Wersja z 16:05, 3 lip 2015 edytuj Pilot Pirx (dyskusja \| edycje) 17 622 edycje link do 'terytoria mandatowe' ← poprzednia edycja		Wersja z 16:05, 27 maj 2016 edytuj anuluj edycję WTM (dyskusja \| edycje) Redaktorzy, Administratorzy 152 910 edycji →‎Rys historyczny: WP:SK+Bn następna edycja →
Linia 7: == Rys historyczny == Pierwszego plebiscytu w znaczeniu współczesnym dokonano we Francji republikańskiej gdzie po raz pierwszy obywatele stali się równi i uzyskali suwerenność, a więc prawo wyrażania swej woli. Zasady i podstawy ideowe pierwszego plebiscytu na podstawie myśli [[Jean-Jacques Rousseau\|J.-J. Rousseau]] przygotował w 1791 r. [[Jakub Menou]] odpowiedzialny za jego ideologiczną podbudowę. Przyjął on zasadę że władza pochodzi od ludu zaś legalna zmiana suwerenności terytorium może nastąpić za zgodą ludności go zamieszkującej. W połowie XIX wieku za sprawą wykładowcy z Turynu [[Mancini (rodzina)\|Stanislao Pasquale Manciniego]] (1817-1888) głównym czynnikiem decydującym i branym pod uwagę stał się naród mający prawo do samostanowienia. Odtąd uprawnionymi do głosowania w plebiscycie, zależnie od sytuacji, byli mieszkańcy terytorium lub naród zamieszkujący określone terytorium (różnica o znaczeniu propagandowym). Pierwszy nowożytny plebiscyt (1791) pozwolił przyłączyć do Francji Avignon oraz [[hrabstwo Venaissin]]. Następne odbyły się po zajęciu przez francuskie wojska Sabaudii (1792) oraz Nicei (1793). Prawo do głosowania w plebiscytach w Belgii (1792) oraz Nadrenii (1793) zyskali wyłącznie zwolennicy rewolucji. Kolejne plebiscyty zainicjowane przez [[Camillo Cavour]]a pozwoliły zjednoczyć kilka prowincji włoskich. W 1859 r. plebiscyty przeprowadzono w Toskanii i Emilii. W Centralnych Włoszech oraz w Neapolu i Umbrii plebiscyty odbyły się w roku 1860. Plebiscyt w Wenecji odbył się w 1866 zaś w Rzymie w roku 1870. Z plebiscytów włoskich wyłączeni byli przeciwnicy polityczni, mniejszości narodowe oraz chłopi i robotnicy. Głosowania w większości były jawne, odbywały się pod kontrolą specjalnych urzędników oraz księdza jako przewodniczącego komisji, objęły arystokrację oraz mieszczan płacących podatki. W centralnych Włoszech 1859 r. po raz pierwszy wprowadzono kartę do głosowania i umożliwiono głosowanie tajne. 24 marca 1860 r. zasady plebiscytu zostały wpisane do międzynarodowego traktatu między Francją a Sardynią. Następne plebiscyty o charakterze międzynarodowym objęły Wyspy Jońskie (1863), Szlezwik (1866), Wenecję (1866) oraz wyspę św. Bartłomieja (1877). W trakcie i po [[I wojna światowa\|I wojnie światowej]] chętnie szermowano zasadą samostanowienia narodów, niemniej w praktyce naczelną zasadą działania poszczególnych rządów były siła i własne interesy gospodarcze. Dotychczasowe [[terytoria mandatowe\|kolonie]] zmieniły jedynie właścicieli zaś przeprowadzone w Europie plebiscyty posłużyły jako wygodne uzasadnienie działań państw rozgrywających. Legalność działań zapewnił traktat Wersalski. Artykuły 32-34 ustanowiły plebiscyt w okręgach [[Eupen ~~oraz~~i ~~Malmédy~~Malmedy]] (pogranicze niemiecko-belgijskie), art. 48 i 50 zarządziły plebiscyt w zagłębiu Saary (13 stycznia 1935), art. 88 [[Plebiscyt na Górnym Śląsku]], art. 94-97 [[Plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu]], art. 109-110 w południowym Szlezwiku (14 marca 1920). Ponadto uzupełniający traktat Saint Germain-en-Laye zawarty z Austrią na podstawie art. 49-50 przewidywał plebiscyt w południowej Karyntii. Jego uzupełniający dokument z Wenecji (13 października 1921) podpisany przez Austrię i Węgry zarządzał plebiscyt w [[Sopron]]ie (austr. Ödenburg). Decyzją Rady Najwyższej [[Konferencja pokojowa w Paryżu (1919)\|paryskiej Konferencji Pokojowej]] z 27 września 1919 roku zapowiedziano plebiscyty w Spiszu, na Orawie oraz na [[Śląsk Cieszyński\|Śląsku Cieszyńskim]] -– ten, ze względu na rozwój sytuacji politycznej został odwołany (zobacz więcej: [[polsko-czechosłowackie konflikty graniczne]]). Powyższe plebiscyty przeprowadzono na terenach przegranych uczestników I wojny światowej czyli [[Austro-Węgry\|monarchii austro-węgierskiej]] oraz [[Cesarstwo Niemieckie\|Cesarstwa Niemieckiego]]. [[Rosja\|Rosji]] ogarniętej rewolucją październikową nikt nie brał pod uwagę. Polsce w zamian za rezygnację ze Śląska proponowano znaczne nabytki na terytorium Rosji w tym [[Litwa\|Litwę]] i [[Kurlandia\|Kurlandię]]<ref>po raz pierwszy jeszcze podczas prac komisji House'a, 20 marca 1918 r. (Masnyk, str. 23)</ref>. Niemcy również nie interesowali się zasadą samostanowienia. Chcąc zachować terytorium (także zajęte podczas wojny) chcieli utworzyć odrębne państwa, formalnie odrębne od Rzeszy i tym samym niepodlegające regulacjom Konferencji Pokojowej, po uspokojeniu się sytuacji miały wrócić do Rzeszy. W styczniu 1919 r. rozważano koncepcją Augusta Winniga, generalnego pełnomocnika rządu Rzeszy dla Prus Wschodnich i Zachodnich, według której z Prus Wschodnich, części Prus Zachodnich oraz Litwy, Kurlandii i Inflant miano utworzyć Oststaat. Wcześniej (koniec 1918 r.) nadprezydent Prus Wschodnich Adolf von Batocki-Friebe chciał utworzyć państwo obejmujące [[Śląsk]] i Poznańskie<ref>Masnyk, str 41</ref>. ▼ Plebiscyty ustanowione traktatem wersalskim odbywały się wśród ludności systematycznie wynaradawianej i w większości przy obecności dotychczasowej administracji co w dużym stopniu sankcjonowało wcześniej dokonane podboje. Po plebiscycie nie dokonywano proporcjonalnego podziału terytorium oraz nie umożliwiano przesiedleń co powodowało że część ludności pozostawała pod obcą administracją. Niosło to za sobą różnego rodzaju niebezpieczeństwa. Podczas rozważań prowadzonych przez ''Parlament des Deutschen Osten'' (maj 1919) twierdzono że zamiast podziału Śląska lepiej oddać go w całości, bowiem zwarci i zorganizowani Niemcy szybko będą mogli przystąpić do skutecznego sabotowania Polski, słabo skleconej i mało odpornej.▼ ▲Powyższe plebiscyty przeprowadzono na terenach przegranych uczestników I wojny światowej, czyli [[Austro-Węgry\|monarchii austro-węgierskiej]] oraz [[Cesarstwo Niemieckie\|Cesarstwa Niemieckiego]]. [[Rosja\|Rosji]] ogarniętej rewolucją październikową nikt nie brał pod uwagę. Polsce w zamian za rezygnację ze Śląska proponowano znaczne nabytki na terytorium Rosji w tym [[Litwa\|Litwę]] i [[Kurlandia\|Kurlandię]]<ref>poPo raz pierwszy jeszcze podczas prac komisji ~~House'a~~House’a, 20 marca 1918 r. (Masnyk, ~~str~~s. 23).</ref>. Niemcy również nie interesowali się zasadą samostanowienia. Chcąc zachować terytorium (także zajęte podczas wojny) chcieli utworzyć odrębne państwa, formalnie odrębne od Rzeszy i tym samym niepodlegające regulacjom Konferencji Pokojowej, po uspokojeniu się sytuacji miały wrócić do Rzeszy. W styczniu 1919 r. rozważano koncepcją Augusta Winniga, generalnego pełnomocnika rządu Rzeszy dla Prus Wschodnich i Zachodnich, według której z Prus Wschodnich, części Prus Zachodnich oraz Litwy, Kurlandii i Inflant miano utworzyć Oststaat. Wcześniej (koniec 1918 r.) nadprezydent Prus Wschodnich Adolf von Batocki-Friebe chciał utworzyć państwo obejmujące [[Śląsk]] i Poznańskie<ref>Masnyk, str 41.</ref>. Po drugiej wojnie światowej przeprowadzono plebiscyt w Europie np. w [[Protektorat Saary\|Protektoracie Saary]] 23 października 1955, w którym 67,7 % opowiedziało się przeciwko przekazaniu obszaru pod protektorat EWWiS.▼ ▲Plebiscyty ustanowione traktatem wersalskim odbywały się wśród ludności systematycznie wynaradawianej i w większości przy obecności dotychczasowej administracji co w dużym stopniu sankcjonowało wcześniej dokonane podboje. Po plebiscycie nie dokonywano proporcjonalnego podziału terytorium oraz nie umożliwiano przesiedleń co powodowało że część ludności pozostawała pod obcą administracją. Niosło to za sobą różnego rodzaju niebezpieczeństwa. Podczas rozważań prowadzonych przez ''Parlament des Deutschen Osten'' (maj 1919) twierdzono że zamiast podziału Śląska lepiej oddać go w całości, bowiem zwarci i zorganizowani Niemcy szybko będą mogli przystąpić do skutecznego sabotowania Polski, słabo skleconej i mało odpornej. ▲Po drugiej wojnie światowej przeprowadzono plebiscyt w Europie np. w [[Protektorat Saary\|Protektoracie Saary]] 23 października 1955, w którym 67,7 % opowiedziało się przeciwko przekazaniu obszaru pod protektorat EWWiS. W 2014 przeprowadzono [[Referendum na Krymie w 2014 roku\|referendum na Krymie]] (nieuznawane przez Ukrainę). Za pewną formę plebiscytów są uznawane referenda niepodległościowe (np. 19 maja 1991 w [[Chorwacja\|Chorwacji]], 30 października 1995 w [[Quebec]]u, [[Referendum niepodległościowe w Sudanie Południowym\|w styczniu 2011 w Sudanie Południowym]] czy [[Referendum niepodległościowe w Szkocji (2014)\|referendum niepodległościowe w Szkocji z 2014 roku]]). == Zobacz też ==

Plebiscyt terytorialny: Różnice pomiędzy wersjami