Wikipedia

Lista światowego dziedzictwa UNESCO: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
+ rozbudowa artykułu w Tygodniu z UNESCO
Linia 1:
[[Plik:World Heritage Sites by country.png|thumb|500px|Liczba miejsc światowego dziedzictwa w poszczególnych krajach (stan z 2016)]]
'''Lista światowego dziedzictwa''' ([[język angielski|ang.]] ''World Heritage List''; [[język francuski|fr.]] ''Liste du patrimoine mondial'') – lista obiektów objętychdziedzictwa szczególnąkulturalnego ochronąi międzynarodowejdziedzictwa organizacjinaturalnego o „wyjątkowej powszechnej wartości” dla ludzkości prowadzona przez [[UNESCOOrganizacje wyspecjalizowane ONZ|organizację wyspecjalizowaną]], filii [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]], ze względu na ich unikatową wartość kulturową bądź przyrodniczą dla ludzkości. Lista obejmuje (w lipcu 2016) 1052 obiekty w 165 krajach, w tym 814 obiektów [[Dziedzictwo kulturowe|dziedzictwa kulturowegoUNESCO]] (K), 203 przyrodniczego (P) i 35 mieszanych (K, P). O wpisaniu danego obiektu na listę decyduje Komitet Światowego Dziedzictwa w trakcie corocznej sesji, począwszy od 1977 r. Nominacje zgłaszane są przez poszczególne kraje. Jeżeli wniosek o wpisanie danego miejsca na listę nie zostanie uwzględniony, może być złożony ponownie.
 
Lista została ustanowiona na mocy [[Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego|Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego]] przyjętej przez UNESCO na 17. sesji w [[Paryż]]u 16 listopada 1972 roku, która weszła w życie z dniem 17 grudnia 1975 roku. Do sierpnia 2016 roku, Konwencję przyjęły lub ratyfikowały 192 państwa.
== Kryteria ==
O objęciu danego obiektu ochroną UNESCO w ramach listy światowego dziedzictwa decyduje szereg kryteriów. Do końca 2004 r. było sześć kryteriów dla obiektów [[Dziedzictwo kulturowe|dziedzictwa kulturowego]] i cztery dla przyrodniczego. W 2005 r. połączono je w jednorodną listę dziesięciu kryteriów. Dany obiekt musi reprezentować "unikatową wartość uniwersalną" i spełniać przynajmniej jeden z poniższych warunków:
 
Realizacją postanowień Konwencji, w tym prowadzeniem listy, zajmuje się [[Komitet Dziedzictwa Światowego]] (ang. ''World Heritage Committee'') złożony z 21 przedstawicieli Państw-Stron Konwencji, który w trakcie dorocznych sesji decyduje o wpisaniu obiektu na listę, umieszczaniu obiektów na liście światowego dziedzictwa w zagrożeniu lub skreśleniu z tych list. Nominacje, wyłącznie spośród obiektów umieszczonych uprzednio na narodowej [[Lista Informacyjna|Liście Informacyjnej]], zgłaszane są przez poszczególne kraje. Jeżeli wniosek o wpisanie danego obiektu na listę nie zostanie uwzględniony, może być złożony ponownie.
; Kryteria kulturowe
* I. reprezentować arcydzieło ludzkiego geniuszu twórczego;
* II. przedstawiać ważną wymianę ludzkich wartości, na przestrzeni dziejów lub w obszarze danego regionu świata, w zakresie rozwoju architektury lub technologii, w sztukach monumentalnych, urbanistyce lub projektowaniu krajobrazu;
* III. przedstawiać unikatowe albo przynajmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub istniejącej albo minionej cywilizacji;
* IV. przedstawiać szczególny przykład typu budowli, zespołu architektonicznego lub technologicznego albo krajobrazu ilustrującego ważny etap (lub etapy) w historii ludzkości;
* V. przedstawiać szczególny przykład tradycyjnego ludzkiego osadnictwa, zagospodarowania ziemi lub morza, reprezentatywny dla danej kultury (lub kultur), albo ludzkiej interakcji ze środowiskiem, szczególnie jeśli stało się ono zagrożone wskutek nieodwracalnej zmiany;
* VI. pozostawać w bezpośrednim lub namacalnym związku z wydarzeniami lub żywą tradycją, pomysłowością lub wierzeniami, albo z dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu (Komitet uznaje, że to kryterium powinno być stosowane w połączeniu z innymi kryteriami).
 
Lista obejmuje (w lipcu 2016) 1052 obiekty w 165 Państwach-Stronach Konwencji, w tym 814 obiektów [[Dziedzictwo kulturowe|dziedzictwa kulturowego]] (K), 203 przyrodniczego (P) i 35 mieszanych (K, P).
; Kryteria przyrodnicze
* VII. obejmować wyjątkowe zjawiska przyrodnicze lub tereny szczególnego naturalnego piękna i o znaczeniu estetycznym;
* VIII. przedstawiać szczególne świadectwo ważnych etapów w historii planety, zawierające ślady dawnego życia, istotnych toczących się procesów geologicznych; tworzących formy ukształtowania terenu lub istotne formacje geomorficzne lub fizjograficzne;
* IX. przedstawiać szczególny przykład toczących się procesów ekologicznych i biologicznych, istotnych dla ewolucji i rozwoju lądowych, słodkowodnych, przybrzeżnych i morskich ekosystemów lub społeczności roślin i zwierząt;
* X. obejmować najważniejsze środowiska przyrodnicze do ochrony różnorodności form życia, łącznie z zagrożonymi gatunkami o uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki i konserwacji przyrody.
 
== Historia ==
== Obiekty UNESCO według regionów ==
[[Akt konstytucyjny Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury|Konstytucja UNESCO]], która powołała do życia organizację, została podpisana 16 listopada 1945 i weszła w życie 4 listopada 1946{{r|UNESCOhistoria}}. Artykuł 1 konstytucji określający cele i funkcje organizacji, mówi m.in., że UNESCO
Według stanu na rok 2016 liczba obiektów światowego dziedzictwa w poszczególnych regionach przedstawia się następująco:
{{Cytat|Udziela pomocy przy zachowaniu, rozszerzaniu i rozpowszechnianiu wiedzy;
'''Czuwając nad zachowaniem i ochroną światowej spuścizny książek, dzieł sztuki, zabytków historii i nauki oraz zalecając zainteresowanym narodom podpisanie odpowiednich konwencji międzynarodowych''';
Wspierając współpracę między narodami we wszystkich dziedzinach działalności intelektualnej, w tym międzynarodową wymianę przedstawicieli oświaty, nauki i kultury, jak również wymianę wydawnictw, dzieł sztuki i obiektów zainteresowania nauki, a także innych materiałów informacyjnych;
Ułatwiając poprzez odpowiednie metody współpracy międzynarodowej dostęp wszystkich narodów do wydawnictw publikowanych przez każdy z nich{{r|VILP}}.}}
 
Początkowo cel ten realizowany był poprzez doradzanie Państwom Członkowskim w zakresie konserwacji ich dziedzictwa{{r|WHCkit7}}. Pierwszym znaczącym projektem było uratowanie świątyń [[Nubia|nubijskich]] w [[Abu Simbel]], którym groziło zalanie po wybudowaniu [[Wysoka Tama|Wysokiej Tamy]] w [[Asuan]]ie{{r|WHCkit7}}. W 1959 roku, na wniosek [[Egipt]]u i [[Sudan]]u, UNESCO zorganizowało międzynarodową kampanię na rzecz ratowania świątyń{{r|WHCkit7}}. Na terenach zagrożonych zalaniem przyspieszono prace archeologiczne, a świątynie z Abu Simbel przeniesiono w bezpieczną lokalizację{{r|WHCkit7}}. Kampania kosztowała 80 milionów [[dolar amerykański|dolarów amerykańskich]], z czego połowa pochodziła z [[Donacja (prawo)|donacji]] wniesionych przez 50 krajów{{r|WHCkit7}}. Kolejne kampanie organizowano na rzecz ratowania zabytków centrum [[Florencja|Florencji]] po powodzi w 1966 roku, [[Wenecja|Wenecji]], by znaleźć rozwiązanie problemu regularnych podtopień w okresie zimowym (1970) czy [[Mohendżo-Daro]] i [[Borobudur]]{{r|Pocock260|Jaworski|WHCkit7|Aa2}}.
{| class="wikitable" align="left" width="65%"
|- bgcolor=efefef
|'''Region'''
|'''Przyrodnicze'''
|'''Kulturowe'''
|'''Przyrodniczo-kulturowe'''
|'''Razem'''
|-
| [[Afryka]] (bez krajów arabskich)
| 37
| 48
| 5
| 90
|-
| [[Kraje arabskie]]
| 5
| 73
| 3
| 81
|-
| [[Azja]] (bez krajów arabskich, Rosji i Izraela), [[Australia]] i [[Oceania]]
| 62
| 173
| 12
| 247
|-
| [[Europa]] (z Rosją i Izraelem) i [[Ameryka Północna]]
| 62
| 426
| 10
| 498
|-
| [[Ameryka Łacińska]]
| 37
| 96
| 5
| 138
|-
| Razem
| 203<ref name="trans1" group="uwaga">Transgraniczny obiekt [[Kotlina Uwska|Basen Uws-nur]] leży w dwóch regionach.</ref>
| 814<ref name="trans2" group="uwaga">Transgraniczny obiekt "Architektoniczne dzieła Le Corbusier, wybitny wkład w ruch modernistyczny" leży w trzech regionach.</ref>
| 35
| 1052<ref name="trans1" group="uwaga" /><ref name="trans2" group="uwaga" />
|}
{{Clear|left}}
 
Dzięki działalności takich pozarządowych organizacji jak [[Sierra Club]] i [[World Wildlife Fund]], w latach 60. XX wieku ochroną dziedzictwa naturalnego zaczął interesować się rząd [[Stany Zjednoczone|USA]]{{r|Leaskxxi}}. Konferencja w Białym Domu (ang. ''White House conference'') w 1965 roku wezwała do utworzenia trustu na rzecz światowego dziedzictwa (ang. ''Trust for the World Heritage'') w celu identyfikacji, zachowania i zarządzania naturalnymi i malowniczymi obszarami a także obiektami historycznymi{{r|Leaskxxi|WHCkit7}}.
Szczegółowy opis obiektów z listy światowego dziedzictwa UNESCO na poszczególnych kontynentach:
 
* [[Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Afryce|w Afryce]]
Idea ta została podchwycona przez [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody]] (ang. ''International Union for Conservation of Nature'', IUCN), która w 1968 roku zaproponowała swoim członkom podobną inicjatywę{{r|WHCkit8}} i później przez [[Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych|Międzynarodową Radę Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych]] (ang. ''International Council on Monuments and Sites'', ICOMOS). W 1965 roku za sprawą UNESCO rozpoczęto proces wypracowania Konwencji{{r|Leaskxxi}}. Po konferencji ONZ w [[Sztokholm]]ie i pracy wykonanej przez grupy eksperckie IUCN, ICOMOS i UNESCO, Konwencja – bazująca na unikalnym połączeniu koncepcji ochrony przyrody i ochrony zabytków – została przyjęta w Paryżu 16 listopada 1972 roku, a weszła w życie 17 grudnia 1975 roku{{r|UNESCOkonw}}.
* [[Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Ameryce Południowej|w Ameryce Południowej]]
 
* [[Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Ameryce Północnej i Środkowej|w Ameryce Północnej i Środkowej]]
Do sierpnia 2016 roku, Konwencję przyjęły lub ratyfikowały 192 państwa{{r|UNESCOkraje}}. Pierwszym krajem, który ratyfikował Konwencję były [[Stany Zjednoczone]] – 12 lipca 1973 roku{{r|UNESCOkraje}}. Polska ratyfikowała Konwencję – jako jedno z pierwszych państw{{r|NID}} – 6 maja 1976 roku a 29 czerwca 1976 roku złożyła dokument ratyfikacji w UNESCO{{r|UNESCOkonw}}{{r|DU76}}. W stosunku do Polski Konwencja weszła w życie z dniem 29 września 1976 roku{{r|Jaworski}}.
* [[Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Australii i Oceanii|w Australii i Oceanii]]
 
* [[Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Azji|w Azji]]
== Konwencja o światowym dziedzictwie ==
* [[Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Europie|w Europie]]
{{osobny artykuł|Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego}}
 
Artykuł 1 Konwencji definiuje dziedzictwo kulturowe jako:
{{Cytat|
* [[zabytek|zabytki]]: dzieła architektury, monumentalnej rzeźby lub malarstwa, elementy i budowle o charakterze archeologicznym, napisy, groty i zgrupowania tych elementów, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
* zespoły: budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu na swą architekturę, jednolitość lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
* miejsca zabytkowe: dzieła człowieka lub wspólne dzieła człowieka i przyrody, jak również strefy, a także stanowiska archeologiczne mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historycznego, estetycznego, etnologicznego lub antropologicznego{{r|DU76}}.
}}
Artykuł 2 definiuje dziedzictwo naturalne jako:
{{Cytat|
* [[pomnik przyrody|pomniki przyrody]] utworzone przez formacje fizyczne i biologiczne albo zgrupowania takich formacji, przedstawiające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia estetycznego lub naukowego;
* formacje geologiczne i fizjograficzne oraz strefy o ściśle oznaczonych granicach, stanowiące siedlisko zagrożonych zagładą gatunków zwierząt i roślin, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki lub ich zachowania;,
* miejsca lub strefy naturalne o ściśle oznaczonych granicach, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki, zachowania naturalnego piękna{{r|DU76}}.
}}
 
Artykuł 11 Konwencji ustanawia wykaz obiektów o „wyjątkowej powszechnej wartości” (ang. ''outstanding universal value'')<ref group="uwaga">Według ''Wytycznych operacyjnych'', „wyjątkowa powszechna wartość” to znaczenie kulturowe lub przyrodnicze, które jest na tyle szczególne, że przekracza granice narodowe i ma powszechne znaczenie dla obecnych i przyszłych pokoleń ludzkości. Polska wersja językowa ''Wytycznych operacyjnych'' stosuje termin „wyjątkowa uniwersalna wartość” a Polski Komitet ds. UNESCO termin „najwyższa powszechna wartość”.</ref> wybieranych na podstawie określonych kryteriów{{r|DU76}} – „Listę dziedzictwa światowego”:
 
{{Cytat|Na podstawie wykazów przedstawionych przez Państwa w wykonaniu ustępu 1 Komitet ustala, aktualizuje i rozpowszechnia pod mianem „Listy dziedzictwa światowego” wykaz dóbr dziedzictwa kulturalnego i dziedzictwa naturalnego określonego w artykułach 1 i 2 niniejszej Konwencji, które uznaje za mające wyjątkową powszechną wartość na podstawie kryteriów ustalonych przez siebie. Zaktualizowane listy powinny być rozpowszechniane co najmniej raz na dwa lata{{r|DU76}}.
}}
 
== Organizacja ==
=== Komitet Światowego Dziedzictwa ===
Do realizacji zadań konwencji – w tym do prowadzenia listy światowego dziedzictwa – został powołany specjalny organ wykonawczy – [[Komitet Światowego Dziedzictwa]] (ang. ''World Heritage Committee''), w którym zasiadają przedstawiciele z 21 Państw-Stron Konwencji (Art. 8){{r|DU76|UNESCOkomitet}}. Członkowie Komitetu są wybierani na okres do sześciu lat, przy czym większość Państw-Stron Konwencji dobrowolnie ustala kadencję swoich członków na cztery lata, by umożliwić innym Państwom członkostwo w Komitecie{{r|UNESCOkomitet}}. Wszyscy członkowie Komitetu wybrani w 2009 i 2011 roku mają czteroletnie kadencje{{r|UNESCOkomitet}}. Członkowie Komitetu reprezentują obecnie (sierpień 2016) następujące kraje: [[Angola|Angolę]], [[Azerbejdżan]], [[Burkina Faso|Burkinę Faso]], [[Chorwacja|Chorwację]], [[Kuba|Kubę]], [[Filipiny]], [[Finlandia|Finlandię]], [[Indonezja|Indonezję]], [[Jamajka|Jamajkę]], [[Kazachstan]], [[Korea Południowa|Koreę Południową]], [[Kuwejt]], [[Liban]], [[Peru]], [[Polska|Polskę]], [[Portugalia|Portugalię]], [[Tunezja|Tunezję]], [[Wietnam]] i [[Zimbabwe]]{{r|UNESCOkomitet}}.
 
Komitet obraduje podczas dorocznych sesji, podczas których decyduje o wpisaniu miejsca na listę światowego dziedzictwa, umieszczeniu na liście światowego dziedzictwa w zagrożeniu lub skreśleniu z tych list{{r|UNESCOkomitet}}.
 
Komitetowi doradzają następujące organizacje{{r|UNESCObodies}}:
* [[Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych]] (ang. ''International Council on Monuments and Sites'', ICOMOS)
* [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody]] (ang. ''International Union for Conservation of Nature'', IUCN)
* [[ICCROM|Międzynarodowy Ośrodek Studiów nad Ochroną i Konserwacją Dziedzictwa Kulturowego]] (ang. ''International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property'', ICCROM)
 
==== Lista sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO ====
{| class="wikitable sortable"
|-
Linia 159 ⟶ 138:
|39||2015||28.06-08.07||[[Bonn]]||{{państwo|Niemcy}}
|-
|40||2016||10-17.07<ref group="uwaga">Sesja zakończona 3 dni przed planowanym terminem ze względu na kwestie bezpieczeństwa związane z [[zamach stanu w Turcji (2016)|zamachem stanu w Turcji]] (pierwotnie planowano sesję do dnia 20.07.2016). Planowane jest wznowienie sesji w [[Paryż]]u w październiku 2016 rroku. [http://whc.unesco.org/en/news/1530]</ref>||[[Stambuł]]||{{państwo|Turcja}}
|-
|''41''<ref group="uwaga">Planowana sesja: [http://whc.unesco.org/en/news/1530 Polish city of Kraków to host 2017 World Heritage Committee session]</ref>||''2017''||''lipiec''||''[[Kraków]]''||''{{państwo|Polska}}''
|}
 
=== Centrum Światowego Dziedzictwa ===
[[Centrum Światowego Dziedzictwa]] (ang. ''World Heritage Centre'', WHC) z siedzibą w [[Paryż]]u powstało w 1992 roku i zajmuje się organizacją dorocznych sesji Komitetu oraz wszystkimi praktycznymi aspektami prowadzenia listy – doradza Państwom-Stronom Konwencji w przygotowaniu nominacji do wpisu na listę, organizuje pomoc finansową z [[Fundusz Światowego Dziedzictwa|Funduszu Światowego Dziedzictwa]], koordynuje sprawozdania o stanie poszczególnych obiektów a także akcje ratunkowe obiektów zagrożonych{{r|UNESCOWHC}}. Centrum organizuje również seminaria i warsztaty szkoleniowe, publikuje materiały edukacyjne, informacyjne i promujące dziedzictwo światowe{{r|UNESCOWHC}}.
 
== Procedura wpisu ==
{{Galeria|Nazwa=12 pierwszych obiektów wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1978 roku{{r|UNESCO1978}}|wielkość=250|pozycja=right
|Plik:Galapagos-satellite-2002.jpg|[[Galapagos|Wyspy Galápagos]] – [[Ekwador]] (P)
|Plik:Quito Centro Histórico.JPG|[[Quito|Stare miasto w Quito]] – [[Ekwador]] (K)
|Plik:Bete Giyorgis Lalibela.jpg|[[Lalibela|Kościoły skalne w Lalibeli]] – [[Etiopia]] (K)
|Plik:Semien Mountains 9.jpg|[[Park Narodowy Semien]] – [[Etiopia]] (P)
|Plik:L'Anse aux Meadows, recreated long house.jpg|[[L’Anse aux Meadows|Narodowe stanowisko historyczne L'Anse aux Meadows]] – [[Kanada]](K)
|Plik:Nahanni - VirginiaFalls.jpg|[[Park Narodowy Nahanni]] – [[Kanada]] (K)
|Plik:Aachen Germany Imperial-Cathedral-01.jpg|[[Katedra w Akwizgranie]] – [[Niemcy]](K)
|Plik:Wieliczka-saltmine-kinga.jpg|Królewskie Kopalnie Soli w [[Kopalnia soli Wieliczka|Wieliczce]] i [[Kopalnia soli Bochnia|Bochni]] – [[Polska]] (K)
|Plik:Rynek Glowny w Krakowie.jpg|[[Kraków|Stare Miasto w Krakowie]] – [[Polska]] (K)
|Plik:Senegal Gorée island harbor.jpg|[[Gorée|Wyspa Gorée]] – [[Senegal]] (K)
|Plik:Mesaverde cliffpalace 20030914.752.jpg|[[Park Narodowy Mesa Verde]] – [[Stany Zjednoczone]] (K)
|Plik:Yellowstone Castle Geysir Edit.jpg|[[Park Narodowy Yellowstone]] – [[Stany Zjednoczone]] (P)
}}
Procedura wpisu na listę wygląda następująco{{r|UNESCOnom|WHCkit13}}:
* Krok 1: Państwa-Strony Konwencji wybierają obiekty godne wpisu na Listę i umieszczają je na narodowej [[Lista Informacyjna|Liście Informacyjnej]] (ang. ''Tentative List''){{r|UNESCOnom}}. Lista Informacyjna powinna być przygotowana z udziałem zainteresowanych stron takich jak władze regionalne i lokalne, lokalne społeczności i [[Organizacja pozarządowa|organizacje pozarządowe]]. Państwa-Strony Konwencji powinny uzupełniać i uaktualniać swoje listy przynajmniej raz na dziesięć lat.
* Krok 2: Narodowe Listy Informacyjne przesyłane są za pośrednictwem formularza zgłoszeniowego w języku angielskim lub francuskim do [[Centrum Światowego Dziedzictwa]].
* Krok 3: Państwa-Strony Konwencji przygotowują wniosek nominacyjny, przy czym mogą nominować wyłącznie obiekty z Listy Informacyjnej. Wnioski nominacyjne mogą być też składane przez grupę Państw-Stron, jeśli obiekty mają charakter transgraniczny. Wniosek musi zawierać następujące informacje: nazwę obiektu, jego położenie geograficzne, mapę, opis, historię, podejmowane działania w celu jego ochrony, zarządzanie obiektem, plany rozwoju, zagrożenia i uzasadnienie jego „wyjątkowej powszechnej wartości” (m.in. analizę porównawczą obiektu z innymi podobnymi).
* Krok 4: Wnioski przesyłane są do Centrum Światowego Dziedzictwa, które je rejestruje i sprawdza.
* Krok 5: Centrum przesyła wnioski do ekspertów z ICOMOS i IUCN celem ich oceny.
* Krok 6: Decyzję o wpisie na listę podejmuje Komitet Światowego Dziedzictwa w trakcie corocznej sesji. O wpisaniu danego obiektu na listę decyduje „wyjątkowa powszechna wartość” obiektu i spełnienie przynajmniej jednego z dziesięciu kryteriów kulturowych lub przyrodniczych. Jeżeli wniosek o wpisanie danego obiektu na listę nie zostanie uwzględniony, może być złożony ponownie. Komitet rozpatruje corocznie maksymalnie 45 wniosków{{r|Leask10}}.
 
=== Kryteria ===
Pierwsze kryteria ustalono w 1977 roku{{r|UNESCOchall39}}. Podczas gdy oryginalne kryteria przyrodnicze pozostawały niezmienione do 1992 roku, kryteria kulturowe przeszły rewizję w 1980 roku – ich zakres został zmniejszony{{r|UNESCOchall39}}. W 1992 roku Komitet Światowego Dziedzictwa przyjął trzy kategorie krajobrazów kulturowych i wprowadził pojęcie krajobrazu kulturowego do kryteriów{{r|UNESCOchall39}}. Wiele innych kryteriów zostało wówczas zrewidowanych{{r|UNESCOchall39}}. Analiza ICOMOS z 1994 roku wykazała, że kryteria kulturowe z 1980 roku kładące nacisk na walory architektoniczne i artystyczne preferowały do wpisu obiekty architektoniczne w [[Europa|Europie]] i [[Ameryka Północna|Ameryce Północnej]], dyskryminując obiekty o walorach niematerialnych (symbolicznych i religijnych), szczególnie obiekty z [[Azja|Azji]] i [[Afryka|Afryki]]{{r|UNESCOchall39}}. W związku z tym w 1994 roku wprowadzono kolejne zmiany w kryteriach, eliminując zapisy prowadzące do preferencji wpisów obiektów architektonicznych{{r|UNESCOchall41}}.
 
W 2000 i 2002 roku przyjęto nowe zasady proceduralne – od 2002 roku Komitet rozpatruje jeden wniosek z danego kraju, a od 2005 roku dwa jeśli drugi dotyczy dziedzictwa naturalnego, przy czym łączna liczba rozpatrywanych wniosków ograniczona jest do 45{{r|UNESCOchall41}}.
 
Do końca 2004 roku było sześć kryteriów dla obiektów [[Dziedzictwo kulturowe|dziedzictwa kulturowego]] i cztery dla przyrodniczego{{r|UNESCOchall41}}. W 2005 roku połączono je w jednorodną listę dziesięciu kryteriów. Połączona lista została po raz pierwszy zastosowana w 2007 roku{{r|UNESCOchall42}}.
 
Dany obiekt musi reprezentować „wyjątkową powszechną wartość” i spełniać przynajmniej jeden z poniższych warunków:
; Kryteria kulturowe
* I. reprezentować arcydzieło ludzkiego geniuszu twórczego;
* II. przedstawiać ważną wymianę ludzkich wartości, na przestrzeni dziejów lub w obszarze danego regionu świata, w zakresie rozwoju architektury lub technologii, w sztukach monumentalnych, urbanistyce lub projektowaniu krajobrazu;
* III. przedstawiać unikatowe albo przynajmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub istniejącej albo minionej cywilizacji;
* IV. przedstawiać szczególny przykład typu budowli, zespołu architektonicznego lub technologicznego albo krajobrazu ilustrującego ważny etap (lub etapy) w historii ludzkości;
* V. przedstawiać szczególny przykład tradycyjnego ludzkiego osadnictwa, zagospodarowania ziemi lub morza, reprezentatywny dla danej kultury (lub kultur), albo ludzkiej interakcji ze środowiskiem, szczególnie jeśli stało się ono zagrożone wskutek nieodwracalnej zmiany;
* VI. pozostawać w bezpośrednim lub namacalnym związku z wydarzeniami lub żywą tradycją, pomysłowością lub wierzeniami, albo z dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu (Komitet uznaje, że to kryterium powinno być stosowane w połączeniu z innymi kryteriami).
; Kryteria przyrodnicze
* VII. obejmować wyjątkowe zjawiska przyrodnicze lub tereny szczególnego naturalnego piękna i o znaczeniu estetycznym;
* VIII. przedstawiać szczególne świadectwo ważnych etapów w historii planety, zawierające ślady dawnego życia, istotnych toczących się procesów geologicznych; tworzących formy ukształtowania terenu lub istotne formacje geomorficzne lub fizjograficzne;
* IX. przedstawiać szczególny przykład toczących się procesów ekologicznych i biologicznych, istotnych dla ewolucji i rozwoju lądowych, słodkowodnych, przybrzeżnych i morskich ekosystemów lub społeczności roślin i zwierząt;
* X. obejmować najważniejsze środowiska przyrodnicze do ochrony różnorodności form życia, łącznie z zagrożonymi gatunkami o uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki i konserwacji przyrody.
 
== Obiekty UNESCO według regionów ==
=== Lista światowego dziedzictwa ===
Lista światowego dziedzictwa obejmuje (w lipcu 2016) 1052 obiekty w 165 Państwach-Stronach Konwencji, w tym 814 obiektów [[Dziedzictwo kulturowe|dziedzictwa kulturowego]] (K), 203 przyrodniczego (P) i 35 mieszanych (K, P){{r|UNESCOlist}}.
 
Według stanu na rok 2016 liczba obiektów światowego dziedzictwa w poszczególnych regionach przedstawia się następująco{{r|UNESCOstat}}:
{| class="wikitable" align="left" width="65%"
|- bgcolor=efefef
|'''Region'''
|'''Przyrodnicze'''
|'''Kulturowe'''
|'''Przyrodniczo-kulturowe'''
|'''Razem'''
|-
| [[Afryka]] (bez krajów arabskich)
| 37
| 48
| 5
| 90
|-
| [[Kraje arabskie]]
| 5
| 73
| 3
| 81
|-
| [[Azja]] (bez krajów arabskich, Rosji i Izraela), [[Australia]] i [[Oceania]]
| 62
| 173
| 12
| 247
|-
| [[Europa]] (z Rosją i Izraelem) i [[Ameryka Północna]]
| 62
| 426
| 10
| 498
|-
| [[Ameryka Łacińska]]
| 37
| 96
| 5
| 138
|-
| Razem
| 203<ref name="trans1" group="uwaga">Transgraniczny obiekt [[Kotlina Uwska|Basen Uws-nur]] leży w dwóch regionach.</ref>
| 814<ref name="trans2" group="uwaga">Transgraniczny obiekt "Architektoniczne dzieła Le Corbusier, wybitny wkład w ruch modernistyczny" leży w trzech regionach.</ref>
| 35
| 1052<ref name="trans1" group="uwaga" /><ref name="trans2" group="uwaga" />
|}
{{Clear|left}}
 
Szczegółowy opis obiektów z listy światowego dziedzictwa UNESCO na poszczególnych kontynentach:
* [[Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Afryce|w Afryce]]
* [[Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Ameryce Południowej|w Ameryce Południowej]]
* [[Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Ameryce Północnej i Środkowej|w Ameryce Północnej i Środkowej]]
* [[Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Australii i Oceanii|w Australii i Oceanii]]
* [[Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Azji|w Azji]]
* [[Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Europie|w Europie]]
 
Najwięcej obiektów wpisanych na listę znajduje się we [[Włochy|Włoszech]] (51), [[Chiny|Chinach]] (50), [[Hiszpania|Hiszpanii]] (45), [[Francja|Francji]] (42) i w [[Niemcy|Niemczech]] (41){{r|UNESCOstat}}. W Polsce jest 14 obiektów wpisanych na listę{{r|UNESCOstat}}.
 
=== Lista światowego dziedzictwa w zagrożeniu ===
Komitet Światowego Dziedzictwa utrzymuje również listę obiektów, które są zagrożone, co może mieć negatywny wpływ na ich wartość{{r|UNESCOdanger}}. Przykładowe zagrożenia – rzeczywiste lub potencjalne – to wojny, klęski żywiołowe, zanieczyszczenia, kłusownictwo, niekontrolowana urbanizacja i ruch turystyczny{{r|UNESCOdanger}}.
 
Lista obiektów zagrożonych ma na celu zwrócenie uwagi społeczności międzynarodowej na warunki zagrażające wartościom obiektów, które właśnie z uwagi na te wartości zostały wpisane na listę dziedzictwa ludzkości{{r|UNESCOdanger}}. Wpisanie obiektu na listę światowego dziedzictwa w zagrożeniu pozwala Komitetowi na natychmiastowe uruchomienie środków z Funduszu Światowego Dziedzictwa na akcję ratunkową{{r|UNESCOdanger}}. Wpis wiąże się również z opracowaniem przez Komitet we współpracy z Państwem-Stroną, na którego terytorium znajduje się obiekt zagrożony, programu naprawczego i monitorującego stan obiektu{{r|UNESCOdanger}}.
 
Lista światowego dziedzictwa w zagrożeniu obejmuje (sierpień 2016) 55 obiektów, w tym 37 obiektów [[Dziedzictwo kulturowe|dziedzictwa kulturowego]] (K) i 18 przyrodniczego (P){{r|UNESCOdanglist|UNESCOstatd}}.
 
=== Wypisy z listy ===
Obiekty mogą być usunięte z listy jeśli ich wartość – podstawa wpisu na listę – zostanie umniejszona{{r|Aa74}}. Dotychczas z listy zostały usunięte dwa obiekty:
* W 2007 roku Komitet podjął decyzję o usunięciu z listy „rezerwatu oryksów arabskich” w [[Oman]]ie, który został wpisany na listę w 1994 roku{{r|UNESCOoryx}}. Powodem była jednostronna decyzja rządu w Omanie o zmniejszeniu powierzchni rezerwatu o 90%{{r|UNESCOoryx}}.
* W 2009 roku Komitet zadecydował o usunięciu z listy „krajobrazu kulturowego doliny [[Łaba|Łaby]] w okolicach [[Drezno|Drezna]]”{{r|UNESCOdrezno}}. Powodem była budowa czteropasmowej autostrady{{r|UNESCOdrezno}}. Od 2006 roku obiekt znajdował się na liście obiektów zagrożonych z powodu planów budowy mostu przez Łabę ''Waldschlößchenbrücken''{{r|UNESCOdrezno}}.
 
== Konsekwencje wpisu na listę światowego dziedzictwa ==
Wpis na listę światowego dziedzictwa wiąże się z wypełnianiem konkretnych obowiązków przez Państwo-Stronę Konwencji, na którego terytorium znajduje się wpisany obiekt{{r|WHCkit14}}. Państwo musi składać regularne raporty do Komitetu Światowego Dziedzictwa na temat stanu obiektu, jego ochrony, konserwacji i zarządzania, by umożliwić UNESCO monitorowanie obiektu{{r|WHCkit14}}. Sam wpis na listę nie poprawia z reguły ochrony obiektu, którą określają przepisy prawa narodowego{{r|Leask54}}.
 
W przypadku zagrożenia, obiekty z listy mogą liczyć na wsparcie UNESCO – finansowe (z Funduszu Światowego Dziedzictwa), polityczne, eksperckie i medialne{{r|WHCkit19}}. Dzięki kampaniom zorganizowanym przez UNESCO udało się uratować m.in.: [[Piramidy w Gizie]], którym zagrażała budowa autostrady a po interwencji UNESCO przebieg autostrady został wytyczony z ominięciem piramid w bezpiecznej odległości; [[Park Narodowy Chitwan]] w [[Nepal]]u, któremu zagrażały plany zmiany biegu rzeki a po interwencji UNESCO planów tych zaniechano{{r|WHCkit19}}. Dzięki wsparciu UNESCO odrestaurowano m.in. kompleks Angkor w [[Kambodża|Kambodży]] i [[Dubrownik|stare miasto w Dubrowniku]] po zniszczeniach w czasie [[Wojna w Bośni i Hercegowinie|wojny w Bośni i Hercegowinie]] a także zainstalowano system odwilgacania w [[Kopalnia soli Wieliczka|kopalni soli w Wieliczce]]{{r|WHCkit19|WHCkit20}}. Jeszcze w latach 60. i 70. XX wieku UNESCO przeprowadziło spektakularne kampanie na rzecz ratowania zabytków w [[Egipt|Egipcie]], we [[Włochy|Włoszech]] (po powodziach we [[Florencja|Florencji]] i [[Wenecja|Wenecji]]), [[Pakistan]]ie ([[Mohendżo-Daro]]) i [[Indonezja|Indonezji]] ([[Borobudur]]){{r|Pocock260|Jaworski|WHCkit7|Aa2}}. W 1959 roku, na wniosek [[Egipt]]u i [[Sudan]]u, UNESCO zorganizowało międzynarodową kampanię na rzecz uratowania świątyń [[Nubia|nubijskich]] w [[Abu Simbel]], którym groziło zalanie po wybudowaniu [[Wysoka Tama|Wysokiej Tamy]] w [[Asuan]]ie{{r|WHCkit7}}. Przyspieszono prace archeologiczne na terenach zagrożonych zalaniem, a świątynie Abu Simbel przeniesiono w bezpieczną lokalizację{{r|WHCkit7}}.
 
Uzyskanie marki światowego dziedzictwa może zwiększyć zainteresowanie obiektem, co może przełożyć się na większą liczbę zwiedzających i wyższe wpływy z [[turystyka|turystyki]]{{r|WHCkit21}}. Wpływy z turystyki będą jednak w dużej mierze zależeć od lokalizacji obiektu, jego promocji oraz jakości bazy turystycznej{{r|WHCkit21}}.
 
== Zobacz też ==
{{commonscat|World Heritage Sites}}
* [[Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego]]
* [[Liga Polskich Miast i Miejsc UNESCO]]
* [[Arcydzieła Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości]]
* [[Pamięć Świata]]
* [[Lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego]]
 
{{Uwagi|2}}
{{Przypisy|2|przypisy=
* <ref name="Aa2">{{Cytuj książkę | autor = Bart J.M. van der Aa | tytuł = Preserving the heritage of humanity? Obtaining world heritage status and the impacts of listing | wydawca = University of Groningen | data = 2005 | strony = 2 | isbn = 9090186336 | data dostępu = 2016-08-30 | url = http://www.rug.nl/research/portal/files/9836832/c1.pdf!null}}</ref>
* <ref name="Aa74">{{Cytuj książkę | autor = Bart J.M. van der Aa | tytuł = Preserving the heritage of humanity? Obtaining world heritage status and the impacts of listing | wydawca = University of Groningen | data = 2005 | strony = 74 | isbn = 9090186336 | data dostępu = 2016-08-30 | url = http://www.rug.nl/research/portal/files/9836835/c4.pdf!null}}</ref>
* <ref name="DU76">{{Cytuj stronę | url = http://www.dziennikustaw.gov.pl/DU/1976/s/32/190 | tytuł = Dziennik Ustaw 1976 r. nr 32 poz. 190 | praca = Dziennikustaw.gov.pl | język = pl | data dostępu = 2016-08-29}}</ref>
* <ref name="Jaworski">{{Cytuj pismo | autor = Tadeusz Jaworski | tytuł = Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego | czasopismo = Ochrona Zabytków | wydanie = 30 | wolumin = 3-4 | strony = 108-112 | data = 1977 | url = http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Ochrona_Zabytkow/Ochrona_Zabytkow-r1977-t30-n3_4_(118_119)/Ochrona_Zabytkow-r1977-t30-n3_4_(118_119)-s108-112/Ochrona_Zabytkow-r1977-t30-n3_4_(118_119)-s108-112.pdf}}</ref>
* <ref name="Leaskxxi">{{Cytuj książkę | autor = Anna Leask, Alan Fyall | tytuł = Managing World Heritage Sites | wydawca = Routledge | data = 2006 | strony = xxi | isbn = 9781136381133 | data dostępu = 2016-08-30 | url = https://books.google.be/books?id=gZ0u70MRUbQC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false}}</ref>
* <ref name="Leask10">{{Cytuj książkę | autor = Anna Leask, Alan Fyall | tytuł = Managing World Heritage Sites | wydawca = Routledge | data = 2006 | strony = 10 | isbn = 9781136381133 | data dostępu = 2016-08-30 | url = https://books.google.be/books?id=gZ0u70MRUbQC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false}}</ref>
* <ref name="Leask54">{{Cytuj książkę | autor = Anna Leask, Alan Fyall | tytuł = Managing World Heritage Sites | wydawca = Routledge | data = 2006 | strony = 54 | isbn = 9781136381133 | data dostępu = 2016-08-31 | url = https://books.google.be/books?id=gZ0u70MRUbQC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false}}</ref>
* <ref name="NID">{{Cytuj stronę | url = http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/Miejsca_na_liscie/ | tytuł = Światowe Dziedzictwo UNESCO | autor = Narodowy Instytut Dziedzictwa | język = pl | data dostępu = 2016-08-29}}</ref>
* <ref name="Pocock260">{{Cytuj pismo | autor = Douglas Pocock | tytuł = Some reflections on World Heritage | czasopismo = Area | wydanie = 29 | wolumin = 3 | strony = 260 | issn = 1475-4762 | język = en | data = September 1997 | url = http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1475-4762.1997.tb00028.x/epdf?r3_referer=wol&tracking_action=preview_click&show_checkout=1&purchase_referrer=www.google.be&purchase_site_license=LICENSE_DENIED | doi = 10.1111/j.1475-4762.1997.tb00028.x}}</ref>
* <ref name="UNESCObodies">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/advisorybodies/ | tytuł = Advisory Bodies | autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-29}}</ref>
* <ref name="UNESCOchall39">{{Cytuj książkę | autor = Francesco Bandarin, kier. | tytuł = WORLD HERITAGE Challenges for the Millennium | wydawca = UNESCO World Heritage Centre | data = January 2007 | strony = 39 | data dostępu = 2016-08-30 | url = http://whc.unesco.org/documents/publi_millennium_en.pdf}}</ref>
* <ref name="UNESCOchall41">{{Cytuj książkę | autor = Francesco Bandarin, kier. | tytuł = WORLD HERITAGE Challenges for the Millennium | wydawca = UNESCO World Heritage Centre | data = January 2007 | strony = 41 | data dostępu = 2016-08-30 | url = http://whc.unesco.org/documents/publi_millennium_en.pdf}}</ref>
* <ref name="UNESCOchall42">{{Cytuj książkę | autor = Francesco Bandarin, kier. | tytuł = WORLD HERITAGE Challenges for the Millennium | wydawca = UNESCO World Heritage Centre | data = January 2007 | strony = 42 | data dostępu = 2016-08-30 | url = http://whc.unesco.org/documents/publi_millennium_en.pdf}}</ref>
* <ref name="UNESCOdanger">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/158/ | tytuł = World Heritage in Danger | autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-31}}</ref>
* <ref name="UNESCOdrezno">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/news/522/ | tytuł = Dresden is deleted from UNESCO’s World Heritage List | autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-31}}</ref>
* <ref name="UNESCOhistoria">{{Cytuj stronę | url = http://www.unesco.org/new/en/unesco/about-us/who-we-are/history/ | tytuł = The Organization's history | autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-30}}</ref>
* <ref name="UNESCOkomitet">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/committee/ | tytuł = The World Heritage Committee | autor = UNESCO | język = en| data dostępu = 2016-08-29}}</ref>
* <ref name="UNESCOkonw">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/conventiontext/ | tytuł = Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage | autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-29}}</ref>
* <ref name="UNESCOkraje">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/statesparties | tytuł = States Parties Ratification Status | autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-29}}</ref>
* <ref name="UNESCOlist">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/list/ | tytuł = List of World Heritage | autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-29}}</ref>
* <ref name="UNESCOdanglist">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/danger/ | tytuł = List of World Heritage in Danger | autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-31}}</ref>
* <ref name="UNESCOnom">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/nominations/ | tytuł = World Heritage List Nominations | autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-29}}</ref>
* <ref name="UNESCOoryx">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/news/362 | tytuł = Oman's Arabian Oryx Sanctuary : first site ever to be deleted from UNESCO's World Heritage List | autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-31}}</ref>
* <ref name="UNESCOstat">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/list/stat/#s7 | tytuł = World Heritage List Statistics| autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-31}}</ref>
* <ref name="UNESCOstatd">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/list/stat/#s7 | tytuł = World Heritage List Statistics - List of World Heritage in Danger by Year | autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-31}}</ref>
* <ref name="UNESCOWHC">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/134/ | tytuł = World Heritage Centre | autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-31}}</ref>
* <ref name="UNESCO1978">{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/en/list/&order=year#alpha1978 | tytuł = World Heritage List (by year) | autor = UNESCO | język = en | data dostępu = 2016-08-31}}</ref>
* <ref name="VILP">{{Cytuj stronę | url = https://www.vilp.de/treaty_full%3Bjsessionid=9952F2C5A4C313F7D11240897437608E?lid=en&cid=2912 | tytuł = Akt konstytucyjny Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury | praca = VILP | język = pl | data dostępu = 2016-08-30}}</ref>
* <ref name="WHCkit7">{{Cytuj książkę | autor = UNESCO World Heritage Centre | tytuł = World Heritage Information Kit | wydawca = UNESCO World Heritage Centre | data = June 2008 | strony = 7 | data dostępu = 2016-08-30 | url = http://whc.unesco.org/documents/publi_infokit_en.pdf}}</ref>
* <ref name="WHCkit8">{{Cytuj książkę | autor = UNESCO World Heritage Centre | tytuł = World Heritage Information Kit | wydawca = UNESCO World Heritage Centre | data = June 2008 | strony = 8 | data dostępu = 2016-08-30 | url = http://whc.unesco.org/documents/publi_infokit_en.pdf}}</ref>
* <ref name="WHCkit13">{{Cytuj książkę | autor = UNESCO World Heritage Centre | tytuł = World Heritage Information Kit | wydawca = UNESCO World Heritage Centre | data = June 2008 | strony = 13 | data dostępu = 2016-08-30 | url = http://whc.unesco.org/documents/publi_infokit_en.pdf}}</ref>
* <ref name="WHCkit14">{{Cytuj książkę | autor = UNESCO World Heritage Centre | tytuł = World Heritage Information Kit | wydawca = UNESCO World Heritage Centre | data = June 2008 | strony = 14 | data dostępu = 2016-08-30 | url = http://whc.unesco.org/documents/publi_infokit_en.pdf}}</ref>
* <ref name="WHCkit19">{{Cytuj książkę | autor = UNESCO World Heritage Centre | tytuł = World Heritage Information Kit | wydawca = UNESCO World Heritage Centre | data = June 2008 | strony = 19 | data dostępu = 2016-08-30 | url = http://whc.unesco.org/documents/publi_infokit_en.pdf}}</ref>
* <ref name="WHCkit20">{{Cytuj książkę | autor = UNESCO World Heritage Centre | tytuł = World Heritage Information Kit | wydawca = UNESCO World Heritage Centre | data = June 2008 | strony = 20 | data dostępu = 2016-08-30 | url = http://whc.unesco.org/documents/publi_infokit_en.pdf}}</ref>
* <ref name="WHCkit21">{{Cytuj książkę | autor = UNESCO World Heritage Centre | tytuł = World Heritage Information Kit | wydawca = UNESCO World Heritage Centre | data = June 2008 | strony = 21 | data dostępu = 2016-08-30 | url = http://whc.unesco.org/documents/publi_infokit_en.pdf}}</ref>
}}
 
== Linki zewnętrzne ==
* [{{Cytuj stronę | url = http://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/lista-swiatowego-dziedzictwa | tytuł = Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO (uaktualniania z opóźnieniem w językustosunku polskimdo listy publikowanej na stronach PolskiegoUNESCO) Komitetu | autor = Polski Komitet ds. UNESCO] | język = PL | data dostępu = 2016-08-31}}
* [{{Cytuj stronę | url = http://whc.unesco.org/pg.cfm?ciden/list/ | tytuł =31 AktualnaList of World Heritage (aktualna lista na stronach UNESCO z interaktywną mapą obiektów w języku angielskim])| iautor [http://whc.unesco.org/pg.cfm?CID=31&l UNESCO | język = en | data dostępu =FR francuskim]2016-08-29}}
* {{Cytuj stronę | url = http://www.swr.de/schaetze-der-welt/ | tytuł = „Schätze der Welt – Erbe der Menschheit” (seria filmów dokumentalnych o obiektach na liście światowego dziedzictwa UNESCO| autor = [[Südwestrundfunk|SWR]] | język = de | data dostępu = 2016-08-31}}
 
[[Kategoria:Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO|!]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_światowego_dziedzictwa_UNESCO”