Wikipedia

System determinacji płci XY: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
m Wycofano edycje użytkownika 22merlin (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Jacek rybak.
Linia 1:
[[Plik:Types of sex determination.png|thumb|U różnych gatunków wstępują odmiene [[determinacj płci|systemy determinacji płci]]]]'''System determinacji płci XY''' jest [[determinacja płci|systemem determinacji płci]] występującym u ludzi, większości pozostałych ssaków, u niektórych owadów (''Drosophila''<ref name=":2">Gilbert SF., Developmental Biology. 6th edition, [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK9967/ Chromosomal Sex Determination in ''Drosophila''], Sunderland (MA): Sinauer Associates; 2000, dostęp 20.02.2015</ref>) oraz u niektórych roślin (''Ginko''<ref>Elof Axel Carlson, The 7 Sexes: Biology of Sex Determination, Indiana University Press, 2013, s.79</ref>). W Systemie XY płeć osobnika jest determinowana przez parę [[chromosom płci|chromosomów płci]] (genosomy). Samice posiadają dwa identyczne chromosomy płci (XX) i są nazywane [[płeć homogametyczna|płcią homogametyczną]], natomiast samce posiadają dwa różne chromosomy płci (XY) i są nazywane [[płeć hterogametyczna|płcią heterogametyczną]]<ref name=":1">[http://www.nature.com/scitable/topicpage/the-sex-of-offspring-is-determined-by-6524953 The Sex of Offspring Is Determined by Particular Chromosomes], nature.com, dostęp 20.02.2015</ref><ref>Gilbert SF., Developmental Biology. 6th edition, [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK9967/ Chromosomal Sex Determination in Mammals], Sunderland (MA): Sinauer Associates; 2000, dostęp 20.02.2015</ref>.
 
System determinacji płci XY jest odwrotnością [[system determinacji płci ZW|systemu determinacji płci ZW]], gdzie samice są płcią heterogametyczną. Występuje on u ptaków, niektórych owadów, wielu gadów oraz u innych zwierząt.
 
U niektórych gadów występuje [[temperaturowa determinacja płci]]<ref>[http://www.nature.com/scitable/topicpage/the-sex-of-offspring-is-determined-by-6524953 The Sex of Offspring Is Determined by Particular Chromosomes], nature.com, dosęp 20.02.2015</ref>.
 
== Mechanizm ==
Wszystkie zwierzęta posiadają zestaw DNA kodującego cechy dziedziczne takie jak np. płeć. U ludzi, większości ssaków oraz u niektórych innych gatunków dwa chromosomy nazywane [[chromosom X|chromosomem X]] i [[chromosom Y|chomosomem Y]] kodują informację o płci osobnika<ref>[http://www.life.illinois.edu/ib/201/lectures/SexChrom&SexDet.pdf dr S.Cameron; dr K.Hughes, Genetics and Evolution, lecture no 4: Sex Chromosomes and sex determination, life.illinois.edu, dostęp 20.02.2015]</ref>. U tych gatunków jeden lub więcej genów obecnych na chromosomie Y determinuje płeć męską. Osobniki najczęściej posiadają dwa chromosomy płci: dwa chromosomy X determinują płeć żeńską. a para chromosomów X i Y determinują wystąpienie płci męskiej. Zauważyć należy, że niezależnie od ilości chromosomów o płci osobnika decydować będzie obecność lub brak chromosomu Y<ref name=":1" /><ref name=":3">"[http://www.bio.uu.nl/endocrinology/teaching/Sex%20Determinatie.pdf Sex determination and differentiation]" (PDF). ''Utrecht University - Department of Biology''. Ultrecht, Netherlands. dostęp 20.02.2015</ref>.
 
== Ludzie ==
U ludzi pojedynczy gen ([[SRY]]) obecny w chromosomie Y pełni funkcję sygnału do rozpoczęcia szlaków biochemicznych w kierunku uzyskania płci męskiej osobnika, zwanych [[wirylizacjaprocesem (determinacja płci)|wirylizacją]]wirylizacji<ref name=":0">Fauci, Anthony S.; Braunwald, Eugene; Kasper, Dennis L.; Hauser, Stephen L.; Longo, Dan L.; Jameson, J. Larry; Loscalzo, Joseph (2008). Harrison's Principles of Internal Medicine (17th ed.). McGraw-Hill Medical. pp. 2339–2346. ISBN 978-0-07-147693-5.</ref>. Komórki samic zawierające dwa chromosomy X przechodzą [[inaktywacja chromosomu X|lionizację]], podczas której jeden z chromosomów X ulega inaktywacji. Nieaktywny chromosom X pozostaje w komórce jako [[Chromatyna płciowa|ciałko Barra]]<ref>Biologia molekularna w medycynie. Elementy genetyki klinicznej. J. Bal (red.). Warszawa: PWN, 2001.</ref>
 
Ludzie, podobnie jak niektóre inne gatunki, mogą posiadać układ chromosomów niezgodny ze swoją [[płeć|płcią fenotypową]], tj. XX samce oraz XY samice. Przykładami mogą być: syndrom de la Chapelle (samca XX)<ref>de la Chapelle A (1972). "[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1762158 Analytic review: nature and origin of males with XX sex chromosomes]". Am J Hum Genet 24 (1): 71–105. PMC 1762158. PMID 4622299.</ref> oraz [[zespół niewrażliwości na androgeny]]. Ponadto, możliwe jest wystąpienie nienormalnej ilości chromosomów płci ([[aneuploidia|aneuplodii]]), np. w przypadku [[zespół Turnera|zespołu Turnera]] w którym obecny jest jedynie pojedynczy chromosom X, [[zespół Klinefeltera|zespołu Klinefeltera]] w którym obecne są dwa chromosomy X oraz jeden chromosom Y, czy [[zespół XYY|zespołu XYY]]<ref name=":0" />. Inne, rzadziej występujące układy chromosomów płci to: [[trisomia chromosomu X]], [[tetrasomia chromosomu X]] oraz [[pentasomia chromosomu X]]<ref>Karin Musiołek-Choinski: Polskie nazwy chorób. Studium z terminologii medycznej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1986, s. 147. ISBN 83-229-0183-6.</ref>. Czasem zdarza się, że powstaje chromosom Y bez genu SRY, wtedy rozwija się kobieta XY. Analogicznie rodzą się także mężczyźni z chromosomami XX, w których to gen SRY przeniósł się na jeden z chromosomów X. Czasami, mimo że istnieje gen SRY, a organizm wytworzy u płodu jądra, ciało nie różnicuje się dalej w kierunku męskim. Dzieje się tak, gdyż testosteron wyprodukowany przez jądra nie dostaje wiążącego go białka. Skutkiem tego pojawiają się u tych osób zewnętrzne cechy kobiety, ale nie mają nadal jajników i macicy, a jądra. Takie fizyczne kobiety są jednak bezpłodne.▼
 
== Inne gatunki ==
System XY występuje u większości ssaków: płeć męska jest determinowana poprzez obecność chromosomu Y, a jego brak warunkuje rozwój płci żeńskiej<ref name=":3" />.
 
Gen kodujący białko SRY (ang. ''sex-determining region Y'') determinujące rozwój jąder, niezawierający [[intron]]ów znajduje się u [[ssaki żyworodne|ssaków żyworodnych]] na chromosomie Y<ref>Berta P, Hawkins JR, Sinclair AH, Taylor A, Griffiths BL, Goodfellow PN, Fellous M (listopad 1990). "Genetic evidence equating SRY and the testis-determining factor". ''Nature'' '''348''' (6300): 448–50. Bibcode:1990Natur.348..448B. doi:10.1038/348448A0. PMID 2247149.</ref><ref>Behlke MA, Bogan JS, Beer-Romero P, Page DC. [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8244390 Evidence that the SRY protein is encoded by a single exon on the human Y chromosome]. ''Genomics''. 1993 .09.17(3):736-9.
</ref><ref>Wallis MC, Waters PD, Graves JA; Waters; Graves (June 2008). "Sex determination in mammals - Before and after the evolution of SRY". ''Cell. Mol. Life Sci.'' '''65''' (20): 3182–95. doi:10.1007/s00018-008-8109-z. PMID 18581056.</ref>. Ssaki inne niż ludzie posiadają kilka genów kodujących na chromosomie Y, na którym nie znajdują się wszystkie geny specyficzne dla płci męskiej. U innych gatunków (w tym większości z rodzaju ''Drosophila'') obecność dwóch chromosomów X determinuje płeć żeńską, obecność jednego chromosomu X powoduje rozwój domniemanej płci męskiej. Do rozwoju normalnej płci męskiej niezbędna jest obecność chromosomu Y<ref name=":2" />.
 
{{Przypisy}}
 
[[Kategoria:Determinacja płci]]
===Zaburzenia===
▲Ludzie, podobnie jak niektóre inne gatunki, mogą posiadać układ chromosomów niezgodny ze swoją [[płeć|płcią fenotypową]], tj. XX samce oraz XY samice. Przykładami mogą być: syndrom de la Chapelle (samca XX)<ref>de la Chapelle A (1972). "[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1762158 Analytic review: nature and origin of males with XX sex chromosomes]". Am J Hum Genet 24 (1): 71–105. PMC 1762158. PMID 4622299.</ref> oraz [[zespół niewrażliwości na androgeny]]. Ponadto, możliwe jest wystąpienie nienormalnej ilości chromosomów płci ([[aneuploidia|aneuplodii]]), np. w przypadku [[zespół Turnera|zespołu Turnera]] w którym obecny jest jedynie pojedynczy chromosom X, [[zespół Klinefeltera|zespołu Klinefeltera]] w którym obecne są dwa chromosomy X oraz jeden chromosom Y, czy [[zespół XYY|zespołu XYY]]<ref name=":0" />. Inne, rzadziej występujące układy chromosomów płci to: [[trisomia chromosomu X]], [[tetrasomia chromosomu X]] oraz [[pentasomia chromosomu X]]<ref>Karin Musiołek-Choinski: Polskie nazwy chorób. Studium z terminologii medycznej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1986, s. 147. ISBN 83-229-0183-6.</ref>. Czasem zdarza się, że powstaje chromosom Y bez genu SRY, wtedy rozwija się kobieta XY. Analogicznie rodzą się także mężczyźni z chromosomami XX, w których to gen SRY przeniósł się na jeden z chromosomów X. Czasami, mimo że istnieje gen SRY, a organizm wytworzy u płodu jądra, ciało nie różnicuje się dalej w kierunku męskim. Dzieje się tak, gdyż testosteron wyprodukowany przez jądra nie dostaje wiążącego go białka. Skutkiem tego pojawiają się u tych osób zewnętrzne cechy kobiety, ale nie mają nadal jajników i macicy, a jądra. Takie fizyczne kobiety są jednak bezpłodne.
 
[[en:System determinacji płci XY]]
===Genetyczne różnice pomiędzy płciami===
Ten sam allel może być dominujący u mężczyzn, ale już recesywny u kobiet i vice versa (przykładowo allel odpowiedzialny za [[łysienie androgenowe]]<ref>http://www.cod.edu/people/faculty/fancher/genetics/WhenGenderMatters.doc</ref>)<ref>[http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110810105828993 sex-influenced trait]</ref>. Chromosom Y oprócz tego, że zawiera gen warunkujący płeć wpływa też na rozwój mózgu<ref>Kopsida, Eleni; Evangelia Stergiakouli; Phoebe M. Lynn; Lawrence S. Wilkinson; William Davies (2009). "The Role of the Y Chromosome in Brain Function". The Open Neuroendocrinology Journal. 2009 (2): 20–30. doi:10.2174/1876528900902010020. PMID 20396406.</ref>. Mężczyźni częściej mają allele recesywne genów z chromosomu X, gdyż kobiety mają ich dwa (i w związku z tym w obu musiałby znaleźć się allel recesywny, aby recesywna cecha się ujawniła). Niektóre geny znajdują się o obu płci (czyli ich locus jest na autosomach), ale są aktywne tylko u jednej z nich<ref>http://www.cod.edu/people/faculty/fancher/genetics/WhenGenderMatters.doc</ref>.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/System_determinacji_płci_XY”