Wikipedia

Klon zwyczajny: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
szablon
m drobne redakcyjne
Linia 22:
| wikispecies = Acer platanoides
}}
'''Klon zwyczajny, klon pospolity''' (''Acer platanoides'' [[Karol Linneusz|L.]]) – [[Gatunek (biologia)|gatunek]] rośliny z rodziny [[Mydleńcowate|mydleńcowatych]] (''Sapindaceae'' Juss.){{r|tpl}}. Występuje naturalnie w [[Europa Środkowa|Europie Środkowej]] i [[Europa Wschodnia|Wschodniej]], na [[Bałkany|Bałkanach]] oraz [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukazie]]{{r|linnaeus}}. W [[Polska|Polsce]] jest najpospolitszy z krajowych gatunków swego rodzaju{{r|zajac}}. Jest powszechnie sadzony jako drzewo ozdobne w parkach i ogrodach ze względu na jego pokrój oraz wysoką tolerancję na ubogie podłoże i zanieczyszczenia środowiska{{r|woodlandtrust}}. Do [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]] został sprowadzony w XVIII wieku, lecz obecnie uważany jest tam za [[gatunek inwazyjny]]{{r|nps}}. Jego uprawa jest prawnie zakazana w stanach [[New Hampshire]]{{r|nhda}} i [[Massachusetts]]{{r|vt}}{{r|gobotany}}.
 
== Rozmieszczenie geograficzne ==
[[Plik:Moosburg Gaisrueckenstrasse 30 Untergoeriach Ahorn 02112014 457.jpg|left|240px|thumb|Klon zwyczajny jesienią ([[Karyntia]], Austria)]]
Rośnie naturalnie w [[Europa Środkowa|Europie Środkowej]] i [[Europa Wschodnia|Wschodniej]], na [[Bałkany|Bałkanach]] oraz [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukazie]] – jego zasięg występowania rozciąga się od [[Pireneje|Pirenejów]] na zachodzie po [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukaz]] i europejską część [[Rosja|Rosji]] na wschodzie oraz od południowej części [[Półwysep Fennoskandzki|Półwyspu Fennoskandzkiego]] na północy po [[Włochy]] i [[Grecja|Grecję]] na południu{{r|linnaeus}}. Został zaobserwowany w takich państwach jak [[Hiszpania]], [[Francja]], [[Włochy]], [[Szwajcaria]], [[Austria]], [[Belgia]], [[Luksemburg]]u, [[Niemcy]], [[Polska]], [[Dania]], [[Norwegia]], [[Szwecja]], [[Finlandia]], [[Estonia]], [[Łotwa]], [[Litwa]], [[Białoruś]], [[Ukraina]], [[Czechy]], [[Słowacja]], [[Węgry]], kraje byłej [[Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii|Jugosławii]], [[Albania]], [[Rumunia]], [[Bułgaria]], [[Grecja]], [[Rosja]] (jej europejska część, a także [[Przedkaukazie]] i [[Dagestan]]), [[Gruzja]], [[Armenia]], [[Azerbejdżan]], [[Iran]], [[Afganistan]], [[Kirgistan]] oraz [[Tadżykistan]]{{r|ars-grin1}}{{r|turok}}{{r|skoven}}. Ponadto został rozprzestrzeniony przez człowieka poza naturalne granice swoje zasięgu – w XVII wieku został sprowadzony do [[Anglia|Anglii]]{{r|woodlandtrust}}, a stamtąd w XVIII wieku do [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]]{{r|nps}}. Obecnie uważany jest tam za [[gatunek inwazyjny]]{{r|nps}}. Jego uprawa jest prawnie zakazana w stanach [[New Hampshire]]{{r|nhda}} i [[Massachusetts]]{{r|vt}}{{r|gobotany}}.
 
W Polsce występuje powszechnie na całym niżu i w niższych położeniach górskich na terenie całego kraju{{r|zajac}}. We Włoszech został zaobserwowany we wszystkich regionach z wyjątkiem [[Apulia|Apulii]] i [[Sardynia|Sardynii]]{{r|actaplantarum}}. We Francji został odnotowany we wszystkich departamentach, z wyjątkiem [[Korsyka Południowa|Korsyki Południowej]], [[Górna Korsyka|Górnej Korsyki]] oraz [[Lot i Garonna|Lot i Garonny]]{{r|inpn}}, natomiast według innych źródeł w całej Francji oprócz departamentów [[Loara Atlantycka]], [[Morbihan]] i [[Pireneje Wschodnie]], ale jego występowanie ogranicza się głównie do wschodnich regionów kraju{{r|telabotanica}}. W Szwajcarii występuje powszechnie w górach [[Jura (góry)|Jura]] i na [[Wyżyna Szwajcarska|Wyżynie Szwajcarskiej]], natomiast rośnie sporadycznie w Alpach{{r|infoflora}}. W Danii rośnie między innymi w [[Półwysep Jutlandzki|Jutlandii]] i na [[Bornholm]]ie{{r|skoven}}.
Linia 35:
[[Plik:Acer platanoides fruit kz.jpg|left|240px|thumb|Owoce – [[skrzydlak]]i rozpostarte pod kątem około 180°]]
[[Plik:Acer platanoides in autumn colors.JPG|thumb|Klon zwyczajny jesienią (Polska)]]
 
; Pokrój: [[Drzewo]] zrzucające liście na zimę{{r|nps}}. Dorasta do około 18–27 m wysokości{{r|nps}}{{r|nhda}} (a według niektórych źródeł do 30 m{{r|drzewapolski}}) i 12 m szerokości{{r|nhda}} (według niektórych źródeł do 20 m{{r|larousse}}). Najwyższy w Europie klon zwyczajny rośnie w [[Puszcza Białowieska|Puszczy Białowieskiej]] – mierzy ponad 37 metrów{{r|monumentaltrees}}. Pokrój jest rozłożysty, o okrągławej lub parasolowatej [[Korona drzewa|koronie]]{{r|pgl}}. [[Pień]] jest regularny i dobrze wyrośnięty{{r|itd}}. [[Kora]] jest cienka, u młodych roślin jest czerwonawo-brązowa{{r|itd}}, później ma czarną{{r|nps}}, a według innych źródeł szarą barwę{{r|woodlandtrust}}, początkowo jest gładka, ale w wiekiem staje się pomarszczona{{r|nps}} i wzdłużnie popękana{{r|infoflora}}. [[Korzeń|Korzenie]] są często powierzchniowe{{r|vt}}, system korzeniowy jest duży i wytrzymały{{r|actaplantarum}}. ▼
==== Pokrój ====
; [[Drewno (botanika)|Drewno]]: Drewno klonu pospolitego jest ciemniejsze do drewna [[Klon jawor|jaworu]] i jaśniejsze od drewna [[Klon polny|klonu polnego]]{{r|itd}}. Jest twarde{{r|woodlandtrust}}, sprężyste, o dobrych właściwościach na zginanie i odporne na ściskanie bardziej niż drewno jaworu{{r|itd}}. Ma kremową{{r|woodlandtrust}}, nieco czerwonawą barwę. Nie ma [[Drewno twardzielowe|twardzieli]]. [[Rdzeń pnia]] jest promienisty, mało wyraźny, przyrosty często mają przebieg falisty. Drewno jest wytrzymałe, lecz mniej trwałe niż u jaworu{{r|itd}}. ▼
▲; Pokrój: [[Drzewo]] zrzucające liście na zimę{{r|nps}}. Dorasta do około 18–27 m wysokości{{r|nps}}{{r|nhda}} (a według niektórych źródeł do 30 m{{r|drzewapolski}}) i 12 m szerokości{{r|nhda}} (według niektórych źródeł do 20 m{{r|larousse}}). Najwyższy w Europie klon zwyczajny rośnie w [[Puszcza Białowieska|Puszczy Białowieskiej]] – mierzy ponad 37 metrów{{r|monumentaltrees}}. Pokrój jest rozłożysty, o okrągławej lub parasolowatej [[Korona drzewa|koronie]]{{r|pgl}}. [[Pień]] jest regularny i dobrze wyrośnięty{{r|itd}}. [[Kora]] jest cienka, u młodych roślin jest czerwonawo-brązowa{{r|itd}}, później ma czarną{{r|nps}}, a według innych źródeł szarą barwę{{r|woodlandtrust}}, początkowo jest gładka, ale w wiekiem staje się pomarszczona{{r|nps}} i wzdłużnie popękana{{r|infoflora}}. [[Korzeń|Korzenie]] są często powierzchniowe{{r|vt}}, system korzeniowy jest duży i wytrzymały{{r|actaplantarum}}.
; [[Pęd (botanika)|Pędy]]: Gałęzie są grube i mają brązową barwę{{r|gisd}}. Młodsze pędy są gładkie. Mają oliwkowozieloną barwę{{r|nhda}}, z białymi plamkami{{r|woodlandtrust}}. [[Pąk]]i rozwijają się na szczytach pędów, są zaokrąglone, gładkie{{r|nhda}}, mają czerwonobrązową barwę z zielonymi plamkami u podstawy, są drobno orzęsione na brzegach{{r|actaplantarum}}. ▼
 
; [[Liść|Liście]]: Naprzeciwległe{{r|infoflora}}, dłoniasto-klapowane{{r|nps}}, 5- lub 7-klapowane, z ostrymi wierzchołkami{{r|drzewapolski}}. Blaszka liściowa jest ząbkowana na brzegu{{r|nps}}. Wcięcia między klapami są zaokrąglone{{r|itd}}. Mają ciemnozielony kolor{{r|nps}}, od spodu są nieco bledsze{{r|gisd}} i błyszczące{{r|telabotanica}}. Jesienią przebarwiają się na żółto{{r|nps}}, czasami na pomarańczowo lub czerwono{{r|woodlandtrust}}{{r|larousse}}. Są szersze między bokami niż od nasady do wierzchołka{{r|nps}}. Mierzą do 15 cm długości{{r|larousse}} i 10–18 cm szerokości{{r|nhda}}. Na spodniej powierzchni występują kępki włosków{{r|itd}}. Osadzone są na długich i cienkich ogonkach liściowych{{r|drzewapolski}}{{r|larousse}}, maczugowato zgrubiałych{{r|pgl}}, mają różowożółtą{{r|larousse}}, a według innych źródeł czerwonawą barwę{{r|actaplantarum}}. Po ich przerwaniu wycieka mleczny sok{{r|nps}}. ▼
==== [[Drewno (botanika)|Drewno]] ====
; [[Kwiat]]y: Niepozorne{{r|pgl}}, zebrane do 30{{r|woodlandtrust}} w [[Baldachogrono|baldachogrona]]{{r|drzewapolski}}, są wzniesione ku górze{{r|pgl}}, rozgałęzione, prawie siedzące{{r|telabotanica}}. [[Kielich (botanika)|Działki kielicha]] są bezwłose{{r|telabotanica}}, nietrwałe{{r|infoflora}}. [[Korona kwiatu|Płatków]] jest 5{{r|infoflora}}, są nagie{{r|telabotanica}}, mają żółtozieloną barwę{{r|nps}}. Mają 8 nagich [[Pręcik (botanika)|pręcików]]{{r|actaplantarum}}{{r|telabotanica}}, wyrastających z mięsistego [[Dno kwiatowe|dna kwiatowego]]{{r|infoflora}}. [[Kwiat słupkowy|Kwiaty żeńskie]] rozwijają się w skrzydlate owoce{{r|woodlandtrust}}. ▼
▲; [[Drewno (botanika)|Drewno]]: Drewno klonu pospolitego jest ciemniejsze do drewna [[Klon jawor|jaworu]] i jaśniejsze od drewna [[Klon polny|klonu polnego]]{{r|itd}}. Jest twarde{{r|woodlandtrust}}, sprężyste, o dobrych właściwościach na zginanie i odporne na ściskanie bardziej niż drewno jaworu{{r|itd}}. Ma kremową{{r|woodlandtrust}}, nieco czerwonawą barwę. Nie ma [[Drewno twardzielowe|twardzieli]]. [[Rdzeń pnia]] jest promienisty, mało wyraźny, przyrosty często mają przebieg falisty. Drewno jest wytrzymałe, lecz mniej trwałe niż u jaworu{{r|itd}}.
; [[Owoc]]e: Składające się z dwóch [[skrzydlak]]ów (ulistnionych orzeszków), są szeroko rozwarte{{r|drzewapolski}}, do około 180°{{r|nps}}, są płaskie, gładkie i bezwłose{{r|telabotanica}}. Początkowo mają żółtozielony kolor, często z różowym odcieniem, później przebarwiają się na beżowo kiedy dojrzeją{{r|larousse}}. Osadzone są na [[szypułka]]ch{{r|actaplantarum}}. Mierzą do 5 cm długości{{r|drzewapolski}}. ▼
 
; Gatunki podobne: Roślina jest podobna do [[Klon jawor|klonu jaworu]] (''A. pseudoplatanus'') oraz do [[Klon polny|klonu polnego]] (''A. campestre''). Różni się od nich indywidualnymi [[pąk]]ami, które mają zieloną i czerwoną barwę{{r|woodlandtrust}}. Ponadto od jaworu różni się liśćmi – cienką blaszką liściową oraz bardziej szpiczastymi wierzchołkami (stąd jego niemiecka nazwa ''Spitzahorn''). Różnią się także owocami – u jaworu skrzydlaki ustawione są pod mniejszym kątem. Klon zwyczajny spokrewniony jest też z [[Klon cukrowy|klonem cukrowym]] (''Acer saccharum''), który zamiast soku mlecznego zawiera sok z dużą zawartością cukru, z którego wytwarza się [[syrop klonowy]]{{r|itd}}.▼
==== [[Pęd (botanika)|Pędy]] ====
▲; [[Pęd (botanika)|Pędy]]: Gałęzie są grube i mają brązową barwę{{r|gisd}}. Młodsze pędy są gładkie. Mają oliwkowozieloną barwę{{r|nhda}}, z białymi plamkami{{r|woodlandtrust}}. [[Pąk]]i rozwijają się na szczytach pędów, są zaokrąglone, gładkie{{r|nhda}}, mają czerwonobrązową barwę z zielonymi plamkami u podstawy, są drobno orzęsione na brzegach{{r|actaplantarum}}.
 
==== [[Liść|Liście]] ====
▲; [[Liść|Liście]]: Naprzeciwległe{{r|infoflora}}, dłoniasto-klapowane{{r|nps}}, 5- lub 7-klapowane, z ostrymi wierzchołkami{{r|drzewapolski}}. Blaszka liściowa jest ząbkowana na brzegu{{r|nps}}. Wcięcia między klapami są zaokrąglone{{r|itd}}. Mają ciemnozielony kolor{{r|nps}}, od spodu są nieco bledsze{{r|gisd}} i błyszczące{{r|telabotanica}}. Jesienią przebarwiają się na żółto{{r|nps}}, czasami na pomarańczowo lub czerwono{{r|woodlandtrust}}{{r|larousse}}. Są szersze między bokami niż od nasady do wierzchołka{{r|nps}}. Mierzą do 15 cm długości{{r|larousse}} i 10–18 cm szerokości{{r|nhda}}. Na spodniej powierzchni występują kępki włosków{{r|itd}}. Osadzone są na długich i cienkich ogonkach liściowych{{r|drzewapolski}}{{r|larousse}}, maczugowato zgrubiałych{{r|pgl}}, mają różowożółtą{{r|larousse}}, a według innych źródeł czerwonawą barwę{{r|actaplantarum}}. Po ich przerwaniu wycieka mleczny sok{{r|nps}}.
 
==== [[Kwiat]]y ====
▲; [[Kwiat]]y: Niepozorne{{r|pgl}}, zebrane do 30{{r|woodlandtrust}} w [[Baldachogrono|baldachogrona]]{{r|drzewapolski}}, są wzniesione ku górze{{r|pgl}}, rozgałęzione, prawie siedzące{{r|telabotanica}}. [[Kielich (botanika)|Działki kielicha]] są bezwłose{{r|telabotanica}}, nietrwałe{{r|infoflora}}. [[Korona kwiatu|Płatków]] jest 5{{r|infoflora}}, są nagie{{r|telabotanica}}, mają żółtozieloną barwę{{r|nps}}. Mają 8 nagich [[Pręcik (botanika)|pręcików]]{{r|actaplantarum}}{{r|telabotanica}}, wyrastających z mięsistego [[Dno kwiatowe|dna kwiatowego]]{{r|infoflora}}. [[Kwiat słupkowy|Kwiaty żeńskie]] rozwijają się w skrzydlate owoce{{r|woodlandtrust}}.
 
==== [[Owoc]]e ====
▲; [[Owoc]]e: Składające się z dwóch [[skrzydlak]]ów (ulistnionych orzeszków), są szeroko rozwarte{{r|drzewapolski}}, do około 180°{{r|nps}}, są płaskie, gładkie i bezwłose{{r|telabotanica}}. Początkowo mają żółtozielony kolor, często z różowym odcieniem, później przebarwiają się na beżowo kiedy dojrzeją{{r|larousse}}. Osadzone są na [[szypułka]]ch{{r|actaplantarum}}. Mierzą do 5 cm długości{{r|drzewapolski}}.
 
=== Gatunki podobne ===
▲; Gatunki podobne: Roślina jest podobna do [[Klon jawor|klonu jaworu]] (''A. pseudoplatanus'') oraz do [[Klon polny|klonu polnego]] (''A. campestre''). Różni się od nich indywidualnymi [[pąk]]ami, które mają zieloną i czerwoną barwę{{r|woodlandtrust}}. Ponadto od jaworu różni się liśćmi – cienką blaszką liściową oraz bardziej szpiczastymi wierzchołkami (stąd jego niemiecka nazwa ''Spitzahorn''). Różnią się także owocami – u jaworu skrzydlaki ustawione są pod mniejszym kątem. Klon zwyczajny spokrewniony jest też z [[Klon cukrowy|klonem cukrowym]] (''Acer saccharum''), który zamiast soku mlecznego zawiera sok z dużą zawartością cukru, z którego wytwarza się [[syrop klonowy]]{{r|itd}}.
 
== Biologia i ekologia ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Klon_zwyczajny”