Zawada (toponim): Różnice pomiędzy wersjami

'''Zawada''', '''Zawady''' -– wczesnośredniowieczna nazwa „obronna" (być może rzekoma ponieważ m.in. z powodu postępu w metodach [[datowanie|datowania]] obecnie próby określenia pierwotnego znaczenia wymagają rewizji<ref>Elżbieta Kowalczyk 2000, [http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=3909 Momenty geograficzne państwa Bolesława Chrobrego. Na styku historii i archeologii], [[Kwartalnik Historyczny]] R. 107 nr 2 (2000) s.42</ref> i są dyskutowane<ref>'' [http://nauka-polska.pl/dhtml/raporty/praceBadawcze?rtype=opis&objectId=68708&lang=pl 'Nazwy obronne' Słup, Samborza i '''Zawada''' a zagadnienie obrony stałej ziem polskich w średniowieczu''] prof dr hab. Elżbieta Krystyna Kowalczyk 1993</ref><ref>''Rzekome wczesnośredniowieczne nazwy obronne w świetle źródeł pisanych, językowych i materialnych (na przykładzie Słupa, Samborzy i '''Zawady''')'' w: Sesja sprawozdawcza Instytutu Archeologii [[Uniwersytet Warszawski|UW]] (streszczenia referatów), [[Warszawa]]-Bocheniec 1991</ref>). Definicje są niejednolite: nazwy takie mogły nosić tereny wyznaczające granice osadnictwa<ref name="jank"/><ref>Pogranicze Śląsko-Małopolskie w średniowieczu, Jerzy Rajman, 1998</ref><ref>Początki Polski: z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e. t. 3 [[Wydawnictwo Naukowe PWN|Państwowe Wydawnictwo Naukowe]] 1964 [[Henryk Łowmiański]]</ref>, być może jest to nazwa o cechach charakterystycznych dla pogranicza<ref>[[Bogusław Gierlach]], 1975, Studia nad archeologią średniowiecznego Mazowsza [[PWN]]</ref>, czy też były to bliżej nie określone przeszkody obronne<ref name="jank"/> według innych źródeł<ref>Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym ziemi wiślickiej. Elżbieta Dąbrowska</ref><ref>[[Tadeusz Wasilewski]], 1981, Poland’s Administrative Structure in Early Piast Times. Castra Ruled by Comités as Centres of Provincesand Territorial Administration, [[Acta Poloniae Historica]]. T. 44 s. 17</ref> mogła to być nazwa osady (por. [[nazwy służebne]]) na przedpolu dużego [[gród|grodu]], umocnienia tej osady<ref>Naród, Kościół, kultura: szkice z historii Polski t. 2, [[Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II|KUL]]</ref>, a być może ma związek z rodzajem przeszkody wodnej, ale obecnie, nie mając pewności czym Zawady były (archeologia jest nauką, która powinna to weryfikować) ani kiedy nazwy tego typu powstały, zbyt ogólne wykorzystywanie ich (np. do odtwarzania granic) jest krytykowane<ref>Kwartalnik historii kultury materialnej, t. 37, cz. 3-4, [[Instytut Archeologii i Etnologii PAN|Instytut Historii Kultury Materialnej]] ([[Polska Akademia Nauk]], 1989)</ref>.

Hipotezy te, jako sprzeczne między sobą, uważa się za niedostatecznie udowodnione (za m.in. [[Jerzy Nalepa]]), a [[toponim]] ten za określenie abstrakcyjne, tak jak współcześnie, nie oznaczające nigdy żadnej konkretnej przeszkody<ref name="jank">Jerzy Jankowski, 1988, Polskie terytoria plemienne w świetle toponimów obronnych</ref> część uznanych historyków, archeologów uważa/uważało ją jednak za nazwę militarną, obronną<ref>[[Onomastica]] t. 39, 1994</ref>. Krytyczne źródła podają, że nazwa ta nigdy nie miała charakteru obronnego ani nie ma nic wspólnego z jakimikolwiek granicami<ref>[[Kwartalnik Historyczny]], t. 105 Towarzystwo Historyczne 1998</ref>, czy też, że raczej nosiły ją [[karczma|karczmy]] lub [[Młyn zbożowy|młyny]]<ref>Kwartalnik historii kultury materialnej, t. 42, [[Instytut Archeologii i Etnologii PAN|Instytut Historii Kultury Materialnej]] ([[Polska Akademia Nauk]], 1994)</ref> - w jęz. staropolskim doszukano się związku wyrazu zawada: z rodzajem tamy lub jazu (występującego często jako część młyna wodnego), najczęściej budowanego z pali wbijanych w dno rzeki - taka konstrukcja przypominała budowanie [[palisada|palisady]] w pobliżu fosy; z drugiej strony także z elementem '''obronnym''' miecza jakim jest jelec.<ref name=staropolski>[[PAN]], IJP, "Słownik Staropolski" Zapowiadanie-Zawity, t. XI z. 3 (71), Kraków 1997, s. 228</ref>.

Nazwa ta spokrewniona jest ze słowem "wada" (poprzez wadzić komuś = przeszkadzać komuś)<ref>[[Aleksander Brückner]] Słownik etymologiczny języka polskiego</ref>, inne pokrewne słowa zobacz: [[Zawada_Zawada (nazwisko)#Znaczenia_i_etymologiaZnaczenia i etymologia|etymologia nazwiska Zawada]]. Obecnie funkcjonuje w języku codziennym w znaczeniu dosłownym: ''przeszkoda terenowa''<ref>''„To, co (...) uniemożliwia swobodne przejście, dojście dokąd”'' Mały słownik języka polskiego [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]] [[Warszawa]] 1995</ref>.

Według K. Kasiske (krytykowanego przez polskich etymologów)<ref>K. Kasiske, za krytycznym opracowaniem jego prac w: „[[Roczniki Historyczne]]”, t. 15, w. 2, [[Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk]], Towarzystwo Miłośników Historii w Poznaniu, [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]] [[Poznań]] [[1946]].</ref> nazwa ta mogła też powstać (np. z zainstnieniemzaistnieniem zjawiska [[hiperpoprawność|hiperpoprawności]]: przejście '''o''' w '''a''') od określeń '''"za wodą"''', '''"zawoda"'''.

== Prace archeologiczne i zabytkowe fortyfikcjefortyfikacje ==

* [[Zawada (gmina Turawa)|Zawada]] (gmina Turawa) - "''Wczesnośredniowieczny gródek palisadowy''" <ref>[[Bogusław Gediga]],

* [[Zawady (gmina Zbuczyn)]] - cmentarzysko szkieletowe, należacenależące do zespołu osadniczego wraz z pobliskim grodziskiem we wsi [[Krzesk-Królowa Niwa]] <ref>dr Joanna Kalaga, 2005, [http://joannakalaga.pradzieje.pl/index.php?option=content&task=view&id=30&Itemid=48 Krzesk-Królowa Niwa, gm. Zbuczyn Poduchowny, pow. siedlecki, woj. mazowieckie, st. 1]</ref>