. Kiedy w [[1733]] r. zmarł król Polski [[August II Mocny]] Francja wysunęła kandydaturę Leszczyńskiego na tron. Kiedy jednak [[władcy Niemiec|cesarz]] [[Karol VI Habsburg]] poparł konkurenta Leszczyńskiego do korony polskiej, [[August III Sas|Augusta III]], [[10 października]] [[1733]] r. Francja wykorzystała to jako pretekst do wypowiedzenia wojny Austrii. Rozpoczęła się [[wojna o sukcesję polską]].

Jesienią [[1733]] r. Francuzi zajęli [[Lotaryngia|Lotaryngię]]. Latem [[1734]] r. odnieśli sukcesy na pograniczu z austriackimi Niderlandami. Ofensywa nad Renem została jednak wstrzymana. Tymczasem we Włoszech Francuzi zajęli Mediolan. Kardynał Fleury rozpoczął negocjacje z cesarzem. [[5 października]] [[1735]] r. podpisano w Wiedniu preliminarze pokojowe. Ostateczny pokój podpisano [[18 listopada]] [[1738]] r. Ludwik XV zagwarantował [[sankcja pragmatyczna|sankcję pragmatyczną]]. Leszczyński miał pozostać tytularnym królem Polski, a w zamian za utracone królestwo otrzymał Lotaryngię, która po jego śmierci miała przypaść Francji jako spóźniony posag Marii Leszczyńskiej.

W [[1740]] r. zmarł cesarz Karol i tron winien przypaść jego córce, [[Maria Teresa Habsburg|Marii Teresie]]. Wystąpili jednak inni pretendenci do spadku po Habsburgach i rozpoczęła się [[wojna o sukcesję austriacką]]. Dodatkowo wmieszał się w to jeszcze [[władcy Prus|król Prus]] [[Fryderyk II Wielki]] zajmując austriacki [[Śląsk]]. W pierwszych latach tej wojny Francja zajmowała dość niezdecydowane stanowisko. Partia wojenna dążyła do przyłączenia do Francji austriackich Niderlandów, jednak wojnie sprzeciwiał się Fleury. Francja popierała cesarza [[Karol VII Bawarski|Karola VII]], który jednak rychło przegrał swoją sprawę. Dopiero śmierć kardynała w styczniu [[1743]] r. i pojawienie się finansowanej przez Wielką Brytanię „armii pragmatycznej” wspierającej Marię Teresę sprawiło, że Francja zdecydowała się przystąpić do wojny.

W październiku [[1743]] r. podpisano francusko-hiszpański pakt familijny wymierzony przeciwko Wielkiej Brytanii. W lutym [[1744]] r. Francja wypowiedziała Anglii wojnę i rozpoczęła przygotowania do inwazji na Wyspy. Wiosenna burza rozpędziła jednak flotę inwazyjną i plan inwazji odłożono w czasie. W kwietniu Francja wypowiedziała również wojnę Marii Teresie. Armia francuska dowodzona przez [[Maurycy Saski|Maurycego Saskiego]] wkroczyła do Niderlandów. W obecności króla Ludwika XV Francuzi zdobyli [[Courtai]], [[Menin]] i [[Ieper|Ypres]]. Jednocześnie jednak armia austriacka zagroziła [[Alzacja|Alzacji]]. Z tarapatów wyratowały Francję Prusy, które w [[1744]] r. wznowiły wojnę z Austrią.

Rok [[1745]] to rok sukcesów Francuzów. [[1 maja]] Maurycy Saski pokonał Anglików [[Wilhelm August Hanowerski|księcia Cumberlanda]] pod [[bitwa pod Fontenoy|Fontenoy]], w efekcie czego całe austriackie Niderlandy znalazły się pod kontrolą Francji. [[11 października]] [[1746]] r. Maurycy pokonał koalicjantów pod [[bitwa pod Raucoux|Raucoux]] i dotarł do granic Holandii. [[17 kwietnia]] [[1747]] r. formalnie wypowiedziano jej wojnę. [[16 września]] Maurycy zdobył ważną twierdzę [[Bergem op Zoom]]. Sukcesy te były okupione jednak wielkimi stratami po obu stronach. W [[1748]] r. rozpoczęły się brytyjsko-francuskie rozmowy pokojowe. [[28 października]] [[1748]] r. podpisano pokój w [[Akwizgran]]ie. Wojna nie przyniosła Francji wymiernych korzyści. Stąd powstało popularne we Francji przysłowie „pracować dla króla pruskiego” (''travailler pour le roi de Prusse''), gdyż tylko Fryderyk II odniósł poważne korzyści z 8-letniej wojny, zajmując Śląsk.

Po wojnie o sukcesję austriacką ukształtował się w Europie system przymierzy. Francja była sprzymierzona z Hiszpanią i Prusami. Celem sekretnej polityki Ludwika („[[Secret du Roi|sekret króla]]”) było również wprowadzenie swojego kandydata na tron polski. Po kilku latach doszło jednak do wydarzenia, które zyskało nazwę „[[odwrócenie przymierzy|odwrócenia przymierzy]]”. Cesarzowa Maria Teresa dążyła do rewanżu na Fryderyku II za utratę Śląska. Zawarła antypruski sojusz z [[władcy Rosji|carycą]] [[Elżbieta Romanowa|Elżbietą]]. Kanclerz Austrii, [[Wenzel Anton von Kaunitz]], zaproponował, aby ostatecznie pogrążyć Prusy, wciągnąć do sojuszu również Francję. Uważał on, że uporczywe bronienie Niderlandów i wpływów we Włoszech nie służy austriackim interesom, które znajdują się w środkowej Europie. Gabinet wersalski był jednak wierny sojuszowi z Prusami. Jednak gdy w [[16 stycznia]] [[1756]] r. Prusy podpisały traktat z Wielką Brytanią, we Francji uznano to za wiarołomstwo. [[1 maja]] [[1756]] r. podpisano w Wersalu traktat francusko-austriacki.

Fryderyk przestraszył się potęgi koalicji i zdecydował się działać pierwszy. W [[1756]] r. zaatakował proaustriacką Saksonię, zmuszając jej armię do kapitulacji. W [[1757]] r. wkroczył do Czech. Wygrał [[bitwa pod Pragą|bitwę pod Pragą]], ale został pobity pod [[bitwa pod Kolinem|Kolinem]] i musiał się wycofać. W [[1757]] r. armia francuska księcia Richelieu zaatakowała prusko-hanowerskie wojska księcia Cumberlanda, zmuszając je do kapitulacji. Druga armia francuska, marszałka [[Charles de Soubise|Soubise’a]], maszerowała w kierunku Saksonii. Fryderyk ruszył jej naprzeciw i [[5 listopada]] odniósł świetne zwycięstwo pod [[bitwa pod Rossbach|Rossbach]].

Po tym sukcesie nowy duch wstąpił w Anglików, który w [[1758]] r. wznowili działania wojenne w Hanowerze, pokonując Francuzów pod [[bitwa pod Krefeld|Krefeld]] i wypierając ich za Ren. Odtąd siły francuskie zostały związane w [[Westfalia|Westfalii]] i [[Hesja|Hesji]], gdzie przez następne lata utrwaliła się względna równowaga sił. Był to cios dla prestiżu i mocarstwowej dumy Francji. W pełni obnażona została nieudolność dowódców wyniesionych na szczyty dzięki dworskim koteriom. W następnych lata Francja walczyła jedynie z Wielką Brytanią, podejmując próby desantu na Wyspach, kończące się nieodmiennie fiaskiem z powodu angielskiej dominacji na morzu.

Cały czas trwały konflikty brytyjsko-francuskie w koloniach, głównie w Kanadzie i Indiach. Drobne utarczki w Kanadzie toczyły się od [[1739]] r., jednak dopiero od [[1743]] r. nabrały rozmachu. Francuzi próbowali odzyskać [[Nowa Szkocja|Nową Szkocję]], ale to Anglicy [[17 czerwca]] [[1745]] r. zdobyli [[Louisbourg]], najpotężniejszą twierdzę Nowej Francji. Jednak na mocy pokoju w Akwizgranie przywrócono ''status quo''. Nowy konflikt rozpoczął się w [[1754]] r. Francuzi początkowo odnosili liczne sukcesy, ale kiedy w Wielkiej Brytanii dominującą pozycję polityczną uzyskał [[William Pitt (1. hrabia Chatham)|William Pitt]] i Anglia skoncentrowała cały swój wysiłek militarny w koloniach, Francuzi zaczęli ponosić porażki. W [[1759]] r. ekspedycja angielska generała [[James Wolffe|Wolffe’a]] zdobyła [[Québec (miasto)|Québec]]. Zakończona niepowodzeniem próba odbicia miasta oznaczała klęskę Francji w wielkiej batalii o Kanadę. W [[1763]] r. Francja utraciła na rzecz Wielkiej Brytanii wszystkie północnoamerykańskie posiadłości.

Celem Pitta było całkowite zniszczenie francuskiego imperium kolonialnego. Podczas wojny o sukcesję austriacką w Indiach nie doszło do większych walk. Dopiero podczas wojny siedmioletniej Brytyjczycy przystąpili do likwidacji francuskiego władztwa na subkontynencie. Stolica francuskich Indii, Pondichéry, skapitulowała po trzymiesięcznym oblężeniu w [[1761]] r. Oznaczało to upadek francuskiego panowania w Indiach. Jednocześnie w [[1758]] r. Anglicy zajęli większość francuskich wysp na Morzu Karaibskim i francuskie bazy w Afryce Zachodniej. Dopiero upadek Pitta w [[1761]] r. spowodował, że Francji udało się zachować resztki swojego imperium kolonialnego.

[[10 lutego]] [[1763]] r. podpisano pokój w Paryżu między Wielką Brytanią, Francją i Hiszpanią. Francja traciła wszystkie północnoamerykańskie kolonie. Na Karaibach zatrzymywała jedynie [[Martynika|Martynikę]], [[Gwadelupa|Gwadelupę]] i [[Saint Lucia|Saint Lucię]]. Francuzi utracili również posiadłości w Indiach. Najbardziej ucierpiał jednak prestiż Francji jako militarnej potęgi.

Jedynym późniejszym nabytkiem terytorialnym Francji była [[Korsyka]], która została w [[1768]] r. sprzedana Francji przez Genuę. Aby uzyskać panowanie na wyspie armia królewska musiała toczyć wielomiesięczne walki z korsykańskimi partyzantami i dopiero w [[1769]] r. mógł Wersal uznać wyspę za podporządkowaną Francji.

[[5 stycznia]] [[1757]] r., późnym popołudniem, Ludwik XV podszedł do swojej karocy przy bocznej bramie Wersalu. Nagle z grupki gapiów wysunął się mężczyzna, który zaatakował króla nożem. Ludwik nie odniósł wielkich obrażeń. ''Straż! Ten łobuz mnie zranił. Ujmijcie go, ale nie zabijajcie'' – krzyknął do swojej straży. Zamachowcem tym był [[Robert-François Damiens]], który po wstępnym przesłuchaniu został zgodnie z prawem wydany sędziom paryskiego parlamentu. Ci skazali go na ucięcie prawej ręki, obdarcie ze skóry, palenie płynną siarką i ołowiem, włóczenie końmi i spalenie na stosie. Skazali, pomimo iż król Ludwik próbował złagodzić wyrok. ''To będzie ciężki dzień'' – powiedział Damiens w dniu egzekucji. Nie mylił się, kaźń trwała 2 i pół godziny.

[[Plik:Lodewijk XV-Harnas.jpg|thumb|250px|left|250px|Ludwik XV]]

Po [[1750]] r., mimo wielu negatywnych zjawisk, w gospodarce francuskiej wystąpiło znaczne ożywienie koniunktury. Decydujący w tym udział miał handel i powstający przemysł wielkofabryczny. Przede wszystkim wzrastał szybko handel z krajami zamorskimi, zwłaszcza z własnymi koloniami, obejmując takie ważne towary, jak cukier, kawa, herbata, tytoń, bawełna, perkale. W kraju stymulatorem handlu była rozbudowa i ulepszenie nawierzchni sieci dróg kołowych, budowa międzyrzecznych kanałów oraz organizacja targów i giełd towarowych w wielu większych miastach. Koncentracja kapitałów i różne wynalazki techniczne sprawiły, że od lat 70. XVIII w. zaczęły we Francji powstawać pierwsze duże manufaktury w oparciu o nowe paraprzemysłowe technologie, zastępując małe, średniowieczne manufaktury.

Wojna siedmioletnia oprócz upadku prestiżu tak Francji, jak i samego króla, przyniosła państwu ruinę finansową. O podniesienie prestiżu Francji zabiegał energicznie pierwszy minister [[Étienne-François de Choiseul]]. Prowadził on dynamiczną politykę zagraniczną oraz odbudowywał siły morskie i lądowe. Na to potrzebne były jednak pieniądze, ale tu na przeszkodzie stały parlamenty, wytrwale broniące immunitetów podatkowych.

W kwietniu [[1763]] r. Ludwik XV wydał edykty podatkowe, obciążające najbogatszych. Ich rejestracji odmówiły parlamenty. Parlament paryski stwierdził nawet, że według obowiązujących we Francji praw fundamentalnych, które wywodzą się wprost z prawa natury, parlamenty mając prawo zatwierdzać ustawodawcze akty króla. Ponieważ na mocy tych samych praw król otrzymał tron, przeto ich negowanie ''oznaczałoby podważenie solidności samego tronu. Niech Bóg nas od tego zachowa, aby można było powiedzieć, iż król jest królem dzięki sile, bo to jest znamię rozbójników i piratów''.

Mimo remonstacji urzędnicy królewscy zaczęli jednak wcielać edykty w życie. Wówczas parlamenty Tuluzy i Grenoble wydały nakaz aresztowania tamtejszych gubernatorów. W styczniu [[1764]] r. parlament paryski wydał kolejną remonstrację, w której określił granice suwerenności monarchy. W sprawach polityki zagranicznej jego autorytet jest „bez granic”, ale w polityce wewnętrznej rząd cywilny (tj. parlamenty) ma na celu zachowanie obywateli w ich prawach, a „suweren (tj. król) podlega prawom”. W tej sytuacji Ludwik ugiął się i odwołał edykty oraz zdymisjonował trzech szczególnie nielubianych przez parlamenty gubernatorów.

Wkrótce doszło do nowego spięcia między monarchą a parlamentem. Było to związane z sytuacją w Bretanii. Tą zacofaną prowincją, gdzie silny był regionalny partykularyzm i silna pozycja ciał stanowych, zarządzał gubernator książę d’Aiguillon. Jego celem była modernizacja prowincji. Chciał ją włączyć w sieć francuskich dróg bitych i w tym celu rozciągnął na Bretanię nie egzekwowane tam dotychczas królewskie szarwarki (specjalny podatek na budowę dróg bitych). Wywołało to sprzeciw stanów prowincjonalnych, które poparł parlament w [[Rennes]]. Unieważnił on rozporządzenia gubernatora, a na jego samego nałożył areszt. Na czoło opozycji wysunął się niedoszły reformator szkolnictwa La Chalotais. Administracja królewska nie chciała jednak ustąpić, więc parlament zawiesił działalność sądów. W październiku [[1765]] r. król kazał aresztować opornych i powołał do ich sądzenia specjalny trybunał administracyjny.

Ludwik stracił w takiej sytuacji cierpliwość. [[3 marca]] [[1766]] r. przybył z wojskiem do parlamentu paryskiego. Potępił ''utworzone w królestwie stowarzyszenie, które chce wynaturzyć naturalne więzy powinności w konfederację oporu''. Oświadczył również, że ''jedynie w mojej osobie mieści się suwerenna władza; tylko mnie sądy zawdzięczają swą egzystencję i autorytet; jedynie do mnie należy niezależna i niepodzielna władza ustawodawcza; cały porządek publiczny ze mnie emanuje, a prawa i interesy narodu, z którego parlamenty ośmielają się czynić odłączone od monarchy ciało, są siłą rzeczy zjednoczone w moich rękach i w nich jedynie spoczywają''.

Król zdołał podporządkować sobie parlamenty, ale konflikty z nimi trwały jeszcze przez kilka lat, wywołując niekiedy tumulty w prowincjach. Parlamenty popierał minister Choiseul, który swych przeciwników widział w księciu d’Aiguillon i koterii „dewotów”. „Dewoci” stracili w tym czasie swoich dwóch największych popleczników na dworze: delfina [[Ludwik Ferdynand Burbon|Ludwika Ferdynanda]] (zmarł w [[1765]] r.) i królową Marię (zmarła w [[1768]] r.). Wkrótce znaleźli jednak wsparcie w nowej faworycie króla, [[madame du Barry]]. Ta 25-letnia plebejka stała się wielką miłością podstarzałego króla. Choiseul i jego „filozofowie” nie oddali jej należytych hołdów, a jej względy pozyskali sobie „dewoci”. Choiseul został zdymisjonowany w [[1770]] r. Główną przyczyną była jego zbyt agresywna polityka zagraniczna, zmierzająca do ponownej konfrontacji z Wielką Brytanią. Nie obyła się ona jednak bez udziału madame du Barry.

Do końca panowania Ludwika ekipę ministerialną tworzył tzw. triumwirat (sekretarz spraw zagranicznych książę d’Aiguillon, kanclerz [[René Nicolas Charles Augustin de Maupeou|Maupeou]] i generalny kontroler finansów ksiądz Terray). Maupeou przeprowadził jedyną poważniejszą reformę instytucjonalną za panowania Ludwika XV. W [[1771]] r. rozwiązał parlament paryski, jego członków skazał na wygnanie, oraz zreorganizował parlamenty prowincjonalne, przekształcając je w ściśle podporządkowane Koronie ciała biurokratyczne. Parlamenty przekształcono w ciała ''stricte'' sądowe, pozbawiając je wpływu na ustawodawstwo. Otworzyło to drogę dla reform finansowych, które próbował zrealizować Terray. Mimo upadku parlamentów napotkał na silny opór warstw uprzywilejowanych i musiał zrezygnować z reform. Skarb łatano przy pomocy różnego rodzaju loterii czy też sprzedaży tytułów.

Te ograniczone reformy były jednak o wiele lat spóźnione. Dojście do władzy „dewotów” wywołało nasilenie się antyklerykalizmu i propagandy „filozofów”. Szlachta i adwokacji wydali kanclerzowi i generalnemu kontrolerowi finansów wojnę na pamflety. Francja została zalana opozycyjnymi pismami. Propaganda królewska działała słabo i nie przemawiała do opinii publicznej. Rządy triumwiratu i pani du Barry były przedmiotem zaciekłej krytyki. Terrayowi przypisywano najciemniejsze malwersacje. Kiedy w [[1773]] r., w związku z nieurodzajem zabrakło zboża i wybuchły zamieszki w Paryżu, rozeszła się fama, że rząd ukrył zboże by wywołać głód. Wykorzystując nazwę francusko-hiszpańskiego paktu familijnego (''pacte de famille'') mówiono powszechnie o pakcie głodowym (''pacte de famine'').

Wieczorem [[29 kwietnia]] [[1774]] r. lekko niedomagający król pił napój wzmacniający. Nagle jeden z lekarzy zauważył na twarzy króla czerwone plamy. ''Przysuńcie bliżej światło, król nie widzi swojego kielicha'' – nakazał służbie. Kiedy przyniesiono świecznik, lekarze przypatrzyli się twarzy króla i uznali, że to ospa. Ze względu na wiek króla szanse na wyzdrowienie były niewielkie. Król był jednak dobrej myśli: ''Gdybym już nie przechodził ospy, myślałbym, że mam ją teraz'' (w wieku 18 lat król przechodził ospę, ale nie był uodporniony).

[[3 maja]] król poprosił o lustro, przyjrzał się swojej twarzy i rzekł: ''To jednak jest ospa. W moim wieku z tego się nie wychodzi. Muszę wszystko uporządkować''. Najpierw zajął się sprawami prywatnymi i oddalił panią du Barry.

Agonia była długa, ale król zniósł ją bez najmniejszej skargi. ''Wielkie były moje przewiny, a kara za nie – bardzo krótka'' – mówił. Pokryte strupami ciało było zwilżane wodą święconą, ale wydzielało taki odór, że służba i księża uciekali. Majaczący władca widział ogień piekielny i wzywał na przemian Boga i swojego spowiednika. Zmarł [[10 maja]] [[1774]] r. o godzinie 15.30. Miał 64 lata, z których 59 zasiadał na tronie.

Dworzanie natychmiast uciekli i przy ciele monarchy pozostali tylko nieliczni duchowni. Balsamowanie ciała uznano za niemożliwe i zbyt niebezpieczne, więc zwłoki owinięto w nasycone aromatem prześcieradła i zamknięto w dwóch ołowianych trumnach wypełnionych otrębami. [[12 maja]] po zachodzie słońca trumna z ciałem Ludwika XV opuściła Wersal w zwykłej karocy. Eskortowały ją dwa powozy, 20 paziów i 50 gwardzistów na koniach. Zainteresowanie pochodem było niewielkie. Nieliczni zgromadzeni krzyczeli ''Na łów! Na łów!'' lub ''To dopiero rozkosz, miłe panie'', czyniąc aluzje do upodobań króla.

* [[Louise Julie de Mailly-Nesle]]([[1710]]-[[1751]])

* [[Pauline-Félicité de Mailly]], markiza de Vintimille ([[1712]]-[[1741]]), miał z nią dzieci:

** Karol Emanuel Maria Magdelon de Vintimille, le Demi Louis ([[2 września]] [[1741]] – [[14 lutego]] [[1814]]), markiz du Luc

* Diane-Adélaïde de Mailly, księżna de Lauraguais ([[1713]]-[[1760]])

* Marie-Anne de Mailly, markiza de La Tournelle, księżna de Châteauroux ([[1717]]–[[1744]]1717–1744)

* [[Madame Pompadour|Jeanne Antoinette Poisson, markiza de Pompadour]] ([[1721]]-[[1764]])

* [[Madame du Barry|Jeanne Antoinette Bécu, hrabina du Barry]] ([[1743]]-[[1793]])

* Marie-Louise O’Murphy ([[1737]]-[[1815]]), miał z nią dzieci:[[Plik:LudwikXVburbon.JPG|thumb|250px|Ludwik XV]]

** Agata Ludwika de Saint-Antoine de Saint-Andre ([[1754]]-[[1774]]), żona Rene Jeana de La Tour du Pin, markiza de La Charce

* Françoise de Châlus, księżna de Narbonne-Lara ([[1734]]-[[1821]]), miał z nią dzieci:

** Filip de Narbonne-Lara ([[1750]]-[[1834]]), książę de Narbonne-Lara

** Ludwik de Narbonne-Lara ([[1755]]-[[1813]]), hrabia de Narbonne-Lara

* [[Małgorzata Katarzyna Haynault|Marguerite Catherine Haynault]], markiza de Montmélas ([[1736]]-[[1823]]), miał z nią dzieci:

** Agnieszka Ludwika de Montreuil ([[1760]]-[[1837]]), żona Gasparda d’Arod, hrabiego de Montmelas

** Anna Ludwika de La Reale ([[1762]]-[[1831]]), żona Gabriela, hrabiego de Geslin

* [[Lucie Madeleine d'Estaing]] ([[1743]]-[[1826]]), miał z nią dzieci:

** Agnieszka Łucja d’Auguste ([[1761]]-[[1822]]), żona Karola, markiza de Boysseulh

** Afrodyta Łucja d’Auguste ([[1763]]-[[1819]]), żona Ludwika Juliusza, hrabiego de Boysseulh

* Anne Couffier de Romans, baronowa de Meilly-Coulonge ([[1737]]-[[1808]]), miał z nią dzieci:

** Ludwik Aimé de Bourbon, l’Abbé de Bourbon ([[1762]]-[[1787]]), legitymizowany w 1762 r.

* Louise Jeanne Tiercelin de La Colleterie, nazywana ''Madame de Bonneval'' ([[1746]]-[[1779]]), miał z nią dzieci:

** Benoit Ludwik le Duc, l’Abbé le Duc ([[1764]] – prz. [[1837]]), ksiądz

* Irène du Buisson de Longpré (? -[[1767]]), miał z nią dzieci:

** Julia Maria Franciszka Filleul ([[1751]]-[[1822]]), żona Abla Franciszka Poisson, markiza de Vandieres, de Marigny i de Menars oraz Franciszka de La Cropte, markiza de Bourzac

* Catherine Éléonore Bénard ([[1740]]-[[1769]]), miał z nią dzieci:

** Adelajda Ludwika Franciszka de Saint-Germain ([[1769]]-[[1850]]), żona Jeana Pierre’a Bachasson, hrabiego de Montalivet

* Marie Thérèse Françoise Boisselet ([[1731]]-[[1800]]), miał z nią dzieci:

** [[Charles Louis Cadet de Gassicourt|Karol Ludwik Klaudiusz Cadet de Gassicourt]] ([[23 stycznia]] [[1769]] – [[21 listopada]] [[1821]])

** Antoni ([[1735]]-[[1765]]), hrabia de Horn

** Emilia Adelajda Filleul (zm. po [[1802]]), żona Alexandre’a, hrabiego de Flahaut de Billarderie oraz Jose de Souza

{| class="wikitable" style="background:000000; font-size:85%; text-align:center"

[[Elżbieta Burbon (1602–1644)|Elżbieta Burbon]]<br />(1602-1644)<br />

[[Maria Teresa HiszpańskaAustriaczka (królowa Francji)|Maria Teresa Habsburg]]<br />(1638-1683)

[[Maria Anna Wiktoria Bawarska (1660-1690)|Maria Anna Bawarska]]<br />(1660-1690)<br />

[[Maria Anna Orleańska]]<br />(1669-1728)<br />

'''Ludwik XV Burbon (1710-1774), ''król Francji'''''