Styl narodowy: Różnice pomiędzy wersjami

 

=== Styl wiślano-bałtycki, przejściowy i nadwiślański ===

Jedną z propozycji stylu narodowego stał się tzw. [[styl wiślano-bałtycki]] – odmiana [[neogotyk]]u, stosowana głównie w architekturze sakralnej. Koncepcję tę wypracowali w latach 60. i 70. krakowscy badacze [[Władysław Łuszczkiewicz]] i [[Józef Łepkowski]] w oparciu o przekonanie o wspólnych cechach gotyku Pomorza i ziem polskich. Łuszczkiewicz postulował badanie polskich zabytków i uważał, że współczesna architektura powinna odrodzić się na bazie rodzimej odmiany stylów średniowiecznych. Podobne idee propagował Łepkowski, pisząc: ''Tylko długie studiowanie zabytków na stumilowej przestrzeni od Marienburga przez Litwę, Płockie, Wielkopolskę, Wiślicę, aż po Przeworsk, w jedną ujęte całość zgromadzić by mogło wzory na odbudowanie naszej starej szkoły''<ref>J. Łepkowski, ''Sztuka. Zarys jej dziejów...'', Kraków 1872, s. 157–160. Za: K. Stefański, ''Polska architektura sakralna w poszukiwaniu stylu narodowego'', Łódź 2002, s. 25.</ref>. Koncepcje tych badaczy przyniosły jednak znaczny odzew z pewnym opóźnieniem i przede wszystkim w [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwie Polskim]].

 

W latach 80. problematyką odrodzenia architektury polskiej – zwłaszcza sakralnej – zajmowali się [[Karol Matuszewski]] i [[Franciszek Ksawery Martynowski]]. Pierwszy z nich propagował styl wiślano-bałtycki, który wówczas zdobywał już znaczną popularność w Kongresówce. Nie brakowało także krytyków tej koncepcji; byli nimi m.in. wspomniany już Martynowski czy [[Zygmunt Kiślański]]. W tym samym czasie głos zabrał Łuszczkiewicz, prezentując wnioski ze swoich badań nad małopolskim gotykiem. Stwierdził wówczas – tym samym zaprzeczając wcześniej prezentowanym poglądom – że nie można wiązać ze sobą gotyku małopolskiego i pomorskiego<ref>W.Łuszczkiewicz, ''Pionierowie gotycyzmu w Polsce. Architektura cysterska i wpływ jej pomników na gotycyzm krakowski XIV wieku'', "Ateneum", 1882, t. II; W. Łuszczkiewicz, ''Czy można konstrukcyę kościołów gotyckich krakowskich XIV wieku uważać za cechę specyalną ostrołuku w Polsce?'' [w:] ''Pamiętnik pierwszego Zjazdu Historycznego Polskiego imienia Jana Długosza'', Kraków 1887, s. 53. Za: K. Stefański, ''Polska architektura sakralna w poszukiwaniu stylu narodowego'', Łódź 2002, s. 34.</ref>. Pisał: ''Powierzchowność badacza sprzed lat spowodowała połączenie budowli ostrołukowych XIV stulecia Pomorza, Prus, Brandenburgii z budowlami Małopolski w jeden styl, bądź odcień stylowy, "wiślano-bałtycki"''<ref>W.Łuszczkiewicz, ''Kilka słów o naszem budownictwie w epoce ostrołukowej i jego cechach charakterystycznych'', PT, 1887. Za: K. Stefański, ''Polska architektura sakralna w poszukiwaniu stylu narodowego'', Łódź 2002, s. 61.</ref>.

[[Plik:Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Warszawie 2016.jpg|thumb|left|Oskar Sosnowski, [[Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Warszawie|kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny]], po 1911, Warszawa. Przykład poszukiwania stylu narodowego bez dekoracji, ale w oparciu o wzorce zaczerpnięte ze stylów historycznych Polski]]

[[Plik:Warszawa, Kościół Najświętszego Zbawiciela - 13.05.2009 r..JPG|thumb|Kościół Zbawiciela w Warszawie, Stefan Szyller 1901-1903. Przykład poszukiwania stylu narodowego przy użyciu form polskiego renesansu]]

Istotnym wydarzeniem na drodze popularyzacji koncepcji stylu wiślano-bałtyckiego był konkurs na projekt [[Bazylika katedralna Świętych Michała i Floriana w Warszawie|warszawskiego kościoła św. Floriana]], ogłoszony w 1886 roku. Już w jego regulaminie określono, że ''styl budowy ma być ostro-łuczny w odcieniu tak zwanym wiślano-bałtyckim''<ref>Za: K. Stefański, ''Polska architektura sakralna w poszukiwaniu stylu narodowego'', Łódź 2002, s. 46.</ref>. Spośród 25 projektów jury wybrało propozycję [[Józef Pius Dziekoński|Józefa Piusa Dziekońskiego]], zrealizowaną następnie w latach 1888–94. Jak okazało się w praktyce, spektrum wzorców, po które sięgał architekt, było dość szerokie (wzorował się m.in. na wiedeńskim [[Kościół Wotywny w Wiedniu|Votivkirche]] z lat 1856–79) i zdaniem historyka sztuki [[Krzysztof Stefański|Krzysztofa Stefańskiego]] [...] ''ogólnikowe wskazania form "stylu wiślano-bałtyckiego" prowadziły do niekonsekwencji i dowolności w praktycznym wcielaniu jej w życie. W przypadku kościoła św. Floriana prowadziło to do powierzchownego nakładania "rodzimego" detalu ceglanego na katedralny typ świątyni zaczerpnięty z architektury Zachodu''<ref>K. Stefański, ''Polska architektura sakralna w poszukiwaniu stylu narodowego'', Łódź 2002, s. 50.</ref>. Drugą czołową realizacją tego nurtu był kościół Wniebowzięcia NMP w Łodzi, zaprojektowany przez [[Konstanty Wojciechowski (architekt)|Konstantego Wojciechowskiego]]. Oba te budynki mają charakterystyczne cechy dla całego stylu wiślano-bałtyckiego: cegłę, zazwyczaj dwuwieżową fasadę, [[szczyt (budownictwo)|szczyty]] schodkowe, fryzy, [[blanki]].