Kryzys zakładników (Iran): Różnice pomiędzy wersjami

'''Kryzys zakładników''' – kryzys w stosunkach amerykańsko-irańskich, do jakiego doszło po zajęciu ambasady [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]] w [[Teheran|Teheranie]]ie przez grupę kilkuset studentów i wzięciu przez nich wszystkich przebywających w placówce dyplomatycznej jako zakładników. Wydarzenie to miało miejsce dziewięć miesięcy po zwycięstwie [[Irańska rewolucja islamska|rewolucji islamskiej w Iranie]], gdy między siłami biorącymi udział w rewolucji trwała jeszcze walka o władzę.

W 1980 na prezydenta Iranu wybrany został [[Abol Hassan Bani-Sadr|Abol Hasan Bani Sadr]]. Był on przeciwnikiem zajęcia ambasady, jednak jako prezydent nie mógł utrzymywać wcześniejszego stanowiska. Podjął natomiast ze stroną amerykańską rozmowy w sprawie zwolnienia zakładników. Dotychczasowe irańskie warunki, sformowane przez studentów (przyjazd szacha do Iranu, przekazanie państwu irańskiemu jego majątku i przeprosiny ze strony USA za "dawne zbrodnie" popełnione w Iranie) były nie do przyjęcia dla USA. Mediatorem między stronami był, z mandatu ONZ, [[Olof Palme]]. Ogłoszono zawarcie wstępnego porozumienia, które przewidywało m.in. utworzenie komisji pod auspicjami ONZ, która miała zbadać irańskie skargi pod adresem Stanów Zjednoczonych. Jednak 23 lutego 1980 Ruhollah Chomejni stwierdził, że o losie zakładników zadecyduje nowy parlament (wybory były planowane na maj). Porozumienie upadło<ref>M. Axworthy, ''Revolutionary...'', s. 175.</ref>. W marcu Bani Sadr podjął starania o ekstradycję Mohammada Rezy Pahlawiego z [[Panama|Panamy]], dokąd obalony szach udał się w grudniu obawiając się, że zostanie wydany Iranowi, jednak 23 marca 1980 monarcha wyjechał do [[Egipt|Egiptu]]u. Dwa dni później Jimmy Carter przekazał prezydentowi Iranu wiadomość, z której wynikało, że jeśli zakładnicy nie zostaną przejęci z rąk studentów pod kontrolę rządu, a następnie zwolnieni do końca miesiąca, USA podejmie dodatkowe kroki, niemające jednak charakteru zbrojnego. Była to zapowiedź nałożenia na Iran kolejnych sankcji<ref name=":6">M. Axworthy, ''Revolutionary..''., s. 176-177.</ref>.

24 kwietnia 1980 amerykańscy komandosi podjęli próbę odbicia zakładników. Skomplikowany i ryzykowny plan dwudniowej operacji składał się z dwóch części. W pierwszym dniu miało być urządzone prowizoryczne lotnisko na bezludnej pustyni między [[Jazd (miasto)|Jazdem]] i [[Tabas|Tabasem]]em na południowy wschód od Teheranu. Na tym lądowisku, noszącym kryptonim&nbsp;''Desert One'', miały wylądować śmigłowce RH-53D Sea Stallion z lotniskowca&nbsp;[[USS Nimitz (CVN-68)|USS Nimitz]]&nbsp;i samoloty transportowe&nbsp;[[Lockheed C-130 Hercules|C-130]]&nbsp;Hercules. Po nabraniu paliwa z transportowców, śmigłowce z komandosami miały lecieć do następnych prowizorycznych lądowisk w górach otaczających Teheran, pod kryptonimem&nbsp;''Desert 2''. Stamtąd komandosi mieli przedostać się do centrum Teheranu i uwolnić zakładników. Na przeszkodzie w realizacji planu stanęła nieoczekiwana&nbsp;[[burza piaskowa]]. W drodze do pierwszego prowizorycznego lotniska piloci dwóch z ośmiu śmigłowców zabłądzili, a trzeci śmigłowiec zmuszony został do awaryjnego lądowania. Jako że posiadanie sześciu sprawnych śmigłowców zostało ustalone w planach jako niezbędne minimum do kontynuowania misji, operację odwołano. W ręce żołnierzy irańskich wpadło 6 śmigłowców oraz dokumenty dekonspirujące siatkę&nbsp;CIA&nbsp;w&nbsp;Iranie. Ponadto podczas odwrotu ewakuacyjny śmigłowiec startujący z bazy zderzył się z amerykańskim samolotem, w wyniku czego zginęło 3 żołnierzy piechoty morskiej na pokładzie śmigłowca RH-53 i 5 żołnierzy sił powietrznych w C-130<ref name=":6" /><ref name=":7">M. Axworthy, ''Revolutionary...,'' s. 178.</ref>.

Nowe starania na rzecz rozwiązania kryzysu zostały podjęte już po śmierci szacha, który zmarł 27 czerwca 1980 w [[Kair|Kairze]]ze. Współpracownik Chomejnego [[Sadegh Tabatai]] za pośrednictwem rządu [[Republika Federalna Niemiec (1949–1990)|RFN]] skontaktował się z administracją Cartera; 16-18 września miało miejsce spotkanie w [[Bonn]], podczas którego delegacji irańskiej przewodził Tabatai, zaś amerykańskiej - [[Christopher Warren]]. Iran zrezygnował z domagania się przeprosin za dawne interwencje USA w swoje sprawy wewnętrzne, żądał jedynie zobowiązania, że nie dojdzie do nich w przyszłości. Domagał się również zniesienia części sankcji i dostarczenia dostaw wojskowych wartych 50 mln dolarów, które szach zdążył opłacić przed rewolucją. Na ostatni warunek Amerykanie zgodzili się<ref name=":9" />. Z zamrożonych irańskich aktywów wartych 12 mld dolarów USA zwróciły jednak Teheranowi tylko nieco ponad 4 mld<ref name=":10">M. Axworthy, ''Revolutionary...'', s. 204-205.</ref>. Irańska elita polityczna w październiku 1980 była już przekonana, że w sytuacji, gdy kraj prowadził wojnę, kontynuowanie okupacji ambasady przynosiło jedynie szkody wizerunkowe<ref name=":10" />.